ΧΟΥΛΙΟ ΚΟΡΤΑΣΑΡ
Κουτσό
μτφρ.: Αχιλλέας Κυριακίδης
εκδ. Opera, σελ. 800
Για ορισμένα βιβλία ισχύει το «μην αγγίζετε μέχρι να βεβαιωθείτε». Κοινώς, αν αποπειραθεί κανείς να καταπιαστεί μαζί τους θα πρέπει να είναι σίγουρος για την αναγνωστική του επάρκεια. Κατά μείζονα λόγο, το αυτό ισχύει και για τους μεταφραστές: μια δοκιμή πάντα πείθει τους ανυποψίαστους.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ελάχιστες μεταφράσεις έχουμε στα ελληνικά για τον «Οδυσσέα» του Τζέιμς Τζόυς (μόλις δύο), μία μόλις για «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας» του Τόμας Πίντσον, καμία –επί του παρόντος– για το «Infinite Jest» του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας και μόλις δύο για το εμβληματικό μυθιστόρημα του Ουίλιαμ Φόκνερ «Η βουή και η μανία». Η ολιγάρκεια δεν είναι αποτέλεσμα μεταφραστικής αδιαφορίας, αλλά αντίληψης του βαθμού δυσκολίας.
Από το 1988 έως σήμερα, στα ράφια των βιβλιοπωλείων κυκλοφορούσε μόλις μία εκδοχή της μυθιστορηματικής «υπερκατασκευής» του Χούλιο Κορτάσαρ· το ονομαστό «Κουτσό». Εκείνη τη χρονιά, η αείμνηστη εκδότρια των εκδόσεων Εξάντας, Μάγδα Κοτζιά, πήρε στα χέρια της το μετάφρασμα του Κώστα Κουντούρη και μας το παρουσίασε για πρώτη φορά στα ελληνικά. Eκτοτε, το βιβλίο άρχισε να χάνεται και στο τέλος, για πολλά χρόνια, δηλωνόταν ως εξαντλημένο.
Αντιμυθιστόρημα
Χρειάστηκε να περάσουν τρεις δεκαετίες για να δούμε να παίρνει σάρκα και οστά μια νέα εκδοχή, ολότελα καινούργια, με τις δικές της λύσεις στα πάμπολλα εμπόδια που «τοποθέτησε» ο Κορτάσαρ μέσα σε τούτο το εμπρηστικής δύναμης αντιμυθιστόρημα. Αυτή τη φορά το εκδοτικό έργο ανέλαβε να φέρει εις πέρας ο Γιώργος Μυρεσιώτης των εκδόσεων Opera, ο οποίος πήρε στα χέρια του τη θαυμαστή μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη και της έδωσε υλική υπόσταση. Με 120 έργα στο μεταφραστικό του «βιογραφικό», ο Αχιλλέας Κυριακίδης θα μπορούσε να πει κανείς πως ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για το κατάλληλο έργο. Αν και ο ίδιος χαριτολογώντας το αναφέρει ως «αναμέτρηση με το θηρίο».
«Hθελα να μεταφράσω το “Κουτσό” από τότε που το πρωτοδιάβασα, το μισό στα γαλλικά, το άλλο μισό στην πρώτη ελληνική του μετάφραση από τον Κώστα Κουντούρη, στον οποίο και αφιερώνω την παρούσα. Hταν θαρρείς και το βιβλίο ζούσε στη μνήμη μου σαν μυθικό θηρίο στο κλουβί, περιμένοντας να του δώσω την ευκαιρία ν’ αναμετρηθούμε», σημειώνει στην «Κ».
Για τον Αχιλλέα Κυριακίδη, το «Κουτσό» είναι: «Eνα βιβλίο ποταμός, με δεκάδες παραποτάμους που αποσπώνται από το σώμα της αφήγησης, αποκλίνουν και μετά συγκλίνουν πάλι για να εκβάλουν όλοι μαζί σ’ ένα δέλτα απαράμιλλης πνευματικότητας, αλλά και αισθητικής, ευαισθησίας και αισθαντικότητας, αφού στο μεταξύ έχουν γονιμοποιήσει τη φαντασία του ευεπίδεκτου αναγνώστη».
Ο βαθμός δυσκολίας, ακόμη και για έναν δόκιμο μεταφραστή, ήταν μεγάλος, καθώς έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που διαβάζεται με διάφορους τρόπους (σ.σ.: μπρος, πίσω ή με κάθε πρόσφορο τρόπο), ενώ η προσπάθεια αποδόμησης κάθε αφηγηματικού κανόνα είναι παροιμιώδης. Σημειώνει ο Αχιλλέας Κυριακίδης για την εμπειρία του με το βιβλίο: «Iσως η μοναδική ιδιαίτερη δυσκολία που αντιμετώπισα μεταφράζοντας το “Κουτσό” (καμία μετάφραση δεν είναι εύκολη) είναι οι απότομες αλλαγές ρυθμού, ύφους, γλώσσας και η αδιάλειπτη βαθιά ειρωνεία που λες και υποσκάπτει διαρκώς την αφήγηση – ένα μαρτύριο για τον μεταφραστή (γι’ αυτό και συγχαίρω από καρδιάς όσους μεταφραστές “επέζησαν” ή θα “επιζήσουν” απ’ τον αγώνα τους με κείμενα του Κάφκα)».
Από τη μεριά του, ο Γιώργος Μυρεσιώτης των εκδόσεων Opera αποκαλύπτει στην «Κ» το παρασκήνιο. Συγκεκριμένα, η απόφασή του να προχωρήσει στην έκδοση του βιβλίου ήταν συνυφασμένη με τη διαπρύσια θέληση του Αχιλλέα Κυριακίδη. Εξηγεί: «Πάνε χρόνια από τότε που μου μίλησε πρώτη φορά για το συγκεκριμένο βιβλίο.
Το μικρόβιο της έκδοσης μπήκε με το που έμαθα πως τα δικαιώματα του βιβλίου ήταν ελεύθερα. Η απόφαση ήταν ακαριαία. Ωστόσο, δεν θα έπαιρνα αυτή την απόφαση αν δεν ήταν ο Αχιλλέας Κυριακίδης ο μεταφραστής του βιβλίου. Νομίζω πως στο “Κουτσό” έφτασε σε ένα μεταφραστικό κρεσέντο. Να σκεφτείτε πως χρειάστηκε να το διαβάσει οκτώ φορές, ενώ τον ανάγκασα να το διαβάσει και μια ένατη φορά για σιγουριά».
Οσο για την ευθύνη που του αναλογούσε, αναφέρει: «Η ευθύνη μας ήταν διπλή γιατί είχε εκδοθεί από έναν σοβαρότατο εκδοτικό οίκο και επιπλέον είχαμε να κάνουμε με ένα βιβλίο-μνημείο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πρέπει να έχεις ανάλογη αντιμετώπιση όταν αποφασίζεις να εκδόσεις τέτοιου είδους έργα. Προσωπικά είχα έρθει σε επαφή με το “Κουτσό” από τα φοιτητικά μου χρόνια και είχα καταλάβει, αν και νέος, πως έχουμε να κάνουμε με ένα βιβλίο που δύσκολα μπορεί κάποιος να ορίσει».
Η οδηγία των κληρονόμων
Ενδιαφέρον είναι και το παρασκήνιο που υπήρξε στις συζητήσεις με τους ανθρώπους που διαχειρίζονται τα δικαιώματα των βιβλίων του Κορτάσαρ. Οι όροι που έθεσαν ήταν αυστηροί και απαράβατοι. Eνας από αυτούς ήταν να μην υπάρχει κανένα προλογικό σημείωμα στην έκδοση.
Αναφέρει ο κ. Μυρεσιώτης: «Υπήρχε η πρόθεση να προσθέσουμε ένα επίμετρο στο βιβλίο, κάτι που συνηθίζει να κάνει ο Αχιλλέας Κυριακίδης στα βιβλία που μεταφράζει. Ωστόσο, είχαμε να αντιμετωπίσουμε την αυστηρότατη οδηγία από τη μεριά των κληρονόμων του Κορτάσαρ. Ηταν μέρος του συμβολαίου ότι δεν υπήρχε κανένα σημείωμα επί του βιβλίου. Ηταν κάτι που δεν μπορούσαμε να παραβλέψουμε. Μας επέτρεψαν, όμως, να προσθέσουμε στην έκδοση ένα παράρτημα με τέσσερα λεξικά που βοηθούν τον αναγνώστη να βουτήξει καλύτερα στη θάλασσα των ονομάτων και των φράσεων».
Οι προβλέψεις του Γιώργου Μυρεσιώτη για την πορεία του βιβλίου είναι θετικές: «Πιστεύω πως θα έχει καλή πορεία και σε βάθος χρόνου. Δεν είναι εύκολο βιβλίο, αλλά θα δικαιωθούμε για την απόφασή μας να το εκδώσουμε».