Εκθεση Βιωσιμότητας Χρέους της Κομισιόν προσαρμόζει τον μέσο ετήσιο ρυθμό της μακροχρόνιας πραγματικής οικονομικής μεγέθυνσης στο 1%. Η κοινή γνώμη δυσκολεύεται έτσι να αντιληφθεί τις ωφέλειες των επίπονων μεταρρυθμίσεων. Με τέτοιους πελιδνούς ρυθμούς μεγέθυνσης, η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων δεν μπορεί παρά να προέρχεται από συσταλτική δημοσιονομική πολιτική που βασίζεται πρωτίστως στους υψηλούς φόρους. Το ευκταίο θα ήταν η ταχύρρυθμη μεγέθυνση να τροφοδοτεί το πρωτογενές πλεόνασμα, αλλά οι σχεδιαστές της οικονομικής πολιτικής υποθέτω πως θεωρούν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό. Ο λόγος είναι η άποψη των πιστωτών ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο αναμένεται να χειροτερεύσει τις επόμενες δεκαετίες.
Μια τέτοια εκτίμηση δεν είναι ανεδαφική, αλλά είναι παρακινδυνευμένη. Πράγματι, τόσο η σχέση γεννήσεων-θανάτων όσο και η ηλικιακή δομή του πληθυσμού προσδίδουν σήμερα απαισιοδοξία. Το πρόβλημα είναι κυρίως η μείωση του παραγωγικού πληθυσμού και η αντίστοιχη αύξηση του πληθυσμού των συνταξιούχων. Σε μια τέτοια περίπτωση, μεγάλο μέρος των αποταμιεύσεων κατευθύνεται προς τη φροντίδα των ηλικιωμένων, γεγονός που περιορίζει τους διαθέσιμους πόρους για επενδύσεις. Συνεπώς, το μέγεθος των οικογενειών συρρικνώνεται, γεγονός αρνητικό από δημογραφική άποψη. Τα πράγματα χειροτερεύουν όταν το εκπαιδευτικό σύστημα οδηγεί σχεδόν το σύνολο των νέων σε ένα χαλαρό και πολυετές τριτοβάθμιο σύστημα εκπαίδευσης, εξαιτίας του οποίου εισέρχονται στην αγορά εργασίας πολύ αργά, μετά τα 30 τους. Η αργοπορημένη αυτή ένταξη συνεπάγεται και καθυστερημένη τεκνοποίηση – άρα λιγότερα παιδιά.
Οι εκτιμήσεις αυτές φαίνεται πάντως να παραγνωρίζουν παράγοντες όπως το ενδεχόμενο ισχυρών μεταναστευτικών ροών. Κάτι τέτοιο ήδη παρατηρείται με τη μορφή της πολύ συχνής επισκεψιμότητας –και αγοράς περιουσιακών στοιχείων– αλλοδαπών, και ιδίως των βορείων γειτόνων μας. Η γενικότερη δε τάση που σημειώνεται, ιδίως στις ΗΠΑ, είναι η εσωτερική μετανάστευση προς τον Νότο. Εκεί ο καιρός είναι καλύτερος, οι συνθήκες ζωής πιο ομαλές, η φορολογία χαμηλότερη και οι συντελεστές παραγωγής φθηνοί.
Μέρος της επιδείνωσης της ηλικιακής δομής του πληθυσμού στην Ελλάδα μπορεί να συμβεί επειδή όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι, ιδίως συνταξιούχοι, θα θελήσουν να μετοικήσουν στη «Φλόριντα της Ευρώπης», ξοδεύοντας το εισόδημά τους εδώ και ενισχύοντας την εγχώρια δαπάνη. Παράλληλα, όμως, πρέπει να προωθηθούν πολιτικές που στηρίζουν την οικογένεια: είναι ακατανόητη η αποδοχή της μειώσεως του ορίου του αφορολογήτου χωρίς εξαιρέσεις για νοικοκυριά με δύο ή περισσότερα παιδιά, αλλά και για μονογονεϊκές οικογένειες.
Τέλος, ο ισχυρισμός ότι η διαχρονικά χαμηλή εγχώρια αποταμίευση αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα επενδύσεων και επομένως και του ρυθμού της οικονομικής μεγέθυνσης ελέγχεται ως αλυσιτελής. Κρισιμότερος παράγων είναι οι προοπτικές του μελλοντικού διαθέσιμου εισοδήματος. Οι επενδυτές θα επενδύσουν στη χώρα κυρίως στη βάση της αναμενόμενης μελλοντικής εγχώριας ζήτησης, χωρίς να παραγνωρίζεται και ο –δυσμενής– ρόλος της αβεβαιότητας. Εξ ου και η ανάγκη δραστικής μείωσης φόρων και ασφαλιστικών εισφορών για τη μεσαία τάξη. Αυτή κυρίως καθορίζει την οριακή αποδοτικότητα του κεφαλαίου, τις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Ο δημογραφικός παράγοντας αποτελεί περισσότερο εξαρτημένη μεταβλητή αυτών και ουδόλως ανεξάρτητη οικονομική μεταβλητή, όπως υπονοούν οι εκτιμήσεις των πιστωτών.
* Ο κ. Θοδωρής Πελαγίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ανώτερος εταίρος στο Ινστιτούτο Brookings των ΗΠΑ και σύμβουλος μακροοικονομίας του προέδρου της Ν.Δ.