Η παραπομπή με βάση αόριστες και ανώνυμες καταγγελίες δύο πρώην πρωθυπουργών και οκτώ πρώην υπουργών για δήθεν εμπλοκή στο –υπαρκτό κατά τα άλλα– σκάνδαλο της Novartis, είναι η κορυφή μόνον του παγόβουνου των αδίστακτων μεθοδεύσεων που μηχανεύεται η σημερινή κυβέρνηση για να αντιστρέψει το εις βάρος της πολιτικό κλίμα. Οπως πρώτοι δίδαξαν ο κ. Ορμπαν στην Ουγγαρία και ο κ. Κατσίνσκι την Πολωνία, η ποδηγέτηση της Δικαιοσύνης και ο έλεγχος των μέσων ενημέρωσης αποτελούν άμεση προτεραιότητα. Μας το ξαναθύμισε μόλις προχθές ο κ. Ερντογάν, ο οποίος απέκτησε πλέον τον έλεγχο της πλειονότητας των εκδοτικών συγκροτημάτων της γείτονος.
Οι φανερές και αφανείς παρεμβάσεις υπουργών και άλλων γνωστών κυβερνητικών συμβούλων στη Δικαιοσύνη από τη μια, και η καθυπόταξη της ΕΡΤ από την άλλη, είναι τα πιο απτά –όχι όμως και τα μόνα– δείγματα αυτής της συντονισμένης προσπάθειας. Ταυτόχρονα, η δύσκολα αποκρυπτόμενη κάλυψη του κ. Ιβάν Σαββίδη δείχνει πόσο κοντά στο κοινό έγκλημα βρίσκονται οι ακολουθούμενες πρακτικές. Μέσω αυτών, οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ ευελπιστούν ότι θα ελέγξουν τα κέντρα εξουσίας που προσώρας τους ξεφεύγουν και θα ανακτήσουν την πολιτική πρωτοβουλία.
Οι καιροί, λοιπόν, δεν είναι «ουδέτεροι» για το κράτος δικαίου και τη δημοκρατία. Προτού είναι αργά, χρειάζεται να αναληφθούν έξυπνες και ρεαλιστικές πρωτοβουλίες για την υπεράσπισή τους. Πολύ περισσότερο, όταν είναι φανερό ότι το αίτημα να διορθωθούν τα πιο κραυγαλέα δικαιοκρατικά ελλείμματα του πολιτικού μας συστήματος έχει καταστεί πάνδημο.
Οσοι φιλοδοξούν όχι απλώς να διαχειριστούν αλλά και να ανορθώσουν το πολιτικό σύστημα της χώρας μετά την κρίση, είναι εύλογο να αντιλαμβάνονται την αναθεώρηση του Συντάγματος σε δύο προοπτικές: την απώτερη και την άμεση.
Στην απώτερη, είναι φυσικό να εντάσσουν τις αλλαγές εκείνες που συνδέονται με τις μεγάλες ιδεολογικές και πολιτικές επιλογές τους, με τους στρατηγικούς στόχους τους. Για έναν φιλελεύθερο, για παράδειγμα, ο χωρισμός κράτους και Εκκλησίας, η αναθεώρηση του άρθρου 16, η καθιέρωση του «χρυσού κανόνα» και η προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού θα αποτελούσαν φυσιολογικά εξαγγελίες μιας μακροπρόθεσμης συνταγματικής στρατηγικής. Για έναν σοσιαλιστή, αντίστροφα, η κατοχύρωση του κατώτατου μισθού και η περαιτέρω ενίσχυση των κοινωνικών δικαιωμάτων θα μπορούσαν να εγγραφούν στην αντίστοιχη μεταρρυθμιστική ατζέντα.
Δεν είναι στιγμή για τέτοιες συζητήσεις. Τόσο σπουδαίες αλλαγές προϋποθέτουν κλίμα διαλόγου, στοιχειώδη αλληλεγγύη και ευρύτερες συναινέσεις, τις οποίες πρώτη η σημερινή κυβέρνηση υπονομεύει. Αρκεί να δει κανείς πόσο αλαζονικά συμπεριφέρεται σε όσους καλόπιστους, μετά τη φιλοευρωπαϊκή στροφή του κ. Τσίπρα, τον Ιούλιο του 2015, είχαν αφελώς προσφερθεί να τη συνδράμουν στη νέα της πορεία. Οπως δείχνει η περίπτωση του κ. Φώτη Κουβέλη, δεν της αρκούν τα νεύματα. Αξιώνει δηλώσεις υποταγής.
Αντίθετα, ένα πιο περιορισμένο αναθεωρητικό εγχείρημα, εντοπισμένο στις αλλαγές που έχουν από καιρό ωριμάσει, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να ευοδωθεί. Διότι, εκτός των άλλων, το επιβάλλουν οι περιστάσεις. Υπενθυμίζω τις κυριότερες:
1. Αναθεώρηση του άρθρου 86 του Συντάγματος, ώστε η ποινική δίωξη των υπουργών να αφαιρεθεί από τη Βουλή και να ανατεθεί σε συλλογικό δικαστικό όργανο αποτελούμενο π.χ. από ανώτατους λειτουργούς της ισταμένης και της καθημένης Δικαιοσύνης (π.χ. 3 αντεισαγγελείς του Α.Π. και 2 αρεοπαγίτες), σύμφωνα με το γαλλικό μοντέλο.
2. Αντιστροφή του σημερινού κανόνα και χορήγηση βουλευτικής ασυλίας από τη Βουλή μόνο αν το ζητήσει ο εγκαλούμενος βουλευτής επειδή πιστεύει ότι διώκεται για την πολιτική δράση του (βρετανικό μοντέλο). Αναθεώρηση του άρθρου 63 του Συντάγματος.
3. Εμπλοκή του Προέδρου της Δημοκρατίας στην επιλογή των προέδρων των Ανωτάτων Δικαστηρίων, βάσει καταλόγου που θα του υποβάλουν η συμπολίτευση (3 πρόσωπα) και η αντιπολίτευση (2 πρόσωπα). Αναθεώρηση του άρθρου 90 του Συντάγματος
4. Ιδια ρύθμιση για την επιλογή των προέδρων των Ανεξάρτητων Αρχών, με πρόταση των οποίων θα διορίζονται τα υπόλοιπα μέλη τους. Αναθεώρηση του άρθρου 101 Α του Συντάγματος.
5. Μη διάλυση της Βουλής σε περίπτωση αποτυχίας της εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Πρόβλεψη ότι, σε περίπτωση που δεν συγκεντρώνεται η προβλεπόμενη πλειοψηφία των 180 βουλευτών, ο Πρόεδρος θα εκλέγεται από 400μελές ειδικό εκλεκτορικό σώμα, που θα αποτελείται από τους βουλευτές και από το ένα τρίτο των δημάρχων της χώρας, που θα κληρώνονται γι’ αυτό τον σκοπό. Αναθεώρηση του άρθρου 32 του Συντάγματος.
6. Αναθεώρηση του τρόπου αναθεώρησης του Συντάγματος, ώστε η προβλεπόμενη 5ετής αναθεωρητική αδράνεια, να περιοριστεί στη διάταξη που αναθεωρήθηκε (και να μην καταλαμβάνει ολόκληρο το Σύνταγμα, όπως συμβαίνει σήμερα) και να προβλεφθεί η δυνατότητα ολοκλήρωσης της αναθεώρησης από μία Βουλή, αν συμφωνήσουν τα 2/3 ή τα 4/5 του όλου αριθμού των βουλευτών, άρθρο 110.
Με την τελευταία αυτή αλλαγή, η χώρα θα ευθυγραμμιζόταν με την ευρωπαϊκή παράδοση που, από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, θέλει συνταγματικές διατάξεις που κρίνονται ατυχείς ή παρωχημένες να μπορούν να αντικαθίστανται εύκολα, με ευρύτερες συναινέσεις. Αρκεί να θυμίσει κανείς ότι το γερμανικό Σύνταγμα του 1949 έχει τροποποιηθεί πάνω από 100 φορές και το γαλλικό του 1958 πάνω από 30.
Κοινό χαρακτηριστικό των 5+1 ανωτέρω προτάσεων είναι ότι υποστηρίζονται πλέον ευρύτατα από την κοινή γνώμη, ανεξάρτητα από παραδοσιακές κομματικές εντάξεις. Διότι όλες υπηρετούν τα αυτονόητα, δηλαδή το αίτημα για ενίσχυση του κράτους δικαίου, σε μιαν εποχή κατά την οποία οι πυλώνες του απειλούνται από τον εθνικολαϊκιστικό αυταρχισμό. Ταυτόχρονα, αν οι αλλαγές αυτές περάσουν, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για να σχηματιστούν ευρύτερες συναινέσεις, οι οποίες, σε ομαλότερους καιρούς, θα μπορούσαν να ευνοήσουν πιο φιλόδοξα αναθεωρητικά εγχειρήματα.
Με πρόταση της κ. Φώφης Γεννηματά, το ιδρυτικό συνέδριο του Κινήματος Αλλαγής υιοθέτησε την ιδέα μιας μίνι αναθεώρησης. Την ιδέα φαίνεται να συμμερίζεται και ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης. Νέα Δημοκρατία και Κίνημα Αλλαγής διαθέτουν (και με το παραπάνω) τον ελάχιστο αριθμό των 50 βουλευτών που χρειάζονται για να κινηθεί η αναθεωρητική διαδικασία. Αν υποβληθεί σχετική πρόταση, ο κ. Βούτσης θα είναι υποχρεωμένος να συγκροτήσει την προβλεπόμενη επιτροπή. Από εκεί και πέρα, η τύχη του εγχειρήματος θα βρίσκεται βέβαια στα χέρια του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ που θα έχουν δικό τους πρόεδρο και πλειοψηφία στην Επιτροπή Αναθεωρήσεως. Θα ήταν, όμως, εξαιρετικά δύσκολο γι’ αυτούς να απορρίψουν μια πρωτοβουλία, η οποία περιλαμβάνει προτάσεις που έχουν ωριμάσει και τις οποίες οι ίδιοι έχουν από μακρού υιοθετήσει.
*Ο κ. Ν. Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.