Ο καταναλωτής φαίνεται ότι ήταν ο κύριος ωφελημένος από την άρση των περιορισμών σε σειρά αγορών προϊόντων που πραγματοποιήθηκε από το 2010 κι έπειτα, στο πλαίσιο των μνημονιακών υποχρεώσεων και των συστάσεων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης.
Μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) που αξιολογεί πέντε αγορές (βρεφικό γάλα, συμπληρώματα διατροφής και βιταμίνες, αρτοποιεία, διακίνηση τσιμέντου, προσφορές – εκπτώσεις), στις οποίες έγιναν σημαντικές κινήσεις προς την απελευθέρωσή τους, διαπιστώνει μεγαλύτερο εύρος επιλογών σε ό,τι αφορά τις τιμές –με τις αποκλίσεις να φτάνουν ακόμη και το 25%– στο βρεφικό γάλα, στα συμπληρώματα διατροφής και εν γένει στο λιανεμπόριο. Εάν, μάλιστα, η άρση σειράς ρυθμιστικών εμποδίων δεν γινόταν εν μέσω κρίσης και φοροεισπρακτικών μέτρων, όπως για παράδειγμα η μεγάλη αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ, τότε πιθανώς θα καταγράφονταν θετικότερες επιδράσεις στην αύξηση της απασχόλησης και στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας.
Μία από τις πρώτες μεταρρυθμίσεις της μνημονιακής εποχής που προκάλεσε αντιδράσεις και προσφυγές στη Δικαιοσύνη από τον κλάδο των φαρμακοποιών ήταν η δυνατότητα που δόθηκε στα καταστήματα τροφίμων να πωλούν γάλα πρώτης βρεφικής ηλικίας (για βρέφη από 0 – 6 μηνών) με υπουργική απόφαση το 2012, δυνατότητα που είχε απαγορευθεί το 2008.
Σύμφωνα με τη μελέτη του ΚΕΠΕ, την περίοδο 2008-2011, όταν δηλαδή τα φαρμακεία είχαν το μονοπώλιο της διάθεσης του γάλακτος, η τιμή του σημείωσε μέση ετήσια αύξηση 1,83%. Το 2012 υποχώρησε κατά 0,75%, όμως την περίοδο 2012-2015 αυξήθηκε κατά 0,84%. Το βέβαιο είναι ότι στα καταστήματα τροφίμων το γάλα πρώτης βρεφικής ηλικίας διατίθεται σε αρκετά χαμηλότερη τιμή σε σύγκριση με τα παραδοσιακά και ηλεκτρονικά φαρμακεία. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι τιμές των προϊόντων ευρείας διάθεσης (αυτών δηλαδή που πωλούνται και στα τρία δίκτυα) στα σούπερ μάρκετ είναι χαμηλότερες κατά μέσον όρο κατά 16% και 6% σε σύγκριση με τα παραδοσιακά και ηλεκτρονικά φαρμακεία αντιστοίχως. Αυτό επίσης που παρατηρείται είναι ότι τα ίδια προϊόντα πωλούνται στα φαρμακεία φθηνότερα κατά 22% και στα ηλεκτρονικά φαρμακεία κατά 17% συγκριτικά με τα γάλατα εκείνα που οι εταιρείες παραγωγής τους επέλεξαν να τα διαθέτουν αποκλειστικά από τα φαρμακεία.
Διαμάχες μεταξύ σούπερ μάρκετ, φαρμακείων και κυβέρνησης προκάλεσε και η απελευθέρωση της διάθεσης πώλησης των συμπληρωμάτων διατροφής και βιταμινών, προνόμιο μέχρι το 2013 των φαρμακείων. Από τη σύγκριση των τιμών μετά την απελευθέρωση της διάθεσης των παραπάνω προϊόντων προκύπτουν τα εξής: τα συμπληρώματα διατροφής πωλούνται κατά μέσον όρο φθηνότερα κατά 26% στα καταστήματα τροφίμων συγκριτικά με τα φαρμακεία και κατά 11% φθηνότερα από τα ηλεκτρονικά φαρμακεία. Τα συμβατικά φαρμακεία πωλούν τα προϊόντα αυτά κατά 12% ακριβότερα κατά μέσον όρο από τα ηλεκτρονικά φαρμακεία. Σε σχέση με το 2010, οι τιμές των συμπληρωμάτων διατροφής το 2016 υποχώρησαν κατά 14,77%.
Οι φούρνοι
Σημαντικές προστριβές από την προ μνημονίων εποχή είχαν προκαλέσει επανειλημμένως οι περιορισμοί στην αρτοποιητική νομοθεσία προς όφελος των παραδοσιακών φούρνων. Η άρση των περιορισμών αυτών, με πλέον προβεβλημένη την απελευθέρωση του λεγόμενου «bake-off» (ολοκλήρωση έψησης κατεψυγμένης ζύμης), οδήγησε σε αρκετά σημαντικές επενδύσεις στο λιανεμπόριο και στη βιομηχανία. «Η πλειονότητα των πρόσφατων μεταρρυθμίσεων στην αγορά των προϊόντων αρτοποιίας φαίνεται να παρουσιάζει δυνητικά οφέλη για τον ανταγωνισμό», υποστηρίζουν οι συντάκτες της μελέτης. Στον κλάδο της παραγωγής προϊόντων αρτοποιίας και αλευρωδών προϊόντων καταγράφεται, μετά την εφαρμογή των νέων νομοθετικών ρυθμίσεων και συγκεκριμένα από το δεύτερο τρίμηνο του 2014, αύξηση της απασχόλησης, με τους σχετικούς ρυθμούς μεταβολής να κυμαίνονται μεταξύ του 5,5% και του 15,7%, τάση, πάντως, που συνδέεται και με την αύξηση των επιχειρήσεων το 2013 και το 2014.
Αποδοτικότερος, τέλος, κατέστη ο ανταγωνισμός, σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, τόσο σε επίπεδο τιμών όσο και σε επίπεδο εισόδου επιχειρήσεων στην αγορά, με αντίστοιχη ωφέλεια των τελικών χρηστών, από την κατάργηση το 2014 της απαίτησης για διακίνηση του τσιμέντου μέσω κέντρων διανομής.
Οφέλη και από το νέο πλαίσιο των εκπτώσεων
«Οι παρεμβάσεις στο θεσμικό πλαίσιο των προσφορών και των εκπτώσεων είχαν ως αποτέλεσμα την άσκηση καθοδικών πιέσεων στις τιμές των προϊόντων, που εξετάστηκαν με γνώμονα την υψηλότερη διακύμανση των τιμών στη διάρκεια του έτους, και μάλιστα καθ’ όλη τη διάρκειά του και όχι μόνο τους μήνες των εκπτώσεων. Αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές μάλλον επωφελήθηκαν. Από την άλλη πλευρά, οι ενδιάμεσες εκπτώσεις είχαν παρόμοια αλλά ασθενέστερη επίδραση στις τιμές». Το παραπάνω συμπεραίνει το ΚΕΠΕ εξετάζοντας την επίπτωση της άρσης σειράς απαγορεύσεων στο καθεστώς των προσφορών και των εκπτώσεων, με την επισήμανση, πάντως, ότι μέρος της πτώσης των τιμών πιθανόν να οφείλεται στη δυσμενή οικονομική συγκυρία. Επιπλέον, το ΚΕΠΕ επισημαίνει ότι οι θεσμικές αλλαγές φαίνεται να ενίσχυσαν τον όγκο πωλήσεων στο λιανικό εμπόριο, με την αύξηση να αποδίδεται κατά βάση στις χειμερινές εκπτώσεις. Ο όγκος πωλήσεων φαίνεται να ενισχύθηκε περισσότερο από τον κύκλο εργασιών, ίσως λόγω της μείωσης των τιμών που προκλήθηκε. Οι συντάκτες της έκθεσης προβαίνουν και σε σειρά προτάσεων για την περαιτέρω βελτίωση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις προσφορές και τις εκπτώσεις. Αυτές είναι:
• Κατάργηση της υποχρέωσης να πωλείται και μεμονωμένα το προϊόν που πωλείται ως τμήμα πολυσυσκευασίας.
• Διερεύνηση της δυνατότητας και σκοπιμότητας να ορίζονται οι περίοδοι εκπτώσεων σε τοπικό επίπεδο (σ.σ. αυτό επιτρέπεται μόνο για τις ενδιάμεσες εκπτώσεις), καθώς θα αυξήσει την ευελιξία των εμπόρων και θα ωφελήσει τους καταναλωτές μέσω μείωσης των τιμών όλο τον χρόνο.
• Ορισμός κριτηρίου διαρκείας βάσει του οποίου θα εξετάζεται η γνησιότητα των προσφορών.
• Κατάργηση του περιορισμού να μη διατίθεται σε προσφορά πάνω από το 50% των προϊόντων που πωλεί ένα κατάστημα.
• Να οριστεί με ξεκάθαρο τρόπο η έννοια της παλαιάς τιμής ή τιμής αναφοράς.