Καθώς παρακολουθούσα στην ιστοσελίδα της «Κ» το αληθινά κωμικό προπαγανδιστικό βίντεο των Τούρκων σχετικά με το 1453, σκέφτηκα ότι το επαναλαμβανόμενο στοιχείο της πρόσληψης της Ιστορίας σαν μυθολογία, όπου δεν μετέχουν άνθρωποι με αντιφάσεις και αδυναμίες, αλλά θεοί και δαίμονες, αυτό το στοιχείο λοιπόν μας ενώνει και τους δύο –παραδοσιακά αντίπαλους κατά τα άλλα– λαούς. Και είναι ένα κοινό στοιχείο ανωριμότητας συλλογικής.
Η ειρωνεία είναι ότι η κοινή μας ιστορία είναι γεμάτη αίμα. Η μνήμη μου ανατρέχει στα χρόνια εκείνα που παιδί ακόμα περιεργαζόμουν τη βιβλιοθήκη του πατέρα μου κι έπεφτα κατ’ εξακολούθηση πάνω σε μια σειρά πολύχρωμων τόμων των εκδόσεων Φυτράκη με το γενικό τίτλο «Τα Φοβερά Ντοκουμέντα». Ενας από αυτούς τους τόμους –με έντονο πορτοκαλί χρώμα– έφερε τον αινιγματικό για μένα τότε τίτλο «Σαγγάριος. Εποποιία και Καταστροφή στη Μικρά Ασία».
Σαγγάριος. Δεν είχα ιδέα τι σήμαινε η λέξη, για ποιο πράγμα μιλούσε το βιβλίο. Επέμενα όμως να το φυλλομετρώ, κυρίως να στέκομαι σε μία φωτογραφία που απεικόνιζε τρεις Ελληνες στρατιώτες σε φορεία. Η λεζάντα: «Ανάπηροι στρατιώτες με πόδια ακρωτηριασμένα. Μονάχα στη μάχη για την κατάληψη του Γιλντίζ Νταγ οι απώλειές μας ήταν: Νεκροί: αξιωματικοί 30, οπλίτες 240. Τραυματίες: αξιωματικοί 112, οπλίτες 2151. Αγνοούμενοι: 53».
Κοιτάζω τα πρόσωπα, τις εκφράσεις των τριών νεαρών αναπήρων πολέμου, τις μπανταρισμένες τομές, τους λευκούς επιδέσμους. Το φορείο του ενός, στη μέση, δείχνει λερό. Σκούρες κηλίδες και γραμμές – αίμα, τι άλλο. Πρόκειται εξάλλου για φορεία εκστρατείας.
Ο Αγγλος συγγραφέας Τζεφ Ντάιερ, γράφοντας στο «The Missing of the Somme» για τον παππού του στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου, παραθέτει διάφορες ονομασίες πεδίων μάχης: Σομ, Πάσεντεϊλ, Καμπρέ, Αράς, Βερντέν – και παρατηρεί πως δεν μπορεί να θυμηθεί πότε άκουσε παιδί μέρη σαν αυτά. Ξέρει όμως ότι τα άκουσε –ειδικά τον Σομ– στο σπίτι του, προτού καν πιάσει βιβλία Ιστορίας στο σχολείο. «Ηταν στον Σομ όπου η Ιστορία γράπωσε την οικογένειά μου», γράφει ο Ντάιερ, «που η οικογένειά μου έγινε μέρος της Ιστορίας».
Η μάχη του ποταμού Σομ, καλοκαίρι του 1916: η μεγαλύτερη και πιο αιματηρή μάχη στην οποία έλαβε μέρος ο βρετανικός στρατός στα 350 χρόνια της ιστορίας του. Η μάχη του ποταμού Σαγγάριου, 10-30 Αυγούστου του 1921, η μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία του ελληνικού στρατού. Μαινόταν επί 22 ημέρες και 22 νύχτες σε ένα μέτωπο μήκους 100 χιλιομέτρων. Μπορούμε να μιλήσουμε για μια κόλαση επί της Γης – στην οποία όμως εμπλέκονταν άνθρωποι, ούτε θεοί ούτε δαίμονες.
Καταραμένο ποτάμι: έτρεχε, κυλούσε μέσα στο σπίτι μου –μέσα σε απειράριθμα ελληνικά σπίτια–, το ήξερα αλλά δεν ήξερα πώς το ήξερα. Ηταν απλώς εκεί. Το μόνο που θα μπορούσα και εγώ να πω είναι ότι ήταν στον Σαγγάριο όπου η Ιστορία γράπωσε την οικογένειά μου, που η οικογένειά μου έγινε μέρος της Ιστορίας, κάπου εκεί, στο Κεντρικό Μικρασιατικό Υψίπεδο. Η Ιστορία είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο και ρευστό, πολύ πιο σκληρό, από τις προσωπικές και εθνικές μας μυθολογίες.