Στον κατάλογο που συνόδευε την αναδρομική έκθεση για το έργο του ζωγράφου Ανδρέα Βουρλούμη, η οποία οργανώθηκε από το Μουσείο Μπενάκη το 1999, ο Αγγελος Δεληβορριάς ξεκινούσε το κείμενό του με τη φράση: «Ηταν ένας άνθρωπος πλασμένος με τα πιο ευγενή υλικά». Κι αμέσως μετά μιλούσε για τη γλύκα της πραότητάς του και την ταπεινοσύνη της αυτοσυνειδησίας του. Περίπου είκοσι χρόνια από τότε, μία νέα έκθεση που εγκαινιάζεται την προσεχή Τρίτη, θα μας συστήσει ξανά τη ζωγραφική του Ανδρέα Βουρλούμη. Μιλώντας με τον Δημήτρη Παπαγεωργόπουλο, ερευνητή νεοελληνικής τέχνης και διαχειριστή της γκαλερί «ΣΤΟart ΚΟΡΑΗ», για την επιλογή του να φιλοξενήσει στην αίθουσα περίπου 50 έργα του καλλιτέχνη –κυρίως λάδια που δεν έχουν εκτεθεί και λιγότερες ακουαρέλες για τις οποίες έχει γίνει κυρίως γνωστός– μάς είπε: «Ηξερα τη δουλειά του Ανδρέα Βουρλούμη από παλιά. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα το έργο του και η προσωπικότητά του. Αν και ανήκε στην “ηχηρή” γενιά του 1930, ο ίδιος ήταν άνθρωπος χαμηλών τόνων και πολύ σεμνός. Ως καλλιτέχνης δεν ενδιαφέρθηκε να κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του, και αυτή η στάση ζωής με συγκινεί».
Έργο του Ανδρέα Βουρλούμη. Μαύρη γάτα, 1945.
Ο Ανδρέας Βουρλούμης γεννήθηκε στην Πάτρα το 1910, δεύτερος γιος μιας εύπορης οικογένειας εμπόρων και πολιτικών που μετοίκησε στην πρωτεύουσα το 1918. Από μικρός αγαπούσε πολύ τη ζωγραφική, τόσο που ο πατέρας του του αγόρασε «ένα τεράστιο κουτί με χρώματα που θα τα ζήλευε και ο Παρθένης», όπως είχε εξομολογηθεί ο ίδιος στην ιστορικό τέχνης Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, κατοπινή επιμελήτρια των εκθέσεών του, στις πολλές τους συζητήσεις. «Από μικρός είχα μανία να κοιτάζω και να απομνημονεύω πώς ήταν τα πράγματα», συμπλήρωνε. Η επιμονή του και το ταλέντο που φάνηκαν από τα πρώτα παιδικά σχέδια, ώθησαν την οικογένεια να του βρει έναν οικοδιδάσκαλο, τον Αντουάν Πικ, από τον οποίο πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής όταν ήταν 12 χρόνων. Ωστόσο σπούδασε χημικός, και μόνον κατά τις ελεύθερες ώρες του συνέχισε να ζωγραφίζει. Πήρε το πτυχίο του με άριστα και αμέσως μετά εγκατέλειψε την Αθήνα για το Παρίσι, όπου συνάντησε τον φίλο του, τον γλύπτη Γιάννη Παππά και πέρασε δύο χειμώνες, στα 1933 και 1934, ζωγραφίζοντας, τριγυρνώντας στα μουσεία, μελετώντας τα σχέδια του Ντίρερ, τα λάδια του Ρέμπραντ, ανακαλύπτοντας τον Σεζάν. Εκείνα τα δύο χρόνια υπήρξαν καθοριστικά για τις κατοπινές επιλογές του. Επιστρέφοντας νοίκιασε το εργαστήριο του ζωγράφου και χαράκτη Αγήνορα Αστεριάδη στο Παγκράτι, και αποφάσισε ότι η ζωγραφική θα αποτελούσε την κύρια απασχόλησή του. Τελικά άσκησε την τέχνη του επί εβδομήντα χρόνια με μεγάλη σεμνότητα, διατηρώντας αλώβητο το προσωπικό του στίγμα.
Έργο του Ανδρέα Βουρλούμη. Αυτοπροσωπογραφία, 1930. «Ο κόσμος του είναι οικείος, νηφάλιος και αληθινός», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Φανή-Μαρία Τσιγκάκου.
«Εάν έπρεπε να χαρακτηρίσω τη ζωγραφική μου, θα έλεγα ότι είμαι συλλέκτης εντυπώσεων», έλεγε ο Ανδρέας Βουρλούμης. «Εβρισκα ένα θέμα που μου προξενούσε μια έντονη αισθητική συγκίνηση και προσπαθούσα να αποδώσω αυτή τη συγκίνηση αντιγράφοντας το θέμα, συνήθως μόνον με σχέδιο, αλλά συχνά και με χρώμα.
Σκοπός μου ήταν να φτάσω σε ένα αποτέλεσμα απόλυτα κατηγορηματικό, σαφές και αληθινό». Ετσι, τα θέματα που τον γοήτευαν τα περνούσε αμέσως στο μπλοκ που κρατούσε πάντα στην τσέπη του, και σημείωνε ταυτόχρονα τις χρωματικές ενδείξεις.
Τα ερεθίσματα
Στο προλογικό της σημείωμα για την προσεχή έκθεση η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου σημειώνει ότι στο εξαιρετικά παραγωγικό έργο του ζωγράφου που καλύπτει μια ποικιλία τεχνικών (μολύβια, παστέλ, ακουαρέλες αυγοτέμπερες, λάδια) είναι φανερή η συνεχής προσπάθεια να βελτιώσει τα εκφραστικά του μέσα. Τον συγκινεί το αστικό τοπίο, οι άνθρωποι, τα εσωτερικά των σπιτιών αλλά και το τρυφερό τοπίο της Αίγινας, όπου περνούσε τα καλοκαίρια του. Ομως στη ζωγραφική του δεν υπάρχει «θέμα», σημειώνει η επιμελήτρια. «…Ο ζωγράφος δεν αντιγράφει την πραγματικότητα, τη δημιουργεί. Στις ελαιογραφικές του συνθέσεις, τις οποίες σημειωτέον ο καλλιτέχνης σχεδιάζει απευθείας με χρώμα, διακρίνουμε μια παλιά πολυθρόνα, έναν καθρέφτη πάνω από τον νιπτήρα του μπάνιου, ένα εσωτερικό με λιγοστά έπιπλα, αντικείμενα καθημερινά τα οποία έχουν μετουσιωθεί σε χρωματικές αρμονίες».
Ο Ανδρέας Βουρλούμης έσκυψε με σεβασμό πάνω στα αντικείμενα, τα τοπία και τους ανθρώπους στις εκφραστικές του προσωπογραφίες, χωρίς να αναζητά την πρωτοτυπία. Εβλεπε με δυσπιστία τους νεωτερισμούς της γενιάς του, δεν αγαπούσε την πρόκληση. «Ιδίως με απέκρουαν τα εκάστοτε μανιφέστα των θεωρητικών που έμοιαζαν να διακηρύσσουν ότι, επιτέλους, βρέθηκε η αλάνθαστη συνταγή για την καλή ζωγραφική», έλεγε.
Εκείνος ζωγράφιζε γυρεύοντας περισσότερο την εσωτερική ζωή που διέτρεχε τη θεματογραφία του. Τίμησε την ελληνικότητα, χαρακτηριστικό αίτημα της καλλιτεχνικής γενιάς στην οποία ανήκε ιστορικά, αλλά μέσα από το χρώμα. Και τις σπουδές του στην αγιογραφία δίπλα στον Γιάννη Τσαρούχη, που είχε μαθητεύσει με τη σειρά του κοντά στον Φώτη Κόντογλου. Η λυρικότητα του έργου του Βουρλούμη έχει τη βάση της στη ρομαντική δυτική ζωγραφική, αλλά τροφοδοτείται από το τοπίο, το φως και τη ζωή της νεότερης Ελλάδας. Δεν θα βρούμε μηνύματα στη δουλειά του, ούτε μεταφυσικά, ούτε πολιτικά. «Ο κόσμος του είναι οικείος, νηφάλιος και αληθινός», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης. Ή για να το πούμε με τα ποιητικά λόγια του αξέχαστου Αγγελου Δεληβορριά: «Η ζωγραφική του Βουρλούμη αφήνει να αναδυθεί ο κόσμος αυτός τούτος ως αξία καθ’ εαυτή».
Εκθεση «Ανδρέας Βουρλούμης», 4/9 – 4/10, ΣΤΟart ΚΟΡΑΗ, Χώρος Τέχνης της Εθνικής Ασφαλιστικής.