«Η ανάγκη για καταστροφή είναι επίσης μια δημιουργική ανάγκη». Με αυτή τη φράση σχολίασε ο Μπάνκσι, ο ανώνυμος Aγγλος street artist και πολιτικός ακτιβιστής, την καταστροφή που ο ίδιος προκάλεσε στο έργο του «Κορίτσι με μπαλόνι». Αυτή η πράξη «καλλιτεχνικής τρομοκρατίας», όπως χαρακτηρίστηκε, συνέβη την προηγούμενη Παρασκευή στον οίκο Sotheby’s, τη στιγμή που το έργο κατακυρώθηκε σε αγοραστή έναντι του υψηλότατου ποσού του ενός εκατ. λιρών. Ο μηχανισμός καταστροφής είχε τοποθετηθεί στην κορνίζα από τον ίδιο τον καλλιτέχνη και στο βίντεο που ανήρτησε στο Διαδίκτυο εξηγούσε τον τρόπο που το έκανε. Μολονότι οι αντιδράσεις που προκάλεσε η πράξη του καλλιτέχνη δεν έχουν ακόμη κοπάσει –χθες ο οίκος Sotheby’s διέψευσε ισχυρισμούς ότι το γεγονός ήταν εις γνώσιν του ώστε να αυξηθεί κι άλλο η αξία του έργου–, ο Μπάνκσι αποτελεί ήδη μέρος της ιστορίας της τέχνης που αυτοβανδαλίζεται, μια ιστορία που ξεκίνησε προ 100 ετών με τον Μαρσέλ Ντισάν και την «Πηγή» του.
Για κάποιους από τους σχολιαστές, αυτή η πράξη αποτελεί το κορυφαίο έργο του Μπάνκσι: μια επαναστατική κίνηση που καταγγέλλει και «τιμωρεί» το διεθνές εμπόριο της σύγχρονης τέχνης – βεβαίως παραμένει ανοικτό το ερώτημα εάν ο ιδιοκτήτης του «Κοριτσιού» θα αποζημιωθεί για την απώλεια ή μήπως πλέον διαθέτει ένα σπάνιο, ανεκτίμητο συλλεκτικό κομμάτι… Για κάποιους άλλους πάλι, πρόκειται για μια βεβιασμένη ενέργεια ώστε ο Μπάνκσι να δηλώσει χωρίς κόστος τη διαφοροποίησή του από το κατεστημένο των πάμπλουτων συλλεκτών που εμπορευματοποιεί τη σύγχρονη τέχνη.
Με αυτό το ερώτημα, πώς κρίνουν δηλαδή αυτή την κίνηση καταστροφής, απευθυνθήκαμε σε δύο ανθρώπους της τέχνης.
Παρευρισκόμενοι στη δημοπρασία του Sotheby’s βλέπουν έκπληκτοι το έργο του Μπάνκσι να γίνεται… κομφετί, ενώ μόλις είχε πωληθεί πανάκριβα.
Δημιούργησε υπεραξία στη δική του αξία
Tης Κατερίνας Ζαχαροπούλου*
Και έτσι το «Κορίτσι με μπαλόνι» έγινε το διασημότερο έργο στον κόσμο. Η αποκαθήλωση όμως, σαν το σκουλήκι που τρώει τον φοίνικα, φώλιαζε μέσα του. Ενας μηχανισμός γκρέμισε το έργο και οι ευκατάστατοι παρευρισκόμενοι στη δημοπρασία έπαθαν σοκ. Πόσο μάλλον ο αγοραστής του! Ο Μπάνκσι είναι ακτιβιστής, καλλιτέχνης του δρόμου με εντυπωσιακά graffiti και εξαιρετικά διακεκριμένος. Δηλώνει ότι έφτιαξε τον μηχανισμό ώστε να λειτουργήσει σε περίπτωση πώλησης του έργου, επομένως γνώριζε πως αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό ενδεχόμενο. Εστησε με μαεστρία μια πράξη αποδόμησης της αγοράς τέχνης που ανεβάζει και κατεβάζει τιμές και καλλιτέχνες, προκάλεσε σοκ γελοιοποιώντας συλλέκτες και φιλότεχνους, έκανε το έργο του διάσημο και τον ίδιο, υποθέτω, σύμβολο πλέον του ανένταχτου στο σύστημα καλλιτέχνη. Είναι όμως έτσι; Πόσο ο ίδιος έχει κινηθεί εκτός αγοράς; Πώς βρέθηκε το έργο προς πώληση; Πώς διαμορφώθηκε η τιμή του;
Στην εκπληκτική ταινία «Το τετράγωνο» του Ρούμπεν Οστλουντ υπάρχει ήδη αναφορά στον καλλιτέχνη-περφόρμερ που φτάνοντας στα άκρα της τέχνης του επιτίθεται στους καλεσμένους στο γκαλά του μουσείου. Ο Μπάνκσι διάλεξε άλλον τρόπο σε άλλον τόπο, αντί μουσείου τον οίκο Sotheby’s. Δημιούργησε υπεραξία στην προσωπική του αξία και όχι στην τιμή των έργων του, ώστε από τα οφέλη της να αποκομίσει ό,τι αυτός επιθυμεί. Η έκταση που πήρε αυτό το γελοίο γεγονός δείχνει δραματικά τους εκτός ελέγχου μηχανισμούς εξουσιών σε ένα κομμάτι της τέχνης. Ενα τους γρανάζι κατέβασε μπρος στα έκπληκτα μάτια των θεατών το «Κορίτσι με μπαλόνι» από το βάθρο του ενός 1 εκατομμυρίου λιρών.
* Η Κατερίνα Ζαχαροπούλου είναι εικαστικός.
Ενας καλλιτέχνης-Ρομπέν των Δασών
Του Poka-Yio*
O Mπάνκσι είναι ένας καλλιτέχνης που έχει χτίσει τον θρύλο του και έχει εμπνεύσει ένα ευρύ κοινό, ενώ το συνολικό έργο του έχει βραχυκυκλώσει την αγορά της τέχνης, δημιουργώντας μία παράλληλη πραγματικότητα και μία παράλληλη αγορά. Το συγκεκριμένο έργο, το «Girl with Baloon», που πουλήθηκε και αυτοκαταστράφηκε μόλις δημοπρατήθηκε, προκαλώντας αναστάτωση στον κόσμο της τέχνης και κυρίως σε εκείνο το τμήμα του που ασχολείται με τις πωλήσεις στις μεγάλες δημοπρασίες, έχει λιγότερη σημασία από τα υπόλοιπα έργα του. Ο λόγος είναι ότι κανονικοποιεί με λαϊκιστικό τρόπο τον σκεπτικισμό και την απέχθεια ενός σημαντικού μέρους του ευρύτερου κοινού απέναντι στον ελιτισμό της τέχνης.
Αντίθετα, η υπόλοιπη δουλειά του είναι μια καθαρά λαϊκή-pop τέχνη, είναι το έργο ενός Ρομπέν των Δασών-καλλιτέχνη. Η καταγωγή του συγκεκριμένου έργου βρίσκεται στην performance-καταστροφή χαρτονομισμάτων αξίας 1.000.000 λιρών από τους KLF (το ηλεκτρονικό συγκρότημα της δεκαετίας του ’90, που έκαψε δημοσίως όλα τα έσοδα του ιδρύματος τέχνης που δημιούργησε). Εκείνο το έργο τους έγινε μεσούσης της εμπορικής επιτυχίας τους, ένα χτύπημα στον καπιταλισμό της τέχνης τη στιγμή που βρισκόταν στο ζενίθ του. Ο Μπάνκσι σήμερα, όντας και ο ίδιος καταξιωμένος, ταυτόχρονα δικαιώνει και ακυρώνει τον εαυτό του. Στηρίζεται στη γενικευμένη συντηρητικοποίηση για να την υποδαυλίσει περαιτέρω. Η συγκεκριμένη δράση του έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό ακριβώς στο οποίο αναφερόμαστε στην 6η Μπιενάλε της Αθήνας ΑΝΤΙ ως κανονικοποίηση της εναντίωσης.
* Ο Poka-Yio είναι ιδρυτικός διευθυντής και συνεπιμελητής της 6ης Μπιενάλε της Αθήνας ΑΝΤΙ.