Η Ευρώπη σε κρίση; Τίποτα καινούργιο. Από τη μια κρίση στην άλλη είναι η ιστορία των τελευταίων χρόνων και τα προβλήματα συσσωρεύονται. Οι ανυπόμονοι είναι έτοιμοι να την ξεγράψουν τη Γηραιά Ηπειρο. Οσοι όμως διατηρούν κάποιο αίσθημα ευθύνης και μπορούν να δουν πέρα από τη μύτη τους, επιμένουν. Γιατί δεν έχουμε εναλλακτική λύση παρά μόνο να συνεχίσουμε την προσπάθεια σε αναζήτηση δύσκολων συμβιβασμών σε μια εποχή που οι διαχωριστικές γραμμές γίνονται πιο έντονες μεταξύ αλλά και εντός των ευρωπαϊκών χωρών.
Ο Γάλλος πρόεδρος αποτελεί πλέον την κινητήρια δύναμη για μια Ευρώπη που πρέπει να αλλάξει για να επιβιώσει, με στόχο την ενίσχυση της Ευρωζώνης, την αντιμετώπιση του δημοκρατικού ελλείμματος και μια ισχυρότερη παρουσία της Ευρώπης ως διεθνούς παίκτη, περιλαμβανομένης της ασφάλειας. Το πρώτο κρίσιμο ερώτημα είναι πόση απόσταση θέλει ή μπορεί να διανύσει η Μέρκελ για να τον συναντήσει. Η αλαζονεία πολλών Γερμανών, που ειλικρινά πιστεύουν ότι οι ίδιοι δεν χρειάζεται να αλλάξουν τίποτα γιατί το πρόβλημα είναι των άλλων, μετριάζεται πλέον από το ξαφνικό σοκ που υφίστανται στον κόσμο του προέδρου Τραμπ, όταν συνειδητοποιούν ότι μπορεί και αυτοί να χρειάζονται την αλληλεγγύη των Ευρωπαίων εταίρων τους. Η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, χωρίς τη βοήθεια της Ε.Ε., τις απειλές που εκτοξεύονται από την Ουάσιγκτον για εμπορικό πόλεμο. Και όλα αυτά, σε μια εποχή που η ηγεμονία της καγκελαρίου αμφισβητείται πλέον ανοικτά εντός και εκτός Γερμανίας.
Μέχρι πρόσφατα, περιμέναμε με αγωνία το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 28-29 Ιουνίου για να δούμε ποια μορφή θα έπαιρνε τελικά ο συμβιβασμός για μεταρρυθμίσεις στην Ευρωζώνη για να μπορέσει να επιβιώσει το κοινό νόμισμα όταν (όχι αν) έρθει η επόμενη κρίση. Γνωρίζαμε, βέβαια, ότι μια γαλλογερμανική συμφωνία θα ήταν αναγκαία, αλλά όχι ικανή προϋπόθεση. Η Ολλανδία με τη δική της ομάδα παίζει πιο σκληρά από τη Γερμανία, ενώ η Ιταλία παραμένει το συστημικό ρίσκο, ακόμη περισσότερο σήμερα με τη νέα κυβέρνηση στη Ρώμη. Αλλά το Συμβούλιο δεν μπόρεσε καν να ασχοληθεί με το θέμα, γιατί έπρεπε πρώτα να βρεθεί ένας συμβιβασμός για το μεταναστευτικό, έστω με μπόλικη δημιουργική ασάφεια που γνωρίζουν καλά να χειρίζονται οι διπλωμάτες. Τον χρειαζόταν πρώτη από όλους η Γερμανίδα καγκελάριος για να μπορέσει να κρατήσει ζωντανή την κυβέρνηση συνασπισμού στο Βερολίνο. Και έτσι, η μεταρρύθμιση στην Ευρωζώνη θα πρέπει να περιμένει και άλλο, ενώ τα χρονικά περιθώρια στενεύουν και η διάθεση για αμοιβαίες παραχωρήσεις περιορίζεται και αυτή. Είναι η εποχή της μίζερης αντιμετώπισης των κοινών της Ευρώπης, με πολιτικές ηγεσίες συχνά ευάλωτες στις σειρήνες του εθνικολαϊκισμού. Ο Μακρόν ως κύριος εκφραστής ενός ευρωπαϊκού λόγου κινδυνεύει να βρεθεί μόνος.
Το μεταναστευτικό θα βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας για πολλά χρόνια και, δυστυχώς, δεν υπάρχουν εύκολες ούτε ανώδυνες λύσεις στο πρόβλημα. Οσοι ισχυρίζονται το αντίθετο, απλώς κοροϊδεύουν εαυτούς και τον υπόλοιπο κόσμο. Ο αριθμός των υποψήφιων προσφύγων και οικονομικών μεταναστών (η διάκριση δεν είναι συχνά σαφής), που προέρχονται από την ευρύτερη Μέση Ανατολή και το βόρειο κομμάτι της Αφρικής μέχρι τη Νιγηρία και τη Σομαλία, είναι μεγάλος και θα αυξάνεται στο μέλλον. Οσες φορές και αν επαναλάβουμε την πίστη μας στις ευρωπαϊκές αξίες, όσα επιχειρήματα και αν χρησιμοποιήσουν οι οικονομολόγοι υπέρ της μετανάστευσης ως μέσου για την αντιμετώπιση του ευρωπαϊκού δημογραφικού προβλήματος, δεν θα μπορέσουν να αλλάξουν ριζικά τη σκληρή πραγματικότητα.
Μας αρέσει ή όχι, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν είναι πρόθυμες να δεχτούν ακόμη πολλούς απ’ έξω, ιδιαίτερα από κουλτούρες πολύ διαφορετικές από τις δικές τους. Οι δημαγωγοί προφανώς τοκίζουν στην κοινωνική δυσαρέσκεια και ανασφάλεια σε εποχές ραγδαίων αλλαγών, όταν λίγοι κερδίζουν και πολλοί φοβούνται ότι θα χάσουν.
Οσοι αγνοούν αυτήν την πραγματικότητα, παίρνουν τεράστιο ρίσκο με τη δημοκρατία. Οι Ορμπαν, Λεπέν, Σαλβίνι και οι φίλοι τους σε άλλες χώρες πληθαίνουν. Αρκετοί πλέον βρίσκονται εντός των τειχών, δηλαδή στην εξουσία. Φοβάμαι ότι η Ευρώπη θα αναγκαστεί να πάρει δυσάρεστα μέτρα για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής πίεσης.
Και εμείς εδώ πορευόμαστε με μεγάλη δυσκολία, με ένα δυσλειτουργικό κράτος και εσωτερικά διχασμένοι, με έναν στενό οικονομικό κορσέ που θα πρέπει να φοράμε για χρόνια, εκτεθειμένοι στις πιέσεις των γειτόνων και με τον κίνδυνο να ανοίξουν και πάλι διάπλατα οι πύλες εισόδου για τους απόκληρους της ευρύτερης περιοχής.
Χρειαζόμαστε μια δυνατή Ευρώπη, αλλά έχουμε σημαντικό έλλειμμα αξιοπιστίας απέναντί της. Κάτι πρέπει να αλλάξει. Και μάλλον πρέπει να αλλάξουμε εμείς, πριν προσπαθήσουμε να αλλάξουμε την Ευρώπη.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.