Σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως η ελληνική, και με το συγκεκριμένο Σύνταγμα μπορεί να δημιουργηθεί αδιέξοδο ως προς την εκλογή του Προέδρου. Να μην μπορεί, δηλαδή, να συγκεντρώσει ο υποψήφιος τις απαιτούμενες 200 ψήφους βουλευτών (2/3 πλειοψηφία) στους δύο πρώτους γύρους, αλλά ούτε και τις απαιτούμενες 180 στον τρίτο (3/5 πλειοψηφία). Σύμφωνα με το σημερινό Σύνταγμα της χώρας, η υπέρβαση από αυτό το αδιέξοδο γίνεται μέσω εκλογών για νέα Βουλή, κάτι που στο παρελθόν δημιούργησε αστάθεια στο πολιτικό σύστημα. Από την άλλη, αν εκλεγόταν ο Πρόεδρος άμεσα με απλή πλειοψηφία από τη Βουλή, ο κίνδυνος θα ήταν να γίνει αυτός εκφραστής της κυβερνητικής πλειοψηφίας και μόνο και όχι εκφραστής μιας ευρύτερης συναίνεσης.
Είναι φανερό ότι οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας αναζητούν, ορθώς κατά τη γνώμη μου, τρόπους αποσύνδεσης της εκλογής του Προέδρου από την «επιβίωση» της Βουλής που καλείται να τον εκλέξει. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη πρόταση, αν η Βουλή δεν κατορθώσει να εκλέξει Πρόεδρο, τότε αντί να διαλυθεί προκηρύσσονται νέες βουλευτικές εκλογές και προχωρά η εκλογή Προέδρου από το εκλογικό σώμα, έστω και αν αυτό γίνει έπειτα από ορισμένους γύρους ψηφοφοριών εντός της Βουλής (ο ΣΥΡΙΖΑ προτείνει να αυξηθούν). Πρόκειται για μια διπλά λανθασμένη πρόταση:
Πρώτον, το πολιτικό σύστημα θα οδηγηθεί στο παράδοξο, να μην πω παράλογο, ο Πρόεδρος που δεν εκλέγεται από τη Βουλή, να έχει μεγαλύτερο κύρος και λαϊκή συγκατάθεση από εκείνον που εκλέγεται από αυτήν. Σε μια τέτοια περίπτωση, δηλαδή, ο Πρόεδρος που απέτυχε πολλαπλώς να εκλεγεί από τη Βουλή μπορεί να είναι Πρόεδρος μεγαλύτερης ισχύος από εκείνον που εκλέχθηκε από τη Βουλή. Η απαξίωση του Κοινοβουλίου είναι ολοφάνερη.
Το δεύτερο και θεμελιακό λάθος της παραπάνω πρότασης προκύπτει από τη μη κατανόηση πλευρών της πολιτικής ιστορίας της χώρας. Διότι, όποτε στην Ελλάδα υπήρξαν δύο νομιμοποιημένες αρχές, όπως εκλεγμένο Κοινοβούλιο και ταυτόχρονα μονάρχης, ή εκλεγμένος Πρόεδρος, καταγράφηκαν αρνητικές εξελίξεις εις βάρος της δημοκρατίας.
Πέρα από τα πιο πάνω σημειώνω και τα εξής: η μακρόσυρτη διαδικασία εκλογής Προέδρου, όπως προτείνεται από την κυβέρνηση, δίνει έδαφος και «επαρκή χρόνο» για συναλλαγές. Επιπλέον, ένας Πρόεδρος που αντλεί τη δύναμή του απευθείας από τον λαό, μπορεί εύκολα να αποτελέσει έναν αυτόνομο πόλο, μονοπρόσωπο και χωρίς υποχρέωση λογοδοσίας, σε μια «νέα» δυαδική εξουσία.
Σε μια συγκρουσιακή δημοκρατία, όπως είναι η ελληνική, που η κουλτούρα της συναίνεσης και της συνεννόησης είναι ακόμα περιορισμένη, το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί θα ήταν να υπάρχουν δύο παράλληλα «νομιμοποιημένες» εξουσίες με αντίθετες μεταξύ τους αντιλήψεις και πολιτικό πρόγραμμα. Ας αναλογιστεί κανείς τι μπορεί να συμβεί στην Ελλάδα, με βάση την ιστορική μας πείρα, εάν βρεθούν αντιμέτωπες η κυβέρνηση και η κοινοβουλευτική της πλειοψηφία με έναν εκλεγμένο Πρόεδρο που συντάσσεται με την αξιωματική αντιπολίτευση ή, ακόμα χειρότερα, με τρίτους.
Είναι απαραίτητο, κατά συνέπεια, να αναζητηθεί κατά την επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος μια λύση που θα αποσυνδέει τον βίο της Βουλής από την εκλογή του Προέδρου. Θα συμβάλει, δηλαδή, στην πολιτική σταθερότητα και θα αποτρέπει στον δυνατό βαθμό τις δυαρχίες και τη δυαδική εξουσία. Θα εκλέγει τον Πρόεδρο από ειδικό θεσμό και όχι απευθείας από το σύνολο του εκλογικού σώματος. Μια πραγματική λύση, που δεν θα οδηγεί σε κοινοβουλευτικές εκλογές, αλλά και ούτε σε προεδρικές. Μια τέτοια λύση θα μπορούσε να ήταν μια παραλλαγή του γερμανικού ή ιταλικού συστήματος, σύμφωνα με τις παραδόσεις της ιστορίας του ελληνικού δημοκρατισμού. Θα λαμβάνεται, δε, υπόψη ότι οι εκλεγμένες ελληνικές περιφερειακές αρχές δεν έχουν το κύρος, το βάρος και το εύρος των δικαιωμάτων/καθηκόντων των κρατιδίων της Γερμανίας.
Η πρότασή μου, καθώς και της κίνησης Πράττω στην οποία συμμετέχω, είναι η δημιουργία ενός «ειδικού θεσμού εκλογής προέδρου», με τη συμμετοχή (α) όλων των βουλευτών, (β) εκπροσώπων των Περιφερειών ίσο με το 1/3 του αριθμού των βουλευτών, (γ) εκπροσώπων των δήμων, ίσο με το 1/3 του αριθμού των βουλευτών και (δ) 101 πολιτών που θα προκύπτουν από κλήρωση στη βάση της ειδικής ελληνικής παράδοσης και ιδιαίτερα εκείνης της αθηναϊκής δημοκρατίας. Το σώμα αυτό, οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί, θα έχει 601 μέλη και θα εκλέγει τον Πρόεδρο στον πρώτο γύρο με τα 2/3 των μελών του, στον δεύτερο με τα 3/5 και στον τρίτο με το 50%+1 αυτών.
*Ο κ. Νίκος Κοτζιάς είναι τέως υπουργός Εξωτερικών.