Οι οικονομικές προοπτικές της Τουρκίας έχουν επιδεινωθεί τόσο πολύ, ώστε τραπεζίτες και χρηματιστές έχουν αρχίσει να υποστηρίζουν πως απαιτείται διάσωση από το ΔΝΤ, ζήτημα ταμπού μέχρι πρόσφατα. Μάλιστα, ορισμένοι ανησυχούν πως ο πρόεδρος Ερντογάν θα επιβάλει ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων σε μια ύστατη προσπάθεια να αποφύγει την αύξηση των επιτοκίων δανεισμού ώστε να σταματήσει την υποτίμηση της λίρας. Μετά τις εκλογές του Ιουνίου, που έδωσαν στον Ερντογάν ακόμη μεγαλύτερο έλεγχο επί της οικονομίας, εντείνεται η ανησυχία πως θα υιοθετήσει ορισμένες από τις μάλλον ανορθόδοξες απόψεις του και πως θα οδηγήσει την ήδη υπερθερμασμένη τουρκική οικονομία στον γκρεμό. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ έχουν ανάψει τη σπίθα νομισματικής κρίσης με νέες κυρώσεις κατά της Τουρκίας εξαιτίας της υπόθεσης του Αμερικανού πάστορα Μπράνσον.
Τι έχει πάει στραβά με την τουρκική οικονομία;
Το μεγαλύτερο διάστημα των 16 ετών που βρίσκεται ο Ερντογάν στην εξουσία, η τουρκική οικονομία αναπτυσσόταν με ρυθμό παρόμοιο με της Κίνας. Ομως, σε αντίθεση με την Κίνα, η οποία είναι πρωταθλήτρια στις εξαγωγές και διαθέτει πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, η Τουρκία έχει ένα από τα υψηλότερα ελλείμματα στον κόσμο διότι η οικονομική της ανάπτυξη βασίστηκε στον εξωτερικό δανεισμό. Πράγμα που φαινόταν πως δεν αποτελεί πρόβλημα όσο οι κεντρικές τράπεζες ενίσχυαν τις αγορές με μετρητά ώστε να βοηθήσουν τις οικονομίες να ξεπεράσουν την κρίση. Οχι πλέον, όμως, καθώς ανεβαίνουν παγκοσμίως τα επιτόκια δανεισμού και οι επενδυτές, όχι πια τόσο ερωτευμένοι με τις αναδυόμενες αγορές, μετακινούν τα κεφάλαιά τους από αυτές προς τις ανεπτυγμένες αγορές. Η Τουρκία έχασε την ευκαιρία να κατευθύνει, τα προηγούμενα χρόνια, τα δεκάδες δισ. που έλαβε από το εξωτερικό σε επενδύσεις που θα ενίσχυαν, μακροπρόθεσμα, την παραγωγικότητα, σπαταλώντας μεγάλο μέρος τους σε κατασκευαστικά έργα και σε εμπορικά κέντρα.
Πώς είναι η κατάσταση σήμερα;
Οχι πολύ καλή. Ο πληθωρισμός υπερβαίνει το 15%, είναι δηλαδή υπερτριπλάσιος από τον στόχο που έχει θέσει η τουρκική κεντρική τράπεζα. Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων έχουν ανέλθει σε επίπεδο-ρεκόρ και η τουρκική λίρα έχει καταρρεύσει. Ολα αυτά όχι μόνο πλήττουν την καταναλωτική εμπιστοσύνη και το πορτοφόλι των Τούρκων, αλλά και οδηγούν πολλές εταιρείες πιο κοντά στη χρεοκοπία. Επιχειρήσεις που έχουν δανειστεί μεγάλα ποσά σε ξένο νόμισμα είναι πλέον αντιμέτωπες με όλο και μεγαλύτερες δυσκολίες εξαιτίας της υποτίμησης της τουρκικής λίρας και του αυξανόμενου κόστους εξυπηρέτησης του χρέους. Ο Ερντογάν, αντί να περιορίσει το κρατικό χρέος και να αναθέσει στην κεντρική τράπεζα να ρίξει τον πληθωρισμό υιοθετώντας υψηλότερα επιτόκια δανεισμού, θέλει να συνεχίσει το πάρτι, διατηρώντας χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού ώστε να χρηματοδοτεί περισσότερα κατασκευαστικά έργα.
Γιατί έχει καταβαραθρωθεί η τιμή των ομολόγων;
Η Τουρκία αντικατέστησε την Αργεντινή στη θέση τής αγοράς κρατικών ομολόγων με τις χειρότερες επιδόσεις. Η απόδοση του δεκαετούς ομολόγου έχει ανέλθει σε επίπεδο-ρεκόρ, άνω του 20%. Ενας λόγος που έχουν τρομάξει οι επενδυτές. Το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών προβλέπεται πως θα υπερβεί εφέτος το 6% του τουρκικού ΑΕΠ – από τα μεγαλύτερα στον κόσμο– και αναγκάζει την Τουρκία να πρέπει να αντλεί συνεχώς εξωτερική χρηματοδότηση. Η τουρκική κυβέρνηση πρέπει παράλληλα να κρατήσει υπό έλεγχο τον πληθωρισμό ώστε να μην τρομάξουν ακόμη περισσότερο οι επενδυτές, ιδιαίτερα τώρα που αναμένεται δραματική επιβράδυνση της τουρκικής οικονομίας. Αν και η κεντρική τράπεζα έχει αυξήσει τα επιτόκια δανεισμού κατά 5% από τον Απρίλιο, η παρέμβαση αυτή δεν έχει σταθεί ικανή να σταματήσει την άνοδο του πληθωρισμού και οι επενδυτές φοβούνται πως ο Ερντογάν θα εξακολουθήσει να την πιέζει να μην τα αυξήσει περισσότερο.
Γιατί έχει υποτιμηθεί τόσο πολύ η τουρκική λίρα;
Στα αίτια περιλαμβάνονται η πολιτική αναταραχή μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 αλλά και η αυξανόμενη ένταση στις σχέσεις της Τουρκίας με ΗΠΑ και Ε.Ε. Ομως, η λίρα έχει καταβαραθρωθεί και εξαιτίας της πολιτικής «ανάπτυξη με κάθε κόστος» που έχει ακολουθήσει η τουρκική κυβέρνηση και η οποία έχει τροφοδοτήσει τον πληθωρισμό. Στην περίπτωση της Τουρκίας μεγαλύτερη ανάπτυξη σημαίνει μεγαλύτερο χρέος. Η υποτίμηση της τουρκικής λίρας είναι ιδιαίτερα επίπονη για μια οικονομία που ακόμη και οι εξαγωγές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές, περιλαμβανομένης της ενέργειας, και που οι επιχειρήσεις έχουν καθαρό δανεισμό σε ξένο νόμισμα ύψους 210 δισ. δολ.
Γιατί είναι τόσο υψηλός ο πληθωρισμός;
Οντας στο 15,85%, ο πληθωρισμός αυξάνεται αλματωδώς, διότι η υποτίμηση της λίρας αυξάνει το κόστος των εισαγωγών. Οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες θα είχαν αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυξάνοντας τα επιτόκια δανεισμού προτού αρχίσει η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος. Ομως, οι επενδυτές πιστεύουν πως ο Ερντογάν κρατά δέσμια την κεντρική τράπεζα, όντας αντίθετος στα υψηλά επιτόκια δανεισμού και έχοντας ιδιαίτερες απόψεις για το τι προκαλεί τον πληθωρισμό. Το αποτέλεσμα ήταν πως όταν τελικά αύξησε η τουρκική κεντρική τράπεζα τα επιτόκια δανεισμού η ζημιά είχε ήδη γίνει.
Θα χρειαστεί η Τουρκία οικονομική διάσωση από το ΔΝΤ;
Αυτό θα ήταν ένα πικρό ποτήρι για τον Ερντογάν, ο οποίος είναι ιδιαίτερα υπερήφανος που αποπλήρωσε πλήρως τα δάνεια από την προηγούμενη οικονομική διάσωση της Τουρκίας και υποστηρίζει πως η χώρα έχει κερδίσει, επιτέλους, οικονομική ανεξαρτησία. Ομως η πραγματικότητα είναι πως η Τουρκία εξακολουθεί να εξαρτάται από την εξωτερική χρηματοδότηση όπως πάντα, ενδεχομένως και ακόμη περισσότερο σήμερα. Αν σταματήσουν οι ξένες τράπεζες να μετακυλίουν τα δάνεια που έχουν χορηγήσει προς τουρκικές τράπεζες και εταιρείες, θα «παγώσει» η τουρκική οικονομία. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, οι οικονομολόγοι προβλέπουν πως η Αγκυρα θα αναγκαστεί τελικά να χτυπήσει την πόρτα του ΔΝΤ.