Ενώ η συζήτηση σε Αθήνα και Βρυξέλλες περιορίζεται στο ποιο θα είναι το μεταμνημονιακό πλαίσιο της Ελλάδας μετά τη λήξη του προγράμματος, πόσο μεγάλη θα είναι η ελάφρυνση του χρέους και ποιες διαβεβαιώσεις θα υπάρχουν ώστε να μην υπάρξει πισωγύρισμα στις μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη γίνει, οι ανησυχίες που εκφράζονται είναι μάλλον επιφανειακές, σε σχέση με το πραγματικό και βαθύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η οικονομία της χώρας και το βασικό εμπόδιο για την επιστροφή στην ανάπτυξη, σύμφωνα με τον έμπειρο Γερμανό οικονομολόγο Ντάνιελ Γκρος. Ο επικεφαλής του think tank CEPS στις Βρυξέλλες, σε συνέντευξή του στην «Κ» εξηγεί πως το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ένα και δεν είναι άλλο από τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα αποταμίευσης της χώρας. «Αν δεν αποταμιεύσετε περισσότερο στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα δεν έχετε μέλλον», λέει σχεδόν με πάθος, δίνοντας μια διαφορετική διάσταση του προβλήματος της ελληνικής οικονομίας, θίγοντας ένα θέμα που σχεδόν κανένας δεν συζητά.
Μπορεί αρχικά να ακούγεται περίεργο ότι το κλειδί για την ανάκαμψη βρίσκεται στις αποταμιεύσεις, αλλά ο Γκρος εξηγεί ότι τα ποσοστά αποταμίευσης μιας χώρας είναι απόλυτα συνδεδεμένα με τα ποσοστά επενδύσεων. Στην οθόνη του computer του είναι ένα και μόνο γράφημα όση ώρα μας μιλάει, που δείχνει πως στην Ελλάδα το 2001 πριν από την κρίση η χώρα είχε υψηλές αποταμιεύσεις ύψους 20%. Κατά τη διάρκεια της κρίσης το νούμερο αυτό έγινε μονοψήφιο και σήμερα το 2018, βρίσκεται στο μισό, μόλις 10%, με αποτέλεσμα οι καθαρές επενδύσεις να είναι αρνητικές. Γιατί είναι τόσο χαμηλά αυτό το ποσοστό, τον ρωτάμε. «Γιατί ποιος θα πληρώσει για επενδύσεις στη χώρα;» απαντάει ο ίδιος, τονίζοντας ότι οι ξένοι επενδυτές δεν μπορεί να αποτελούν παρά μόνο μικρό ποσοστό των συνολικών επενδύσεων. «Δεν μπορείς να περιμένεις ότι τις επενδύσεις θα τις κάνουν οι ξένοι. Σε κάθε κανονική χώρα 90% των επενδύσεων είναι εγχώριες», εξηγεί ο ίδιος.
Για τον Ντάνιελ Γκρος η πιο κατάλληλη χώρα να συγκριθεί με την Ελλάδα είναι η Πορτογαλία και αυτή χώρα του Νότου, στην άκρη της Ευρώπης και βασικά με ίδιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η Πορτογαλία έχει καταφέρει να επιστρέψει στα επίπεδα αποταμίευσης προ κρίσης που είναι στο 17% του ΑΕΠ, επιτρέποντάς της καθαρή ανάπτυξη κοντά στο 2%.
Ο Γκρος θεωρεί ότι η κουλτούρα αποταμίευσης που είχε ο Ελληνας πριν από το 2000 έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Τη δεκαετία του ’80 και του ’90 ο Ελληνας είχε μικρότερο εισόδημα απ’ ό,τι σήμερα, αλλά αποταμίευε διπλά απ’ ό,τι σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Γερμανού οικονομολόγου. «Μεταξύ του 2000 και του 2009 είχατε μια έκρηξη κατανάλωσης βασισμένη σε δανεικά. Οι Ελληνες πίστεψαν ότι το επίπεδο ζωής που απέκτησαν ήταν αυτό που τους άξιζε», λέει και εξηγεί ότι αυτό που γίνεται τα τελευταία οκτώ χρόνια στη χώρα είναι σαν να έχουν πάρει από έναν καταναλωτή την πιστωτική του κάρτα και το βιοτικό του επίπεδο να έχει αναπόφευκτα χειροτερέψει. «Αυτή τη στιγμή αποταμιεύετε 10% του ΑΕΠ και δεν μπορείτε να προσελκύσετε επενδύσεις από το εξωτερικό. Εχετε κολλήσει εκεί», λέει χαρακτηριστικά. «Ακόμα και αν η κυβέρνησή σας είναι υπεύθυνη και διατηρεί μια σφικτή δημοσιονομική πολιτική, αν οι πολίτες δεν αποταμιεύουν, τότε δεν μπορούν να βρεθούν οι πόροι για επενδύσεις, η χώρα δεν αναπτύσσεται, το ΑΕΠ μειώνεται, το εισόδημα μειώνεται και θα χρειαστούν μεγαλύτερες περικοπές τη στιγμή που το χρέος γίνεται μη βιώσιμο».
Νέα εργαλεία
Οταν μιλάει για αποταμιεύσεις, ο Γκρος δεν εννοεί ότι πρέπει να αυξηθούν οι καταθέσεις στις τράπεζες απαραίτητα. «Πρέπει να ενθαρρύνει η κυβέρνηση την αποταμίευση με νέα εργαλεία», λέει και τονίζει την περίπτωση της Ιταλίας, όπου δημιουργήθηκαν προϊόντα συλλογικών επενδύσεων τα οποία επέτρεπαν στους Ιταλούς να επενδύουν σε κρατικές επενδύσεις με αντάλλαγμα φορολογικές απαλλαγές. Κάτι αντίστοιχο μπορεί και να γίνει στην Ελλάδα.
Δίνει ως παράδειγμα τον τουρισμό. «Εχετε κάθε χρόνο όλο και περισσότερους τουρίστες στη χώρα σας αλλά τα έσοδα από τον τουρισμό δεν αυξάνονται». Ο λόγος σύμφωνα με τον Γερμανό οικονομολόγο είναι πως δεν υπάρχουν οι αντίστοιχες υπηρεσίες για να ξοδέψει κάποιος περισσότερα στη χώρα, ένα πρόβλημα που το αποδίδει στην έλλειψη επενδύσεων. «Είμαι Ελληνας, δεν έχω μεγάλες αποταμιεύσεις παρά μόνο κάποια χρήματα στην άκρη. Η κυβέρνηση θα μπορούσε να μου προτείνει να επενδύσω μέσω ενός fund/οργανισμού συλλογικών επενδύσεων, σε μία μεγάλη επένδυση στον τομέα του τουρισμού, γεωργίας κ.λπ. και να με απαλλάσσει από τη φορολογία των εσόδων», λέει ο Γκρος, θέλοντας να εξηγήσει πώς μπορούν οι αποταμιεύσεις του κάθε Ελληνα να γίνουν η κινητήριος δύναμη για επενδύσεις και ανάπτυξη στη χώρα. Η ανάλυση του Γερμανού οικονομολόγου επικεντρώνεται σε αυτό που Ελληνες και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι ίσως να μη βλέπουν πλέον χαμένοι σε μία σειρά από τεχνικά και μικρότερης σημασίας ζητήματα, αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας παραμένει η επιστροφή της ανάπτυξης.