Τα αποστειρωμένα, αφιλόξενα μουσεία του παρελθόντος, που απευθύνονταν μόνο σε όσους διέθεταν τις απαραίτητες γνώσεις για να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τους θησαυρούς των συλλογών τους, δίνουν σταδιακά τη θέση τους σε ανοικτούς χώρους μάθησης και δημιουργίας. Ως επισκέπτες, έχουμε πλέον την απαίτηση, τουλάχιστον από τα μεγάλα ιδρύματα, να διοργανώνουν περιοδικές εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις, να παρουσιάζουν τα εκθέματά τους με εύληπτο τρόπο, να έχουν παρουσία στο Ιντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να αξιοποιούν τις δυνατότητες της τεχνολογίας, αλλά και να λειτουργούν ως χώροι αναψυχής (και κατανάλωσης) προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να ολοκληρώσουμε την επίσκεψη πίνοντας έναν καφέ ή αγοράζοντας ένα καλαίσθητο σουβενίρ από το πωλητήριο. Ορισμένα ελληνικά αρχαιολογικά μουσεία έχουν ήδη κάνει μεγάλα βήματα για να μετατραπούν σε αναπόσπαστο, ζωντανό κομμάτι της καθημερινότητας των τοπικών κοινωνιών, αναγνωρίζουν οι συγγραφείς του νέου τόμου της σειράς «Δημόσια Αρχαιολογία» (εκδ. Καλειδοσκόπιο), που φέρει τον τίτλο «Μουσειακοί χώροι στον 21ο αιώνα. Πρακτικές διάδρασης».
«Τα τελευταία χρόνια υπάρχει γενικότερη τάση εξοικείωσης του κοινού με τα μουσεία, και στόχος μας είναι να κάνουμε τα μουσεία πιο προσιτούς χώρους, αξιοποιώντας διάφορες μεθόδους και προσεγγίσεις», αναφέρει ο επιμελητής της έκδοσης και έφορος Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων Κωνσταντίνος Σουέρεφ. «Στο επίκεντρο δεν βρίσκονται πλέον τα αντικείμενα, τα οποία στα σύγχρονα μουσεία λειτουργούν ως πρόσχημα για να μιλήσουμε για τους ανθρώπους, να αναζητήσουμε συνδέσεις ανάμεσα στο παρελθόν και στο σήμερα, να εμπλακούμε σε δημόσιο διάλογο, αλλά και να γνωρίσουμε τον εαυτό μας», υπογραμμίζει ο αρχαιολόγος. Αρκετά από τα κείμενα εστιάζουν στο Μουσείο Ιωαννίνων, όπου καταβάλλεται σημαντική προσπάθεια για την ενίσχυση της διάδρασης μεταξύ των εκθεμάτων, των εργαζομένων και των επισκεπτών, ενώ ορισμένα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά ως εισηγήσεις σε στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Η διάχυση των μουσείων», που διοργάνωσαν τον Νοέμβριο του 2014 η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Με αναφορές σε συγκεκριμένα παραδείγματα –όπως η περιοδική έκθεση «Μύρτις», που αγαπήθηκε από το κοινό εντός και εκτός Ελλάδος, καθώς έδωσε πραγματικό πρόσωπο, και μάλιστα το πρόσωπο ενός παιδιού, σε μια ολόκληρη εποχή, ενώ παράλληλα λειτούργησε ως διαχρονικό σύμβολο για την ευθραυστότητα της παιδικής ηλικίας, ή η μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, η οποία επιδιώκει να αφηγηθεί ιστορίες και όχι απλώς να βομβαρδίσει τον επισκέπτη με πληροφορίες– αρχαιολόγοι, μουσειολόγοι, αρχιτέκτονες και πανεπιστημιακοί μοιράζονται τις εμπειρίες τους, αναπτύσσουν τους προβληματισμούς τους και καταθέτουν τις προτάσεις τους για τα μουσεία του μέλλοντος.
Τη γενική επιμέλεια της σειράς «Δημόσια Αρχαιολογία» έχει η Νένα Γαλανίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.