ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΚΑΡΛΑΝΤ
Η Αθήνα στις φλόγες
μτφρ. Χρήστος Καψάλης
εκδ. Ψυχογιός, σελ. 275
Οταν μιλάμε για τους Περσικούς Πολέμους, πολλοί –ιστορικοί ή απλοί ιστοριολάτρες– ισχυρίζονται πως αποτελούν το σημαντικότερο σημείο καμπής, όχι μόνο της αρχαιοελληνικής περιόδου, αλλά ολόκληρης της πορείας του δυτικού πολιτισμού. Τι θα είχε άραγε υπάρξει από αυτόν αν την κλασική Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ.αντικαθιστούσε μια πόλη φόρου υποτελής στην Περσία; Ο σίγουρα υπερβολικός αυτός αφορισμός κινεί τους περισσότερους ερευνητές της περιόδου, οι οποίοι, οπλισμένοι με σχετικά πενιχρές πρωτογενείς πηγές, τείνουν να πλάθουν την ηρωική εικόνα των νικητών. Ο καθηγητής Ρόμπερτ Γκάρλαντ, από την πλευρά του, στο βιβλίο του «Η Αθήνα στις φλόγες», ελάχιστα ενδιαφέρεται για τις ίδιες τις μάχες, οι οποίες χάρισαν τη νίκη στους Ελληνες. Αντιθέτως, ασχολείται όσο διεξοδικότερα μπορεί με μια άλλη σημαντική και εξίσου συγκινητική πτυχή της Ιστορίας: τη διπλή κατάληψη και καταστροφή της Αθήνας από τους Πέρσες, καθώς και το ψυχολογικό βάρος των κατοίκων της πόλης που είδαν τα σπίτια και τα ιερά τους να ρημάζουν. Πόσο ρόλο διαδραμάτισε τελικά αυτό στο γεγονός, πως η ανοικοδόμησή τους συνέπεσε με τη δημιουργία ενός από τους σπουδαιότερους πολιτισμικούς φάρους στην ιστορία της ανθρωπότητας;
Το σημείο εκκίνησης, ωστόσο, του Γκάρλαντ δεν είναι η Αθήνα· αντιθέτως, μεγάλο κομμάτι του βιβλίου είναι αφιερωμένο στους Πέρσες προσπαθώντας να «ξεσκονίσει» την αχλύ της μετέπειτα ελληνικής προπαγάνδας, προκειμένου να προσεγγίσει τα κίνητρα και τις λεπτομέρειες της εκστρατείας του Ξέρξη. Ο τρόπος που κινήθηκε ο στρατός του, τα σοβαρά στρατηγικά λάθη και η υποτίμηση του εχθρού ήταν αυτά που κυρίως οδήγησαν στην ήττα του, σύμφωνα με τον συγγραφέα.
Ο Γκάρλαντ, καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κολγκέιτ της Νέας Υόρκης, χρησιμοποιεί όλα τα διαθέσιμα ιστορικά δεδομένα, συνδυάζοντας και τις απόψεις συναδέλφων του μελετητών, προκειμένου να αναπλάσει μια κατά το δυνατόν πλήρη εικόνα του αθηναϊκού συναγερμού της εποχής. Μπορεί σχεδόν οι πάντες (λογικά) να εστιάζουν στο κατόρθωμα των Αθηναίων στη Σαλαμίνα, όμως πριν από αυτό είχε προηγηθεί το επίσης τιτάνιο έργο της εκκένωσης της πόλης και της φροντίδας για την τύχη των κατοίκων. Καθώς οι Πέρσες κατηφόριζαν προς την Αττική, οι Αθηναίοι έγιναν πρόσφυγες με αβέβαιη μοίρα και ελάχιστους φίλους, ακόμα και μεταξύ των Ελλήνων.
Σημαντικότερος πάντως σύμμαχος του συγγραφέα για την ανασύνθεση της κατάστασης είναι τα αρχαιολογικά δεδομένα. Η περσική καταστροφή αλλά και η συνακόλουθη αποκατάσταση από μέρους των Αθηναίων άφησαν τα σημάδια τους στην πόλη. Με γλώσσα ζωντανή και λογικές υποθέσεις όπου είναι απαραίτητο, ο Γκάρλαντ περιγράφει την επιχείρηση της εκκένωσης, τις τραγικές σκηνές που αντίκρισαν όταν επέστρεψαν οι Αθηναίοι, καθώς και την αγωνιώδη προσπάθειά τους να οχυρώσουν εγκαίρως την πόλη στη συνέχεια. Μοναδικό ψεγάδι η κάπως κουραστική –και δίχως λόγο– επιμονή του μεταφραστή στον παρατατικό εκεί που ταιριάζει ο απλός αόριστος, σε ένα ιστορικό βιβλίο που, κατά τα άλλα, διαβάζεται σχεδόν απνευστί.