ZIA HAIDER RAHMAN
Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε
μτφρ.: Ανδρέας Μιχαηλίδης
εκδ. Πόλις, σελ. 640
Ελάχιστοι πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς θα τολμούσαν να καταπιαστούν με ένα μυθιστόρημα που πραγματεύεται, μεταξύ άλλων, την οικονομική κρίση του 2008, τον ινδοπακιστανικό πόλεμο, τη γοητεία των μαθηματικών, την ανάγκη του ατόμου να ανήκει σε ένα σύνολο και τις αδιόρατες εσωτερικές αλλαγές που οδηγούν έναν άνθρωπο στην απώλεια του ελέγχου.
Κι αν κάποιοι το τολμούσαν, πιθανότατα κανένας δεν θα τα κατάφερνε όπως ο Ζία Χάιντερ Ράχμαν, το βιογραφικό του οποίου είναι σχεδόν τόσο ενδιαφέρον όσο το πρώτο αριστουργηματικό του μυθιστόρημα: γεννημένος στο Μπανγκλαντές και μεγαλωμένος σε φτωχές συνοικίες του Λονδίνου, σπούδασε στην Οξφόρδη, στο Κέμπριτζ και το Γέιλ, εργάστηκε αρχικά ως ανώτερο στέλεχος στον χρηματοπιστωτικό τομέα και, όπως ο κεντρικός του ήρωας, αργότερα στράφηκε στο διεθνές δίκαιο και στα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί στον Guardian και στους New York Times.
Με το μυθιστόρημα «Υπό το φως των όσων γνωρίζουμε», ο Ράχμαν μας συστήνεται ως συγγραφέας και συγχρόνως μοιάζει να εκτελεί μια περίτεχνη «άσκηση», μεταπηδώντας από το ένα θέμα στο άλλο χωρίς να χάνει τον ειρμό της σκέψης του ή να συμβιβάζεται με επιπόλαιες θεωρήσεις. Περιγράφει την αγγλική αριστοκρατία με μια διεισδυτικότητα που θυμίζει Καζούο Ισιγκούρο, προσεγγίζει την ανθρώπινη ψυχή με τη χειρουργική ακρίβεια και τον κυνισμό του Ντέιβιντ Φόστερ Ουάλας, κι όμως ο πόνος που βιώνουν οι χαρακτήρες του δεν επισκιάζει ποτέ το ένστικτο της επιβίωσης.
Παράλληλα, θίγει βαθιά φιλοσοφικά ζητήματα, όπως η ελεύθερη βούληση, η έννοια του καθήκοντος, η μάταιη αναζήτηση μιας «καλύτερης» ζωής και η ανακούφιση που μπορεί να προσφέρει η τυφλή πίστη σε μια ανώτερη δύναμη, χωρίς ποτέ να απομακρύνεται υπερβολικά από την πλοκή ή να επιτρέπει στον αναγνώστη έστω και μία απειροελάχιστη στιγμή πλήξης.
Ο αφηγητής, ο οποίος βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης του γάμου του και της επικείμενης απόλυσής του ενόψει των «εκκαθαρίσεων» όσων ευθύνονταν (ή υποτίθεται ότι ευθύνονταν) για την κατάρρευση των αγορών το 2008, δέχεται την απρόσμενη επίσκεψη ενός παλιού του φίλου, του Ζαφάρ, και αποφασίζει να διηγηθεί την ιστορία του.
Εξαιρετικά ευφυής, ταλαντούχος και ψυχικά τραυματισμένος, ο Ζαφάρ κρύβει ένα σκοτεινό οικογενειακό μυστικό, το οποίο αποτελεί τη βασική πηγή της καταπιεσμένης οργής του. Η σχέση του με την απόμακρη, μυστικοπαθή Εμιλι, το «πέρασμά» του από τα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας, η συνδιαλλαγή του με τους ανθρώπους που αναλαμβάνουν τη «σωτηρία» φτωχότερων ή εμπόλεμων χωρών εις ίδιον όφελος, καθώς και η προδοσία ενός φίλου, που υποδύεται τον «αμέτοχο» παρατηρητή αλλά έχει σημαντική εμπλοκή στην ιστορία, εντείνουν την καταιγίδα μέσα του και η εκτόνωση δεν μπορεί παρά να είναι εκρηκτική.
Η γραμμή του ορίζοντα
Ομως το διαρκές, αναπάντητο ερώτημα του βιβλίου είναι κατά πόσον είμαστε ικανοί για κατανόηση –του εαυτού μας, των άλλων ή των όσων συμβαίνουν γύρω μας–, αφού αντιλαμβανόμαστε τα πάντα με τη βοήθεια συγκρίσεων, παραλληλισμών και μεταφορών. «Αν οι μεταφορές βελτιώνουν την κατανόησή μας, το κάνουν επειδή μας βοηθούν να ανατρέξουμε σε μια οικεία κατάσταση, πράγμα που σημαίνει ότι μια μεταφορά δεν σε κάνει να πλησιάσεις περισσότερο κάτι», εξηγεί ο Ζαφάρ στον παλιό του φίλο. «Οτιδήποτε νέο βρίσκεται στα όρια του οπτικού μας πεδίου, μες στο σκοτάδι, κάτω από τη γραμμή του ορίζοντα, οπότε τίποτα δεν είναι ορατό παρά μόνο υπό το φως των όσων γνωρίζουμε».