Γράφτηκαν και θα γραφτούν πολλά για το ποιος ευθύνεται που τόσο πολλοί χάθηκαν τόσο άδικα με τις πυρκαγιές. Κινδυνεύουμε όμως να συνεχίσουμε να πορευόμαστε όπως πριν, αγνοώντας το πιο εξόφθαλμο δίδαγμα της τραγωδίας: ορισμένες επιλογές –από τις οποίες τελικά εξαρτάται η ίδια η επιβίωσή μας– επιβάλλεται να λαμβάνονται από ειδικούς. Oχι από πρόσωπα με άμεση ή έμμεση πολιτική εξάρτηση. Oχι από εκείνους που με κάποιο τρόπο εκλέγονται ή συναρτούν τη δημόσια θέση που κατέχουν από έναν αιρετό άρχοντα. Αυτές οι δημόσιες αποφάσεις χρειάζονται περισσότερο τεχνοκρατική ποιότητα παρά δημοκρατική νομιμοποίηση για να είναι σωτήριες. Αλλιώς οδηγούν σε θανατηφόρες, σε φονικές συλλογικές επιλογές όπως εκείνες που πρόσφατα ζήσαμε, όπως η παράλειψη λήψης προληπτικών μέτρων, η έλλειψη ενημέρωσης του πληθυσμού, η πανικόβλητη μετακίνηση ανθρώπων προς τα σημεία στα οποία νομοτελειακά θα κατέληγε η φωτιά. Η Δημοκρατία είναι πολύτιμη για να διασφαλίζει την ύπαρξη ενός κράτους το οποίο θέτει ως επίκεντρο τον πολίτη και την προστασία του, για να εγγυάται σε τέτοιες περιπτώσεις την ύπαρξη των κατάλληλων δομών και τη λήψη των βέλτιστων –τεχνοκρατικά πάντοτε– επιλογών έξω από οποιαδήποτε σκέψη περί πολιτικού οφέλους ή κόστους.
Μπείτε στη θέση οιουδήποτε πολιτικού στην κλίμακα του συστήματός μας –δημοτικού άρχοντα, «περιφερειάρχη», υπουργού ή και πρωθυπουργού– λίγες ώρες πριν από την καταστροφή. Ολοι τους πάσχουν από εκλογική μυωπία, την αντιμετώπιση των πάντων υπό το πρίσμα της επόμενης αναμέτρησης. Ακόμη και η ιδανική λύση –win/win θα την έλεγαν οι αγγλοσάξονες– δεν είναι η καλύτερη πολιτικά αν δεν εισπράττεται θετικά από το θυμικό των ψηφοφόρων. «Αν μετακινήσω μερικές χιλιάδες πολίτες από τα σπίτια τους στο Μάτι και η φωτιά δεν περάσει τη λεωφόρο Μαραθώνα, ίσως κατηγορηθώ για πανικό». Αντίστροφα, «όταν οι φωτιές σβήνουν έγκαιρα, γιατί τα εύσημα να πηγαίνουν στους ένστολους και όχι στον αιρετό/πατέρα ο οποίος προστάτευσε το ποίμνιό του;». Είναι ο τρόπος του πολιτικού να διαχειριστεί το «σύνδρομο των Αργινουσών»: τον κίνδυνο να έχει νικήσει μία κρίσιμη ναυμαχία και να εκτελεστεί με ψήφισμα του Δήμου διότι δεν περισυνέλεξε τα πτώματα των ναυαγών, όπως στην Αθήνα των Πελοποννησιακών πολέμων.
Ανεξάρτητα από τις προφανείς ευθύνες και την ανικανότητα συγκεκριμένων προσώπων με ηγετικές θέσεις στην πρόσφατη καταστροφή, το βαθύτερο πρόβλημα είναι εν πολλοίς θεσμικό. Eνα σύγχρονο κράτος οφείλει να αποσκοπεί στη διαρκή βελτίωση των δημόσιων θεσμών –όπως εν προκειμένω η Πυροσβεστική και η πολιτική προστασία– και όχι στη λήψη κάθε συλλογικής απόφασης αδιακρίτως από εκλεγμένους. Ωστε ορισμένες επιλογές για το καλό όλων να μη νοθεύονται από, υφέρπουσες έστω, εκλογικές σκοπιμότητες και η ανώτατη δημοσιοϋπαλληλία να μην υποπίπτει στον ηθικό κίνδυνο της ευθυνοφοβίας και της ανάγκης να είναι αρεστή σε πολιτικούς πάτρωνες. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, οι πολιτικοί θεσμοί θα πρέπει να αρκούνται σε υψηλή εποπτεία –απαραίτητη για τη διαφύλαξη της Δημοκρατίας– χωρίς να επικαθορίζουν το περιεχόμενο των αποφάσεων. Ειδάλλως, θα συνεχίσουμε να είμαστε σε ένα πλοίο το οποίο, όταν βρεθεί στη χειρότερη φουρτούνα, αφήνει το πηδάλιο στα χέρια ενός γιατρού, δικηγόρου ή ανεπάγγελτου που τον εξέλεξαν οι επιβάτες, έστω με την «τεχνική» βοήθεια ενός –εξαρτημένου από τον ίδιο– ναυτικού για να τα βγάλει πέρα. Πόσο πιθανό είναι να μην ξαναπέσει σε ξέρα;
* O κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών.