Ενα πρωινό, πριν από 55 χρόνια, ένας φοιτητής του ΜΙΤ πλησιάζει δειλά τον καθηγητή του, Γιώργο Χατσόπουλο. «Εχω ορισμένες απορίες πάνω στους νόμους της Θερμοδυναμικής, θα είχατε χρόνο κάποια στιγμή να μου τους εξηγήσετε;» ρώτησε ο 20χρονος τότε Walter Bornhost. Λίγο αργότερα, οι δυο τους συζητούν για τη Θερμοδυναμική και οι απορίες του νεαρού επιλύονται. Το συμβάν, ενδεικτικό της προσωπικότητας του Γιώργου Χατσόπουλου, που έφυγε από τη ζωή στις 20 Σεπτεμβρίου σε ηλικία 91 ετών, καθόρισε την εξέλιξη του νεαρού, που γίνεται βοηθός του στο ΜΙΤ, δεξί του χέρι στην Τhermo Electron Corporation και γαμπρός του.
Ο Γιώργος Χατσόπουλος ενσάρκωσε το «αμερικανικό όνειρο», χωρίς όμως αυτό να τον αλλοτριώσει. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1927 ως γόνος αστικής οικογένειας. Την κλίση του στη μηχανολογία την επιδεικνύει από έξι ετών. Κατόπιν στην Κατοχή κατασκευάζει στο υπόγειο του επιταγμένου πατρικού του στη Φιλοθέη ένα ραδιόφωνο που πιάνει το BBC και έναν πομπό επικοινωνίας για το ΕΑΜ. «Αχίλλειος πτέρνα» ως μαθητή είναι η ανορθογραφία του. «Ελεγε ότι ο θείος του είχε αναγνωρίσει το ανώνυμο γραπτό του στις Πανελλήνιες, αποκλειστικά και μόνο από τα ορθογραφικά του λάθη», αναφέρει ο επιστήθιος φίλος του, κ. Ραφαήλ Μωυσής.
Ο Γιώργος Χατσόπουλος με τη γυναίκα του, Δάφνη, στην Πάρο το 2004 (φωτ. αρχείο οικογένειας Χατσοπούλου).
Παρά τους ενδοιασμούς των δικών του, ο νεαρός Χατσόπουλος αφήνει το ΕΜΠ και φεύγει για το ΜΙΤ με υποτροφία το 1948. Ολοκληρώνει όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες, επαναδιατυπώνει από κοινού με τον Joseph Keenan τον δεύτερο νόμο της Θερμοδυναμικής και διδάσκει στο ΜΙΤ από το 1956 έως το 1990. Οι φοιτητές του κάνουν λόγο για έναν εμπνευσμένο δάσκαλο με μεταδοτικότητα. Τις τελευταίες μέρες αμέτρητοι απόφοιτοι του ΜΙΤ επικοινωνούν για συλλυπητήρια με την οικογένεια, λέγοντας συγκινημένοι ότι ο εκλιπών καθόρισε τη μετέπειτα πορεία τους.
Οταν ο Walter Bornhost προσλαμβάνεται στην Thermo Electron διαπιστώνει προς έκπληξή του ότι ο φυσικός χώρος του δασκάλου του είναι οι επιχειρήσεις. Tο 1956 ο Χατσόπουλος ιδρύει την Thermo Electron, στο τιμόνι της οποίας παραμένει έως το 1999, εποχή κατά την οποία η εταιρεία απασχολεί 24.000 εργαζομένους σε 23 θυγατρικές. Μετά τη συνταξιοδότησή του, σε ηλικία 73 ετών, ο Ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας κάνει νέο ξεκίνημα με την εταιρεία «Φάρος», «προϊόν» της οποίας είναι η τεχνητή καρδιά.
Ο Γιώργος Χατσόπουλος με τον γιο του, Νίκο, Χριστούγεννα στη Βοστώνη (φωτ. αρχείο οικογένειας Χατσοπούλου).
Σύμφωνα με τον αδελφό του, Γιάννη, ο Γιώργος Χατσόπουλος υπήρξε «ένας καλός και δίκαιος μάνατζερ, ένας άνθρωπος για τον οποίο χαιρόταν κανείς να δουλεύει». Στην Thermo Electron προσλαμβάνει πολλούς αποφοίτους του ΜΙΤ και Ελληνες. «Ο Χατσόπουλος μου έλεγε χαριτολογώντας, “είσαι ο μοναδικός φίλος μου επιστήμονας που δεν έκανα πλούσιο”», λέει στην «Κ» ο κ. Μωυσής, «είχε ειδικότητα στη δημιουργία εταιρειών». Ισως γι’ αυτό στη Μεταπολίτευση, ο Ραφαήλ Μωυσής, ως υποδιοικητής τότε της ΕΤΒΑ, κάνει μια προσπάθεια να φέρει το επιχειρηματικό ταλέντο του Χατσόπουλου πίσω στην Ελλάδα. «Το 1978 τον κάλεσα μαζί με τον Edward Teller, τον εφευρέτη της βόμβας υδρογόνου και συνεργάτη του Χατσόπουλου, στην Αθήνα, για να διερευνήσουμε το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας επιχείρησης που θα αξιοποιούσε τον ορυκτό πλούτο». Το εγχείρημα δεν πήρε πότε σάρκα και οστά, γιατί κρίθηκε ως μη βιώσιμο επιχειρηματικά.
Ο Χατσόπουλος υπήρξε χαρακτηριστικά αφηρημένος, «αμέτρητα παλτά του ξέμειναν σε ταξί, ενώ δεν θυμόταν ποτέ πού είχε αφήσει την πίπα του». Ταυτόχρονα, όμως, ως εκ πεποιθήσεως ορθολογιστής, επέλυε πάσης φύσεως προβλήματα με τη λογική. «Θαύμαζε τον Αϊνστάιν και τον Καραθεοδωρή, ωστόσο το πρότυπό του ήταν ο Εντισον, γιατί τον ενδιέφερε κάθε εφεύρεση να αξιοποιείται επιχειρηματικά», εξηγεί ο κ. Μωυσής, που τον πρωτογνώρισε στο ΜΙΤ το 1956.
Οικογενειακή φωτογραφία, στην 50η επέτειο γάμου του Γιώργου και της Δάφνης Χατσοπούλου, το 2009. Μαζί με το ζευγάρι απεικονίζονται οι οικογένειες Νίκου Χατσόπουλου, Μαρίνας Bornhorst και Αλέξη Φυλακτόπουλου (φωτ. αρχείο οικογένειας Χατσοπούλου).
Η ικανότητα του Χατσόπουλου να συνδυάζει αρμονικά προσωπική και επαγγελματική ζωή, του χάρισε εσωτερική πληρότητα. Αφανής ήρωας υπήρξε η γυναίκα του, Δάφνη, το γένος Φυλακτοπούλου, με την οποία έζησαν μαζί 59 χρόνια. «Γνωρίστηκαν στο πάρτι κοινού φίλου, την εποχή που η αδελφή μου σπούδαζε στο Wellesley της Βοστώνης», λέει ο Αλέξης Φυλακτόπουλος, «τότε αναγνώρισε στο πρόσωπό της την κόρη της καθηγήτριας των αγγλικών του στη Φιλοθέη, που όσο έκαναν μάθημα, εκείνη ως πιο μικρή έπαιζε δίπλα».
Ο Χατσόπουλος αξιοποιούσε τον ελεύθερο χρόνο του – έπαιζε τένις με τη γυναίκα του, χαρτιά με τους φίλους του, διάβαζε ένα καλό βιβλίο στην αγαπημένη του πολυθρόνα. «Το πραγματικό του χόμπι ήταν η μαγειρική», αποκαλύπτει ο γιος του, καθώς ο πατέρας του απολάμβανε το καλό φαγητό και όποτε είχε χρόνο μαγείρευε για την οικογένειά του. Δεν δίσταζε ακόμα και εν μέσω κάποιου κρίσιμου επαγγελματικού γεύματος να ρωτήσει για το περιεχόμενο του μενού, ενώ δεν παρέλειπε στις τακτικές του επισκέψεις στην Ελλάδα να γευτεί φρέσκο ψάρι.
«Κοκορομαχίες» τριών γενεών στην Πάρο το 2006, ο παππούς Χατσόπουλος με τον έναν εγγονό του εναντίον του γιου του, Νίκου Χατσόπουλου και του άλλου εγγονού (φωτ. αρχείο οικογένειας Χατσοπούλου).
«Σπάνια απουσίαζε στο οικογενειακό δείπνο», περιγράφουν τα παιδιά του, στα αυτιά των οποίων ηχεί ακόμα ο χαρμόσυνος χαιρετισμός του πατέρα τους, μόλις επέστρεφε σπίτι. Από εκείνη τη στιγμή, έπαυε να τον απασχολεί η πορεία των μετοχών στο χρηματιστήριο ή οι εφευρέσεις του και γινόταν μπαμπάς. Στο τραπέζι συζητούσαν επί παντός του επιστητού, αλλά όταν του ζητoύσαν βοήθεια σε μία άσκηση μαθηματικών, «ακολουθούσε συνήθως μακροσκελή ανάλυση, ξεκινώντας από το Πυθαγόρειο Θεώρημα!».
Ο εορτασμός του Πάσχα στην οικία Χατσόπουλου –με πολλά σουβλιστά αρνιά και αμέτρητους καλεσμένους– άφησε εποχή στη Βοστώνη. Η Βάσω Γυφτοπούλου, κόρη του καθηγητή Γυφτόπουλου και συμφοιτητή του Χατσόπουλου ήδη από το ΕΜΠ, που μεγάλωσε στον ίδιο δρόμο και ήταν μόνιμος συνδαιτυμόνας, θεωρεί ότι έτσι αντιλήφθηκε τον συμβολισμό του Πάσχα. «Για μένα ο “θείος Γιώργος” ήταν δεύτερος πατέρας», προσθέτει η ίδια, που τον θυμάται ως έναν πολύ καλό συνομιλητή.
Η οικογένεια Χατσοπούλου γιορτάζει την αποφοίτηση του Νίκου Χατσόπουλου από το μεταπτυχιακό του στο Πανεπιστήμιο Brown, στα μέσα της δεκαετίας του '80 (φωτ. αρχείο οικογένειας Χατσοπούλου).
«Ακούγεται παράδοξο αλλά η ζωή μας θύμιζε σε μερικά σημεία το My Big Fat Greek Wedding», επισημαίνει η Μαρίνα, «ο πατέρας μου δεν έχανε ποτέ ευκαιρία να τονίσει την ελληνική προέλευση μιας λέξης ή έννοιας». Ως κλασικός Ελληνας πατέρας ήθελε τα παιδιά του κοντά του. Ετσι, τους είχε αγοράσει δύο όμορα οικόπεδα με την προοπτική μελλοντικά να μένουν όλοι κοντά. Σε αντίθεση, όμως, με πολλούς συνομηλίκους του, άφησε τα παιδιά του ελεύθερα. «Ολοι πίστευαν ότι θα τον διαδεχόμουν, εκείνος όμως με ενθάρρυνε να ακολουθήσω τον δικό μου δρόμο», λέει ο γιος του, που είναι καθηγητής Νευροεπιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Μπορεί ο Χατσόπουλος να έγινε εκατομμυριούχος, να διακρίθηκε με το John Fritz Medal (την υψηλότερη διάκριση στις ΗΠΑ για τους μηχανικούς) και να διετέλεσε σύμβουλος επί των οικονομικών τριών Αμερικανών προέδρων, όμως παρέμεινε, όπως εύγλωττα σημειώνει ο γιος του Νίκος, «ένας απλός άνθρωπος με λαμπρό μυαλό».