Η Ελβετία είναι μία από τις πρωτοπόρες χώρες όσον αφορά τις ορθές γεωργικές πρακτικές και τη σωστή διατροφική πολιτική· και όμως, οι πολίτες της καταψήφισαν προτάσεις για τη βιώσιμη γεωργία και την προστασία μικρών παραγωγών.Η κυβέρνηση της Ελβετίας έχει υιοθετήσει επταετές πλάνο για τη σωστότερη διατροφή των πολιτών με την ονομασία «Στρατηγική ελβετικής διατροφής 2017-2024», ενώ πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί για τον περιορισμό της κατανάλωσης ζάχαρης, την αύξηση του μεριδίου στην αγορά των βιολογικών προϊόντων και τη μείωση των εισαγόμενων προϊόντων. Οι Ελβετοί έχουν να υπερηφανεύονται και για πρωτιές στον τομέα του φαγητού και της αγροτικής κατανάλωσης: είναι οι πρώτοι στον κόσμο στην αγορά βιολογικών προϊόντων, αφού το 46% του πληθυσμού αγοράζει βιολογικά σε εβδομαδιαία βάση και το 72% αρκετές φορές τον μήνα.
Η χώρα βρίσκεται επίσης στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως όσον αφορά την επάρκεια σε πρώτες ύλες, με την εγχώρια παραγωγή να καλύπτει περίπου το 60% της ζήτησης. Όμως, η Ελβετία είδε τις μικρές φάρμες της (κάτω από 300 στρέμματα) να μειώνονται από 73.509 το 1996 σε 41.776 το 2016 και αντίστοιχα τις μεγάλες φάρμες να διπλασιάζονται σε αριθμό. Τέτοιου είδους στοιχεία, έκαναν το 2014 τo σωματείo αγροτών Uniterre και το συνδικάτο L’autre syndicat να ανησυχήσουν και να κινήσουν τις διαδικασίες για να τεθεί σε δημοψήφισμα η πρόταση περί επισιτιστικής ή διατροφικής κυριαρχίας*. Και οι δύο οργανισμοί είναι μέλη του παγκόσμιου κινήματος μικροαγροτών Via Campesina, υπέρμαχο της μικρής, οικογενειακής παραγωγής, της βιώσιμης γεωργίας και της διατροφικής κυριαρχίας.
Το κείμενο που τέθηκε προς τους πολίτες πρότεινε να προστεθεί άρθρο στο σύνταγμα με το οποίο «η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να προωθεί την ντόπια αγροτική δραστηριότητα, η οποία αποφέρει κέρδη και έχει ποικίλες καλλιέργειες, παράγει υγιεινά προϊόντα και ικανοποιεί τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές προσδοκίες του πληθυσμού». Η γενική περιγραφή εξειδικεύεται ως εξής:
-Απαγορεύεται η χρήση γενετικά μεταλλαγμένων προϊόντων στη γεωργία.
-Η κυβέρνηση θα πρέπει να βρει τρόπους να αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που απασχολούνται στη γεωργία, να διατηρήσει καλλιεργήσιμες εκτάσεις ως τέτοιες, να εγγυηθεί στους αγρότες το δικαίωμα να χρησιμοποιούν, να αναπαραγάγουν και να ανταλλάσσουν σπόρους.
-Θα πρέπει επίσης το κράτος να είναι εγγυητής της διαφάνειας στην αγορά, να ενθαρρύνει τον καθορισμό δίκαιων τιμών, την επεξεργασία και την αποθήκευση προϊόντων σε τοπικό επίπεδο.
-Το κράτος θα επωμιστεί τον έλεγχο των συνθηκών εργασίας στον αγροτικό τομέα και την επιβολή φόρων σε εισαγόμενα προϊόντα, κατά τη διάρκεια της παραγωγής των οποίων δεν τηρούνται τα περιβαλλοντικά και εργατικά στάνταρ.
-Διακοπή των επιδοτήσεων σε εξαγωγές.
-Ευαισθητοποίηση των πολιτών για τις συνθήκες παραγωγής και επεξεργασίας των ντόπιων και εισαγόμενων προϊόντων.
Το δεύτερο κείμενο που τέθηκε στο δημοψήφισμα είχε τον τίτλο «Fair Food» και έναυσμα ήταν τα διάφορα διατροφικά σκάνδαλα σε επίπεδο μαζικής παραγωγής, αλλά και η μεγάλη εισροή εισαγόμενων λαχανικών και φρούτων εκτός εποχής από μεγάλες θερμοκηπιακές καλλιέργειες στην Ευρώπη, όπως αυτή στην Αλμερία της Ισπανίας. Η κρατική τηλεόραση της Ελβετίας πρόβαλε ντοκιμαντέρ με τις εικόνες εκμετάλλευσης μεταναστών και προσφύγων στα θερμοκήπια της Ισπανίας, και αυτό έπαιξε σίγουρα ρόλο στη συλλογή υπογραφών (κάθε πρόταση πρέπει να συγκεντρώσει 100.000 υπογραφές σε 18 μήνες για να τεθεί σε δημοψήφισμα). Σύμφωνα με τους κανονισμούς που προτάθηκαν, θα πρέπει όλα τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά, εγχώρια και εισαγόμενα, να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια παραγωγής και επεξεργασίας, όσον αφορά το περιβάλλον, τα ζώα, τους φυσικούς πόρους και τις εργασιακές συνθήκες.
Και τα δύο κείμενα καταψηφίστηκαν από τους Ελβετούς πολίτες, το πρώτο που αφορούσε στη διατροφική κυριαρχία με ποσοστό 68,4% και το δεύτερο που αφορούσε στο «Fair Food» με ποσοστό 61,3%. Παρόλο που η συζήτηση γύρω από το δημοψήφισμα πήρε και πολιτικές διαστάσεις, με την Αριστερά και τους πράσινους να υπερασπίζονται τους μικροκαλλιεργητές και τα κόμματα της Δεξιάς να υπερασπίζονται την ελεύθερη αγορά και να καταφέρονται κατά του κρατικού παρεμβατισμού, αναδύθηκε και μια άλλη πτυχή του ζητήματος, καθώς πολλοί καταναλωτές φοβήθηκαν ότι, αν γίνονταν δεκτές οι προτάσεις, οι τιμές των προϊόντων θα εκτοξεύονταν. Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον που ζούμε, πόσο εύκολο είναι να κυριαρχήσει η μικρή, τοπική παραγωγή; Μπορούν οι μικροί παραγωγοί να ανταγωνιστούν τη μαζική, βιομηχανική παραγωγή με τρόπους που να ευνοούν και την υγεία και το πορτοφόλι του καταναλωτή; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα προκύπτουν, καθώς οι φωνές για βιώσιμη γεωργία και κτηνοτροφία που θα σέβονται το περιβάλλον πληθαίνουν σε όλες τις χώρες και οι Ελβετοί σύντομα θα κληθούν να ψηφίσουν και για την απαγόρευση της εντατικής, μαζικής κτηνοτροφίας.
*Επισιτιστική ασφάλεια & διατροφική κυριαρχία
Δύο είναι οι όροι-κλειδιά στο πολύπλευρο ζήτημα της παραγωγής και της κατανάλωσης φαγητού: επισιτιστική ασφάλεια (food security: δεν έχει σχέση με την ασφάλεια τροφίμων που μεταφράζεται ως «food safety») και διατροφική κυριαρχία (food sovereignty). Ο πρώτος αναφέρεται, σύμφωνα με τον ορισμό του FAO (Διεθνής Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών), στη δυνατότητα όλων των ανθρώπων να έχουν πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτική τροφή που ικανοποιεί τις διαιτητικές τους ανάγκες και προτιμήσεις για μια ενεργή και υγιεινή ζωή. Ο δεύτερος όρος διατυπώθηκε από το κίνημα Via Campesina το 1996 και περιγράφει το δικαίωμα των ανθρώπων να έχουν πρόσβαση στην υγιεινή διατροφή και σε πολιτισμικά κατάλληλες τροφές, οι οποίες παράγονται με βιώσιμες μεθόδους, καθώς και το δικαίωμά τους να ορίζουν οι ίδιοι τις μεθόδους γεωργίας και τους τρόπους παραγωγής των τροφίμων σε αντίθεση με τις μεγάλες βιομηχανίες και τις αγορές.