Ιδεολογία, προκατάληψη και ανοιχτή σκέψη

Ιδεολογία, προκατάληψη και ανοιχτή σκέψη

3' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Κατά κανόνα οι συντηρητικοί δημοσιογράφοι είναι τιμιότεροι από τους αριστερούς δημοσιογράφους». Ποιος αμφιβάλλει ότι η διατύπωση αυτής της πρότασης στην Ελλάδα θα προκαλούσε την οργή υπερασπιστών της πολιτικής ορθότητας και του ηθικού προβαδίσματος; Γνώριμοι προσδιορισμοί: φασίστας, αντικομμουνιστής, νεοφιλελεύθερος, θα αποδίδονταν σε όποιον είχε την απρονοησία να τη διατυπώσει. Ωστόσο, σε φυσιολογικές συνθήκες, κάθε άνθρωπος δικαιούται να εκφράζει υποκειμενικές κρίσεις, ιδίως, όταν προσδιορίζονται από τις λέξεις «κατά κανόνα». Σκεφθείτε τις προτάσεις: «Κατά κανόνα, οι γυναίκες είναι πιο συναισθηματικές από τους άνδρες» ή «κατά κανόνα, οι Βραζιλιάνοι ποδοσφαιριστές είναι ικανότεροι από τους Φινλανδούς». Τέτοιες προτάσεις μπορεί να αποτελούν έκφραση συναισθημάτων ή αναπαραγωγή στερεοτύπων. Μπορεί να αποτελούν καρπούς προσωπικής πείρας ή ακόμη και επιστημονικής έρευνας, ορθής ή εσφαλμένης. Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει κάτι το μεμπτό στη διατύπωσή τους. Εκείνο που πραγματικά έχει σημασία, είναι το επιχείρημα που οδηγεί σε αυτές. Αυτό και μόνο αυτό μας επιτρέπει να τις αξιολογήσουμε.

Ετσι, λοιπόν, η εναρκτήρια πρόταση αποκτά ενδιαφέρον όταν μάθουμε ότι διατυπώθηκε (το 1988) από τον Νόαμ Τσόμσκι, που μέχρι στιγμής δεν έχει κατηγορηθεί για φασισμό, αντικομμουνισμό ή νεοφιλελευθερισμό. Ποιο είναι το επιχείρημα που τον οδηγεί σε αυτή την ηθική κρίση; «H πείρα με δίδαξε ότι οι ιδεολογικές τοποθετήσεις παραμορφώνουν την επικοινωνία σε σημείο που οι συνεντεύξεις μου να μην έχουν σχέση με τις δηλώσεις μου. Αυτό που γράφει ένας Παριζιάνος δημοσιογράφος… είναι αυτό που επιθυμούσε να έχει ακούσει… Το ίδιο συμβαίνει και στη Μόσχα» (βλ. Γκι Σορμάν, «Οι μεγάλοι στοχαστές της εποχής μας», εκδ. Ροές, Αθήνα, 1991). Επομένως, η μομφή του αναρχικού Τσόμσκι δεν απευθύνεται γενικώς προς την Αριστερά. Απευθύνεται προς τη γαλλική Αριστερά, η οποία παρέμενε αγκυρωμένη στον νεαντερτάλειο μαρξισμό των κομμάτων που ο Καστοριάδης αποκαλούσε πρώην-νέο-μετά-σταλινικά: Ταυτιζόταν με αυταρχικές αντιλήψεις που δεσμεύουν το υποκείμενο στην αναγκαστική στράτευση, την υπεράσπιση της «ιδέας», της «θεωρίας», του «κόμματος». Αρα, ο λόγος για τον οποίο ο Τσόμσκι κρίνει, «κατά κανόνα», εντιμότερους τους συντηρητικούς από τους αριστερούς δημοσιογράφους είναι ότι οι τελευταίοι είναι τόσο έντονα στρατευμένοι, ώστε –συνειδητά ή ασύνειδα– νοθεύουν την πληροφορία και τη γνώση, αποδίδοντάς την κατά το συμφέρον τους. Λειτουργούν ως ιδεολογικοί υπάλληλοι, όχι ως ελεύθερα σκεπτόμενα πρόσωπα.

Το επιχείρημα φωτίζει τους λόγους για τους οποίους η επισήμανση του Τσόμσκι θα προκαλούσε οργισμένους αφορισμούς, εάν διατυπωνόταν σήμερα στη χώρα μας. Η εξέλιξη δεν θα οφειλόταν στο ότι, γενικώς και αορίστως, η εγχώρια Αριστερά κατέχει την ιδεολογική ηγεμονία, αλλά στο ότι η ηγεμονεύουσα Αριστερά είναι η πρώην-νέο-μετά-σταλινική Αριστερά. Αυτή, δηλαδή, που είναι εξ ορισμού δογματική και καιροσκοπική. Προκειμένου να θεμελιώσει την ορθότητα των επαγγελιών της, καταφεύγει ανενδοίαστα στη σκοπούμενη παραπλάνηση και στην προπαγάνδα, επενδύει στη μνησικακία και στον φθόνο. Η πολιτική ορθότητα, ο δικαιωματισμός, ο ανθρωπισμός χρησιμοποιούνται ως βολικό προσωπείο, για να μεταμφιέσουν έντεχνα το ιδιοτελές πολιτικό συμφέρον σε ακράδαντη γνώση. Η πραγματική Αριστερά, αυτή που με διάφορους τρόπους ηγεμόνευσε στη μεταπολιτευτική κοινωνία, είναι αυτή η Αριστερά. Υπάρχουν, ίσως, πρόσωπα και ομάδες με διαφορετικές, πιο δημιουργικές αριστερές αντιλήψεις. Πρακτικά, όμως, δεν έχουν μετρήσιμο αντίκτυπο. Ηττήθηκαν πρωτίστως από αυτήν ακριβώς την Αριστερά, παρά από τη Δεξιά και το Κέντρο.

Σε κάθε εύλογη επίκριση για προεκλογικές δεσμεύσεις, που ήταν αδύνατο να εκπληρωθούν, σε κάθε προειδοποίηση των αρχών του 2015 για τη διαπραγμάτευση που καθυστερεί εις βάρος της χώρας, η μόνιμη επωδός ήταν άρνηση της πραγματικότητας και περισπασμός – προσφυγή σε «θεωρίες» που έχουν λύσει το πρόβλημα. Και όταν η κριτική επέμενε, ότι αυτό που διάφοροι επικαλούνται ως «θεωρία» έρχεται σε αντίφαση με τα γεγονότα, που υποτίθεται ότι η θεωρία εξηγεί, απαντούσαν με την ανωτερότητα της «θεωρίας» έναντι των γεγονότων. Ανθρωποι ευφυείς μετατράπηκαν σε ανόητους εξαιτίας της ιδεοληπτικής προσκόλλησής τους σε αντιλήψεις που εξέλαβαν ως θέσφατα. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για πίστη σε κυκλικές αντιλήψεις, οι οποίες –προσφεύγοντας σε στρυφνό και ενίοτε ακατάληπτο λόγο– μεταμφιέζουν συστηματικά την υπόθεσή τους σε συμπέρασμα. Μα αν λάβεις ως δεδομένο ότι υπάρχει ο Δίας, τότε ασφαλώς θα δεχθείς ότι εκείνος ρίχνει τους κεραυνούς απ’ τον Ολυμπο. Κι όποιος σου πει ότι ανέβηκε στην κορυφή και δεν τον είδε, καταδικάζεται γιατί εισάγει καινά δαιμόνια ή πάει κόντρα στον τροχό της Ιστορίας.

Γιατί φιλελεύθερες ή συντηρητικές ιδέες διασύρονται όταν εκτεθούν στο δημόσιο λόγο; Η απάντηση βρίσκεται στη διαπίστωση ότι ο δογματικός και εργαλειακός αριστερός λόγος κυριάρχησαν στη δημόσια σφαίρα. Η καθολική απελευθέρωση από προκαταλήψεις και αυθαιρεσίες είναι μάλλον ανέφικτη. Ωστόσο, η ποιοτική διαφορά ανάμεσα σε ιδέες που ανοίγουν αυτή τη δυνατότητα και σε όσες κτίζουν φράγματα εμπρός της, είναι αβυσσαλέα. Γι’ αυτό και η αλλαγή ιδεολογικού παραδείγματος, η μετάβαση σε ανοικτές αντιλήψεις είναι αναγκαία προϋπόθεση, για να βελτιωθεί η ζωή μας. Μια αντίληψη είναι επαναστατική όταν αντιτίθεται στην κυρίαρχη ιδεολογία. Γι’ αυτό και η εναντίωση στον πρώην-νέο-μετά-σταλινικό λόγο έχει σήμερα επαναστατικά χαρακτηριστικά.

* Ο κ. Γιώργος Ν. Πολίτης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το βιβλίο του «Εξουσιαστική Αριστερά – Η κρυφή γοητεία της ανοησίας» θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Επιμέλεια: ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ Κ. ΤΣΟΥΚΑΣ

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή