BERNHARD SCHLINK
«Ολγα»
μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός
εκδ. Κριτική, σελ. 293
KONRAD H. JARAUSCH
Broken Lives
εκδ. Princeton University Press, σελ. 446
Yπήρχε μια έντονη ανάγκη για πολλούς Γερμανούς που γεννήθηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του ’40, και που ενηλικιώθηκαν στην απελευθερωτική δεκαετία του ’60, να καταλάβουν τη γενιά των γονιών τους. Τα παιδιά της δεκαετίας του ’40 και του ’50 μεγάλωσαν με τις εικόνες των βομβαρδισμένων πόλεων, οι συζητήσεις στην οικογένεια ήταν παγωμένες, το κοινό τραύμα και η συλλογική ενοχή διάχυτη συνθήκη. Ο W. G. Sebald (1944-2001) ήταν από τους διεισδυτικούς ανατόμους της γερμανικής ενοχής και είναι αξιοσημείωτο ότι η δημόσια συζήτηση για την καθημερινότητα των Γερμανών στον Μεσοπόλεμο, στη δεκαετία του ’40 αλλά και μετά, άργησε πολύ να βγει στον αφρό. Aπό τους πρωτοπόρους ήταν ο Γκίντερ Γκρας (1927-2015) που έγραψε το «Τενεκεδένιο Ταμπούρλο» το 1959.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, έπρεπε να κατακτήσει την ωριμότητα η γενιά που διατύπωσε πρώτη τα ερωτήματα για τους προηγούμενους, ώστε το κοινό γερμανικό φρόνημα, το κοινό βίωμα και η κοινή εμπειρία, μέσα από την πολυπλοκότητα και τις διαφορές της, από τη Ρηνανία ως τη Σιλεσία, να τεθεί στη δημόσια σφαίρα. Ο Sebald ήταν ένας εξέχων συγγραφέας και αναλυτής. Ενας άλλος, βεβαίως, είναι και ο Μπέρνχαρντ Σλινκ που στο νέο, πολύ ελκυστικό, μυθιστόρημά του «Ολγα» (εκδ. Κριτική) μας δίνει μια τομή γερμανικής κοινωνίας από τα χρόνια του Μπίσμαρκ έως πρόσφατα.
Για τον Σλινκ, η Ολγα, η ηρωίδα, πρότυπο λαϊκότητας, γίνεται έμβλημα μιας θάλασσας ανώνυμων Γερμανίδων που βίωσαν συνταρακτικά γεγονότα χωρίς να το επιδιώξουν. Η Ολγα είναι μια «ανώνυμη», σταχυολογημένη από μία στρατιά πεθαμένων του εικοστού αιώνα. Γεννημένος το 1944 ο Σλινκ βίωσε και ο ίδιος την ταπείνωση και το μετέπειτα θαύμα της πατρίδας του.
Στην ίδια γενιά ανήκει και ο επιφανής ιστορικός Κόνραντ Γιαράους, γεννημένος το 1941. Ο Γιαράους, με ακαδημαϊκή καριέρα στις ΗΠΑ, συγγραφέας μιας σημαντικής μελέτης για τη μεταπολεμική Ευρώπη, επανέρχεται με το νέο του βιβλίο στα αγγλικά που εστιάζει στην καθημερινότητα των Γερμανών στον 20ό αιώνα. Είναι έκδοση του Princeton University Press και με τίτλο «Broken Lives» (και υπότιτλο: «Πώς οι απλοί Γερμανοί βίωσαν τον εικοστό αιώνα») στηρίζεται σε μαρτυρίες Γερμανών πολιτών γεννημένων στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Είναι η γενιά που βίωσε τους ναζί και τον πόλεμο ως ενήλικες, είναι οι γονείς εκείνων που από το 1960 και 1970, σταδιακά, θα αρχίσουν να διατυπώνουν τα ερωτήματά τους.
Ο Γιαράους είναι σαν να επιχειρεί να ακτινογραφήσει τον ψυχισμό των εκατομμυρίων εκείνων Γερμανών που βίωσαν την καταστροφή της Αυτοκρατορίας του Κάιζερ, την άνοδο των ναζί, τον βομβαρδισμό της πατρίδας τους, τη μετακίνηση χιλιάδων Γερμανών από τα εδάφη της πρώην ανατολικής Πρωσίας προς Δυσμάς και την ανοικοδόμηση με τη βοήθεια των συμμάχων. Βίωσαν τον διαμελισμό σε Δυτική και Ανατολική Γερμανία, και κάποιοι πρόλαβαν την επανένωση και την πορεία σε μια νέα Ευρώπη.
Για τους περισσότερους μη Γερμανούς, ιδίως όσων προέρχονται από χώρες κατακτημένες από τους ναζί, η καθημερινότητα στη Γερμανία του Μεσοπολέμου είναι ένα διαρκές μυστήριο.