GIORGOS SEFERIS
Logbücher (Ημερολόγια
Καταστρώματος)
μετάφραση, σχολιασμός,
επίμετρο Αντρέα Σέλιγκερ
εκδ. Elfenbein, σελ. 226
Κάθε μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη (1900- 1971) αποτελεί γεγονός με σημασία και για εμάς, στην Ελλάδα. Οταν, όπως εν προκειμένω ο γερμανόφωνος χώρος, δηλαδή η Γερμανία, η Αυστρία και η γερμανόφωνη Ελβετία, δεξιώνεται καλομεταφρασμένα, χορταστικά σχολιασμένα τα «Ημερολόγια Καταστρώματος» στο σύνολό τους, δημιουργούνται προϋποθέσεις για μιαν ιδιαίτερα απαιτητική και σπάνια πολιτισμική επαφή και επικοινωνία. Πέφτει φως πάνω μας. Μας βλέπουν. Και η ξένη ματιά είναι πάντοτε πολύτιμη: Τι βλέπουν και πώς.
Είναι, ήδη, αξιοσημείωτο ότι το μεταφραστικό ενδιαφέρον στρέφεται σήμερα σε αυτά ειδικά τα σεφερικά ποιήματα. Ολόκληρος ο Σεφέρης είναι εμποτισμένος, βέβαια, από τα τρία αγαπημένα θέματα μέσα από τα οποία προσεγγίζουν συνήθως την Ελλάδα «οι ξένοι»: αρχαιότητα, τοπίο, σύγχρονη πολιτική ιστορία. Τα «Ημερολόγια Καταστρώματος», ωστόσο, βρίσκονται, σε σύγκριση με το λοιπό σεφερικό έργο, στην πιο έντονη συνομιλία με το –ιδιαίτερα ταραγμένο άλλωστε– ιστορικοπολιτικό παρόν της εποχής εκείνης, που ο ποιητής το ανασαίνει από την εγγύτητα του διπλωμάτη καλύπτοντας ένα μακρύ διάστημα (1937-1969). Ξεκινούν από τα προεόρτια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ολοκληρώνονται στη χούντα. Αλβανία, Μέση Ανατολή, Νότιος Αφρική, Κύπρος, Αθήνα γίνονται φυσικά και ιστορικά τοπία που συνυφαίνονται με μια ποίηση σε πάντοτε αγωνιώδη αναζήτηση – αλήθεια, τι αναζητεί η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη; Αν επιχειρήσουμε να απαντήσουμε ξεκινώντας ανάποδα, από τη λεγόμενη πρόσληψη του Σεφέρη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, θα εκλάβουμε, φυσικά, ως δεδομένο το ζητούμενο. Τόσο οι Ελληνες όσο και οι Γερμανοί αναγνώστες διαβάζουν επί δεκαετίες τον Σεφέρη (και όχι μόνο τον Σεφέρη) «ελληνικά», «εθνικά», με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Είναι λοιπόν το σεφερικό έργο μια ποιητική μελέτη του Νέου Ελληνισμού με σκληρό πολιτικοϊστορικό πρόσημο; Η Αντρέα Σέλιγκερ, τόσο στον υπομνηματισμό όσο και στο επίμετρό της, αποφεύγει αυτή τη μάλλον απλοϊκή και, πλέον, γραφική, στην πραγματικότητα, μονομέρεια, στο κλίμα της οποίας κινείται, ωστόσο, απολύτως και κατά τα ειωθότα, η παρουσίαση του βιβλίου από την έγκριτη «Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουγκ» (18.4.2018). «Υπόβαθρο ζωής και ποίησης παραμένει η θεοποίηση της αγάπης στις δύο θεμελιώδεις εκφάνσεις της, καθώς και η υλοποίηση της δικαιοσύνης στο παρόν, με τις αισθήσεις και με τον νου» γράφει στο επίμετρό της η μεταφράστρια.
Αγάπη, δικαιοσύνη ως έννοια συνυφασμένη με την τραγική μοίρα του Οιδίποδα και με το θαύμα της ζωής, αναζήτηση του άλλου – αυτά αντιλαμβάνεται η Σέλιγκερ ως βάση για την εκ μέρους της προσέγγιση του σεφερικού έργου. Μεγάλο μέρος του υπομνηματισμού της συνίσταται σε παραθέματα από τα ημερολόγια και την αλληλογραφία του ποιητή, μεταφρασμένα από την ίδια. Η δίγλωσση φροντισμένη έκδοση εμπλουτίζεται έτσι εμμέσως πλην σαφώς από ένα εκτενές δεύτερο σώμα, των λόγων του ίδιου του Σεφέρη, για όποιον αναγνώστη έχει την υπομονή και την επιμέλεια να διαβάσει «τις υποσημειώσεις». Η Σέλιγκερ, Γερμανίδα φιλόλογος που ζει και εργάζεται στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, βραβεύθηκε ήδη για τη μετάφρασή της αυτή από τον «Κύκλο των Φίλων του Σπιτιού της Λογοτεχνίας στη Χαϊδελβέργη» τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Η στάση που υιοθετεί απέναντι στο δύσκολο έργο που ανέλαβε με το βιβλίο αυτό, μαρτυρά το ήθος του γεφυροποιού που μάχεται εντός του τις βεβαιότητες και την αλαζονεία. Από αυτή τουλάχιστον την άποψη δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο σεφερική. Δεν μπορούμε παρά να ελπίσουμε σε μιαν ανάλογη, διαρκώς διευρυνόμενη με όρους οικουμενικούς πλέον και όχι πια εθνικούς, ανάγνωση του Σεφέρη και στη χώρα μας. Να ευχηθούμε, δηλαδή: και στα δικά μας!