ΚΩΣΤΑΣ ΑΚΡΙΒΟΣ
Γάλα μαγνησίας
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 308
Η εφηβεία είναι ένα σταυροδρόμι βιαιοτήτων: από τη μια η οργανική βία, θέατρο της οποίας είναι οι αλλαγές στο εφηβικό σώμα –φωνή, τριχοφυΐα, μεταμόρφωση της σωματοδομής, σκληρές και ανησυχητικές επεμβάσεις που αναστατώνουν την αντίληψη του εαυτού– και από την άλλη η κοινωνική βία, που εκδηλώνεται σε όλα τα επίπεδα: καταπίεση και ρύθμιση της σεξουαλικότητας, εκπαιδευτικές πιέσεις, προβλήματα ενσωμάτωσης, οργάνωση της προσωπικότητας. Στο βιβλίο του Κώστα Ακρίβου, μέσα από τις σελίδες του οποίου παρακολουθούμε την καθημερινότητα μιας παρέας εφήβων που ζουν εσώκλειστοι σε εκκλησιαστικό οικοτροφείο τη δεκαετία του ’70, η βία έχει ακόμα πιο συγκεκριμένο πρόσωπο και σχήμα. Είναι η βία των καταπιεστικών διευθυντών, προϊσταμένων, επιτηρητών που τιμωρούν δι’ ασήμαντον αφορμήν, η βία και των οικότροφων προς αλλήλους, που καμιά φορά παίρνει τα χαρακτηριστικά μιας τελετουργίας ταπείνωσης και υποταγής μέσω της σεξουαλικής κακοποίησης, η βία, συχνά, και προς τους εαυτούς τους. Oμως την ένταση αυτή την απαλύνουν, όταν δεν τη διαλύουν εντελώς, το καλόγνωμο χιούμορ του συγγραφέα, ο χυμώδης ρεαλισμός του, η γεμάτη συμπάθεια ματιά απέναντι σ’ αυτά τα παιδιά που ασφυκτιούν, ονειρεύονται, αντιδρούν συνασπιζόμενα σε παρέες φαινομενικά παντοδύναμες αλλά στην ουσία ευάλωτες, και αντεπιτίθενται στον αυταρχισμό με τις πλάκες, το φυσοκάλαμο, τις κοπάνες, την ανυπακοή. Μικ, Αχιλλάκος, Μπράσκας, Ζερβής, η παρέα των τεσσάρων, είναι χαρακτήρες που χτίζονται σε συνεχή αντιδικία και σε αντιδιαστολή με την συνθήκη στην οποία βρέθηκαν να ζουν. Γύρω τους, ένας αστερισμός συμμαθητών, όλοι αδρά περιγραμμένοι. Και η εποχή θυελλώδης: δικτατορία, Πολυτεχνείο, εισβολή στην Κύπρο, πτώση της χούντας, δημοψήφισμα, αγροτικές διεκδικήσεις, κοσμογονικές αλλαγές για την ακίνητη επαρχία που ξαφνικά ζωντανεύει, διεκδικεί, και ελπίζει.
Oμως το βιβλίο δεν είναι απλώς μια αναδίφηση στη μνήμη, νοσταλγική ανασύσταση του Βόλου της δεκαετίας του ’70 και των ανθρώπων του. Ούτε είναι αυτό που θα λέγαμε bildungsroman, μυθιστόρημα μαθητείας. Οι ήρωες του βιβλίου, όσο και να αντιστέκονται, ζουν σε μια συνεχή κατάσταση εφηβικού άγχους και οργής· καθώς η αφήγηση προχωρεί, μια ολοένα και πιο βαθιά malaise ανοίγεται στις αβύσσους των εφηβικών μυαλών – κι όταν πια συμβαίνει το μοιραίο ατύχημα που θα σφραγίσει τη ζωή των τεσσάρων, ο πνιγμός του απεχθούς Σώτου για τον οποίο θα κατηγορηθούν συλλογικά, το μυθιστόρημα του Ακρίβου γεμίζει σκιές. Γίνεται ένα βιβλίο για το τραύμα. Eνα τραύμα βαθύ, το οποίο αναπαράγεται στον ενήλικο βίο των τεσσάρων ηρώων του Κώστα Ακρίβου. Διαλυμένοι γάμοι, προβλήματα στις συντροφικές σχέσεις, εργασιακή αποτυχία, αυτοκαταστροφικότητα είναι ο κλήρος των τεσσάρων· η ενοχή, πραγματική ή φανταστική, είναι ένας πόλος βασανισμού γύρω από τον οποίο θα περιστρέφονται διά βίου. Κι αν ο Ζερβής, ο ανήσυχος αφηγητής της ιστορίας, πασχίζει να ανακτήσει τις απωθημένες μνήμες του, είναι γιατί υποσυνείδητα γνωρίζει ότι μονάχα έτσι θα μπορέσει να μπει σε μια διαδικασία αυτοανάλυσης και επαναξιολόγησης της πιθανής ενοχής του. Και ίσως η βοήθεια που ζητάει από τους φίλους του, εκλιπαρώντας τους να του μαστιγώσουν τη μνήμη, να του θυμίσουν τις λεπτομέρειες του επώδυνου γεγονότος, να του απαντήσουν στο ερώτημα «νομίζεις πως εγώ φταίω που πνίγηκε ο…» το οποίο θέτει στον Μικ όταν τον βρίσκει επιτέλους στο ερημητήριό του, μετά μια ολονυκτία αναπόλησης της εφηβείας τους, να είναι πράγματι η αναπαράσταση, ή μάλλον η αναβίωση της πρωταρχικής σκηνής που τους σημάδεψε όλους, με την οποία καταλήγει το ψυχολογικά βαθύ βιβλίο του Κώστα Ακρίβου. Ή μάλλον κλείνει, αλλά δεν καταλήγει, αφού αφήνει μετέωρο ένα ακόμη ερώτημα προς τον αναγνώστη, προς όλους μας: άραγε ελαφραίνει η ενοχή, όταν είναι συλλογική, ή μήπως βαραίνει διπλά;