«Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα συναντούσα στη γειτονιά μου Νορβηγούς, τους οποίους μάλιστα θα συνόδευα μέχρι το… σπίτι τους!». Ο 40χρονος Στέλιος, που μένει στου Γκύζη, αντιμετωπίζει με χιούμορ το γεγονός ότι η άσημη μέχρι πρότινος συνοικία του προσελκύει σήμερα τουρίστες. Λίγο πιο μακριά, όμως, μια πολυκατοικία στην Κυψέλη έχει μετατραπεί σε «εμπόλεμη ζώνη» και οι ένοικοι ετοιμάζονται να λύσουν τις διαφορές τους στα δικαστήρια, καθώς «το διαμέρισμα του δευτέρου έχει δις την εβδομάδα πάρτι και ο ανελκυστήρας έχει χαλάσει από το μεγάλο βάρος των αποσκευών των τουριστών». Τα παραπάνω περιστατικά, που πληθαίνουν μέρα με τη μέρα στο κλεινόν άστυ, αποτελούν απόρροια της ραγδαίας διάδοσης του θεσμού της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων σε μια πόλη που μετρά ακόμα τις πληγές της από την οικονομική κρίση και την παρατεταμένη ύφεση.
«Πριν από τρία χρόνια αναζητούσαμε τρόπους να φέρουμε πίσω στην Αθήνα τους παλιούς της κατοίκους, το 2017 φθάσαμε σε ρεκόρ αφίξεων τουριστών και φέτος οδεύουμε στα 5,5 εκατομμύρια ταξιδιώτες», επεσήμανε ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης, καλωσορίζοντας όλους τους εμπλεκόμενους φορείς – εκπροσώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, του τουριστικού κλάδου αλλά και των εταιρειών βραχυχρόνιας μίσθωσης, στην πρώτη εκδήλωση «sharing economy».
Στην άνοδο της δημοφιλίας της Αθήνας, που εξελίσσεται σε προορισμό city break, συνέβαλαν τόσο οι αεροπορικές συνδέσεις με εταιρείες χαμηλού κόστους όσο και η διάδοση της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων. Σύμφωνα με την Airbnb, στην Αθήνα έχουν καταχωριστεί 7.300 καταλύματα, όπου κατά μέσον όρο πραγματοποιούνται 77 διανυκτερεύσεις ετησίως που αποδίδουν 3.300 ευρώ στον εκάστοτε οικοδεσπότη. Ως συνέπεια της διάδοσης της Airbnb, που μοιάζει να ταίριαξε με την ελληνική φιλοξενία και την επείγουσα ανάγκη χιλιάδων Αθηναίων για συμπληρωματικό εισόδημα, ανέβηκαν τα μισθώματα τόσο, που κατέστησαν απαγορευτικά για τα βαλάντια των δημοτών. «Οπως όλοι οι μονοδιάστατοι τύποι οικονομικής ανάπτυξης, έχει και αρνητικές πτυχές», τονίζει ο κ. Καμίνης, που ανέδειξε την ανάγκη για ρύθμιση των κανόνων της βραχυχρόνιας μίσθωσης, ώστε να διασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία της πόλης. Η δίκαιη φορολόγηση, η συγκράτηση των ενοικίων, η καταβολή των δημοτικών τελών είναι ζητήματα που τέθηκαν επί τάπητος.
«Παλιά, σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις, οι ξένοι ομόλογοί μου με ρωτούσαν αν η Θεσσαλονίκη είναι νησί», περιγράφει ο αντιδήμαρχος Τουρισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης Σπύρος Πέγκας, «η Θεσσαλονίκη το 2010 δεν υπήρχε στον τουριστικό χάρτη». Το 2010 οι διανυκτερεύσεις ήταν 1.200.000, το 2017 έφθασαν τις 2.300.000, ενώ ο πραγματικός αριθμός εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος. «Περίπου 1 εκατ. διανυκτερεύσεις οφείλονται στις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης», διευκρινίζει ο ίδιος, που κρίνει ότι η Θεσσαλονίκη, από τουριστική άποψη, ωριμάζει «ισορροπημένα». «Θέλουμε να αποκωδικοποιήσουμε την αντίληψη που διέπει τις εν λόγω πλατφόρμες για να την εντάξουμε στη στρατηγική μας», καταλήγει ο αντιδήμαρχος Θεσσαλονίκης, «οι Δανοί τους ταξιδιώτες τους έχουν πλέον μετονομάσει σε… new locals». Ωστόσο, ο δήμαρχος Θήρας, του πιο δημοφιλούς ελληνικού ταξιδιωτικού προορισμού, Αναστάσιος – Νικόλαος Ζώρζος, αμφιταλαντεύεται έναντι του φαινομένου, καθώς έχει διαταραχθεί «το ισοζύγιο μεταξύ οικιστικού και φυσικού περιβάλλοντος». Στο νησί με τους 25.000 μόνιμους κατοίκους, 15.000 καταλύματα έχουν εγγραφεί στις εν λόγω πλατφόρμες, εντείνοντας προβλήματα, όπως το κυκλοφοριακό και οι τιμές των ενοικίων.
«Επιβιώσαμε οικονομικά χάρη στην Airbnb»
«Σώσαμε το σπίτι μας επειδή καταφέραμε να το κάνουμε Airbnb». Ο εν λόγω ιδιοκτήτης ακινήτου και μέλος του Συλλόγου Οικονομίας Διαμοιρασμού ένιωσε την ανάγκη, στο τέλος της εκδήλωσης που διοργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων, να μοιραστεί τη δική του αλήθεια, «καθώς νιώθω συνεχώς υπόλογος». Ο ίδιος, έχοντας μείνει άνεργος, αναζητούσε εργασία στο Ντουμπάι. Πήρε, όμως, το ρίσκο να μη φύγει, αλλά να επενδύσει την αποζημίωσή του στην ανακαίνιση του πατρικού του και στη βραχυχρόνια εκμίσθωση. «Ετσι επιβιώσαμε και μείναμε Ελλάδα». Οπως διηγείται άλλο μέλος του ΣΟΔΙΑ, Ρομίνα Τσίτου, η εκμίσθωση ήρθε ως «μάννα εξ ουρανού» για πολλούς.
«Παρά τα δύο μου μεταπτυχιακά και την εργασιακή μου εμπειρία, βρέθηκα άνεργη για δυόμισι χρόνια εν μέσω κρίσης», λέει ενώπιον του κοινού η εκπρόσωπος του συλλόγου με έδρα στο Κουκάκι, που έχει ως μέλη ανθρώπους που υπενοικιάζουν από ένα δωμάτιο μέχρι βίλες με πισίνα. «Εψαχνα για δουλειά στο εξωτερικό, όταν έμαθα για την εν λόγω δυνατότητα» θυμάται, «ούσα και η ίδια δεινή ταξιδιώτισσα, ένιωθα ότι το υπάρχον τουριστικό προϊόν χρειαζόταν ανανέωση». Ετσι, ανέβασε ένα ακίνητό της στην πλατφόρμα. «Είδα χρήματα στον λογαριασμό μου ύστερα από δυόμισι χρόνια» τονίζει η ίδια, που έχει αναχθεί σε super host (διακεκριμένη οικοδέσποινα).
«Ιστορίες όπως η δική μου είναι πολύ κοινές», διαβεβαιώνει το κοινό η κ. Τσίτου, που διακρίνει το θετικό πρόσημο της βραχύχρονης μίσθωσης στην Αθήνα. «Ξεκίνησε από το Κουκάκι και το Θησείο, προχώρησε στο Κολωνάκι και εν συνεχεία στα Εξάρχεια και στην Κυψέλη· προχθές είδα να αποβιβάζονται με τις βαλίτσες τους τουρίστες στον Αγιο Παντελεήμονα», σχολιάζει, «δεν είναι φοβερό ότι γειτονιές, που ακόμη και οι Αθηναίοι αποφεύγαμε, αποκτούν τώρα ζωή;». Την Κυψέλη θεωρεί ιστορία επιτυχίας. «Υπήρξε το διαμάντι της Αθήνας τη δεκαετία του ’60 και σταδιακά βίωσε παρακμή. Τώρα αρχίζουν πάλι να ανοίγουν ωραία εστιατόρια, προσελκύοντας ταξιδιώτες αλλά και Αθηναίους».
Καθημερινά η κ. Τσίτου δέχεται τηλεφωνήματα φίλων και γνωστών που θέτουν το ίδιο ερώτημα: «Να δώσω το σπίτι μου σε εκμίσθωση τύπου Airbnb;». Η ίδια απαντά ρεαλιστικά: «Αν το έχετε νοικιασμένο με ένα δίκαιο μίσθωμα και είστε ευχαριστημένοι με τη δουλειά σας, δεν υπάρχει λόγος να μπείτε στη διαδικασία». Οπως άλλωστε εξηγεί, θέλει πολύ τρέξιμο. «Εξ ου και θεωρώ ότι δεν απαιτούνται άνωθεν περιορισμοί, σταδιακά θα επέλθει η αυτορρύθμιση του χώρου», διευκρινίζει, «μέσω των αξιολογήσεων θα ξεχωρίσει η ήρα από το στάρι, θα μείνουν όσοι αποσπούν θετικές κριτικές, όσοι συνδυάζουν επαγγελματισμό με ταξιδιωτική κουλτούρα».
Ορθολογικά κριτήρια
Ο ιδρυτής της πλατφόρμας Syncbnb, που δίνει τη δυνατότητα στους ενδιαφερομένους να συνεργάζονται παράλληλα με τα πάνω από 100 κανάλια βραχυχρόνιας μίσθωσης που υπάρχουν παγκοσμίως, θεωρεί ότι η ρύθμιση πρέπει να επέλθει με ορθολογικά κριτήρια, καθώς τη δεδομένη στιγμή πλήθος κόσμου διαθέτει ακόμα και ακίνητα που δεν πληρούν τις αυτονόητες προϋποθέσεις. «Κάποιος που έχει επενδύσει σε ένα διαμέρισμα με θέα Ακρόπολη και το έχει εξοπλίσει με σύγχρονους αυτοματισμούς γιατί να αναγκαστεί να δίνει το ακίνητο μόνο π.χ. 90 ημέρες τον χρόνο;» ανέφερε ενδεικτικά ο κ. Αλέξανδρος Καραβίτης, «ενώ κάποιον με ένα παραμελημένο ακίνητο που δεν έχει ζήτηση σε τέτοιες πλατφόρμες, έχει νόημα να τον καθοδηγήσουμε στη μακροχρόνια μίσθωση».
Το ερώτημα για το αν μελλοντικά θα ισχύσουν κάποιοι περιορισμοί στη βραχιοχρόνια μίσθωση, όπως έχει συμβεί κατά τόπους στο εξωτερικό, παραμένει ανοικτό. Μέχρι τότε οι ιδιοκτήτες – οικοδεσπότες καλούνται να εγγραφούν στον Αριθμό Μητρώου Ακινήτου (ΑΜΑ) που έχει τεθεί σε εφαρμογή από την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων. «Εως τώρα έχουν εγγραφεί 15.000 χρήστες», σημείωσε ο κ. Γιώργος Πιτσιλής, διοικητής της ΑΑΔΕ, «αναμένουμε ουσιαστική συνεργασία από τις εταιρείες εκμίσθωσης». Οπως τόνισε, «η φορολογία δεν είναι το μέσο για να επιλυθούν ζητήματα ανταγωνισμού ή οικιστικά προβλήματα κάθε περιοχής». Στο στόχαστρο της ΑΑΔΕ βρίσκονται τα «γκρίζα» ενοικιαζόμενα των τουριστικών περιοχών. «Οι εταιρείες sharing economy μετρούν κάποια χρόνια λειτουργίας, ο θεσμός της φορολόγησης χιλιετίες», διεμήνυσε χαριτολογώντας προς κάθε κατεύθυνση.
Οχι αυτοσκοπός η ενασχόληση
«Το 2008 κάποιοι ταξιδιώτες φιλοξενήθηκαν σε μια οικογένεια, ελλείψει κρεβατιών κοιμήθηκαν σε ένα φουσκωτό στρώμα και το επόμενο πρωί πήραν το πρωινό τους μαζί με τους οικοδεσπότες». Η υπεύθυνη πολιτικής της Airbnb, κ. Σοφία Γκιούσου, εξηγεί στο κοινό την προέλευση της ονομασίας της δημοφιλούς πλατφόρμας, που έχει «βαφτίσει» έναν ολόκληρο κλάδο της οικονομίας. «Την επόμενη χρονιά, το 2009, η εταιρεία ιδρύθηκε και ακολούθησε μια ανοδική πορεία: σήμερα το δίκτυο διαθέτει 5 εκατομμύρια σπίτια σε 81 πόλεις», συνεχίζει η ίδια, που είναι υπεύθυνη για τις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Η ιδέα βρήκε ανταπόκριση στους σύγχρονους ταξιδιώτες, που ήθελαν να βιώσουν αυθεντικές εμπειρίες. «Δεν αρκούνται σε ένα τυποποιημένο τουριστικό προϊόν, επιζητούν παραπάνω, θέλουν να περιπλανηθούν στα στενά της πόλης, να δουν street art και να αγοράσουν λαχανικά από κάποια συνοικιακή λαϊκή αγορά», αναφέρει ενδεικτικά. Γύρω από την πρακτική του Airbnb παίρνουν σάρκα και οστά ιδέες για πλήθος υπηρεσιών, όπως διαχείριση, τιμολόγηση, καθαρισμός, που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο, ο χαρακτήρας της βραχυχρόνιας μίσθωσης, το άνοιγμα του σπιτιού του ντόπιου στον ξένο, πρέπει να μην αλλοιωθεί. Η φημολογούμενη τακτική ξένων funds να αγοράζουν ολόκληρα κτίρια στην Αθήνα για να τα μετατρέψουν σε Airbnb φαίνεται ότι προσκρούει με το καταστατικό και τη φιλοσοφία της εταιρείας, η οποία άπαξ και διαπίστωσε τέτοιες κινήσεις στο παρελθόν, διέκοψε συνεργασίες με ιδιοκτήτες ακινήτων στη Νέα Υόρκη. «Ομως και η ενασχόληση του πολίτη με το Airbnb δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός, αποκλειστική δηλαδή επαγγελματική δραστηριότητα, αλλά μια έξτρα οικονομική βοήθεια σε μια μεταβατική, για παράδειγμα, περίοδο της ζωής του», σημειώνει η κ. Γκιούσου.
«Πρέπει να συνυπολογίσουμε τον θετικό αντίκτυπο της βραχυχρόνιας μίσθωσης σε ολόκληρη τη γειτονιά, από τους επισκέπτες του 2017 προέκυψαν 750 εκατομμύρια ευρώ και το συνολικό όφελος συνεχώς θα αυξάνει», επισημαίνει η ίδια χαιρετίζοντας την άνθηση που γνωρίζει το Airbnb στην Ελλάδα, αλλά και τη δημιουργία του Αριθμού Μητρώου Ακινήτου (ΑΜΑ) στην πλατφόρμα της ΑΑΔΕ. «Είναι εύκολο στη χρήση και έχει επαρκώς επικοινωνηθεί στους ενδιαφερομένους», καταλήγει.
Οι κίνδυνοι και οι ευκαιρίες
Αν επισκεφθείτε τη Λισσαβώνα και θέλετε να συνομιλήσετε με κάποιον γέννημα-θρέμμα της πόλης, πρέπει να κοπιάσετε, ακόμα και αν μένετε σε Airbnb, άρα είχατε εξαρχής την επιθυμία να συνυπάρξετε με ντόπιους. Θα πάρετε, λοιπόν, το τραμ για επτά στάσεις. Τότε θα μάθετε περισσότερα για το φάντο αλλά και για την αναταραχή που φέρνει η μόδα της βραχυχρόνιας εκμίσθωσης σε μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Αυτή την περίπτωση επικαλούνται όσοι τρέμουν την (όχι και τόσο εξωπραγματική) προοπτική να δημιουργηθούν προσεχώς γειτονιές αποτελούμενες αποκλειστικά από τουρίστες.
Προκειμένου, λοιπόν, να περιοριστούν οι ανισότητες στις πόλεις, όπου συρρέουν μαζικά τουρίστες, αλλά και να εισπραχθούν τα ανάλογα τέλη από τους δήμους, που καλούνται να εξυπηρετήσουν ακόμα και διπλάσιο πληθυσμό από τον επίσημο, οι Αρχές ανά την Ευρώπη πειραματίζονται με διάφορα μοντέλα λειτουργίας των ιστότοπων βραχυχρόνιας μίσθωσης (Αirbnb, booking.com, homeaway κ.ά.). Αλλοτε θέτουν ανώτατο χρονικό όριο στη μίσθωση, άλλοτε ανώτατο αριθμό καταλυμάτων προς μίσθωση ανά συνοικία ή ανά φορολογούμενο, κάποιες φορές ζητούν από τις πλατφόρμες την απευθείας ενημέρωση για τις εισπράξεις των φορολογουμένων.
«Εχουν υπογραφεί πολλά μνημόνια συνεργασίας μεταξύ δήμων και της εταιρείας Αirbnb», αναφέρει ο Pieter van de Glind, συνιδρυτής του Sharing Cities Alliance, «θεωρώ υποδειγματικό το δεύτερο μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψε το Αμστερνταμ, που εξασφαλίζει τη διαφάνεια». Ακολουθώντας τις εξελίξεις, ίσως οδηγηθούμε σε νέες επιχειρηματικές ιδέες, όπως το bemate.com, όπου ο εκμισθωτής αξιοποιεί έπειτα από σχετική συμφωνία υπηρεσίες από γειτονικά ξενοδοχεία, αλλά και προγράμματα όπου ηλικιωμένοι με διαθέσιμα δωμάτια στο σπίτι τους τα διαθέτουν σε φοιτητές.
Η Φλωρεντία, η πρώτη πόλη στην Ιταλία στη βραχυχρόνια εκμίσθωση, υπέγραψε εσχάτως συμφωνία με την Αirbnb, ώστε να της αποδίδονται απευθείας οι φόροι από τις 10.000 εγγεγραμμένα σε αυτήν καταλύματα. Ο δήμαρχος Dario Nardella συνεκτιμά ότι η πόλη, την οποία οι τουρίστες επισκέπτονταν με ημερήσιες εκδρομές χωρίς να διανυκτερεύουν, έχει αρχίσει να μετράει περισσότερες διανυκτερεύσεις και κατ’ επέκταση κέρδη. Στόχος του Ιταλού δημάρχου είναι τα έσοδα να τα επενδύσει για τη βελτίωση των υποδομών της Φλωρεντίας.