Στα τέλη του 1980, η κεραμική τέχνη «απολάμβανε» την τελευταία περίοδο της μεγάλης ακμής της στη Ρόδο. Το εργοστάσιο «Ικαρος», («Icaro»), που είχε κάνει διάσημα τα κεραμικά του νησιού σε όλο τον κόσμο, έκλεινε οριστικά το 1988, ακριβώς 60 χρόνια μετά την ίδρυσή του. Μαζί με τη σπουδαία ιστορία του, που γράφτηκε πρώτα από Ιταλούς και έπειτα από Ελληνες ιδιοκτήτες, έκλεινε κι ένα σημαντικό κεφάλαιο της οικονομικής δραστηριότητας του νησιού.
«Για περίπου τρεις δεκαετίες, η κεραμική έδωσε δουλειά σε εκατοντάδες οικογένειες. Οταν, όμως, έκλεισε ο “Ικαρος” και ξεκίνησαν οι εισαγωγές κεραμικών από την Τουρκία και την Κίνα, τα πράγματα άλλαξαν και τα περισσότερα εργοστάσια πάνω στο νησί έβαλαν λουκέτο», λέει στην «Κ» η Φωτούλα Μυλωνά, που μαζί με τον σύζυγό της διατηρούν ένα από τα ελάχιστα –πλέον– εργαστήρια κεραμοποιίας στο νησί. Ηταν η κληρονομιά που άφησε στην οικογένειά της ο πατέρας της Νάσος Μυλωνάς, διάσημος κεραμοποιός της Ρόδου, που για πολλά χρόνια εργάστηκε στη βιομηχανία «Ικαρος». «Από μικρό παιδί ο πατέρας μου είχε ταλέντο σε πολλές τέχνες. Τον ανακάλυψε πρώτος ένας χρυσοχόος που τον πήρε για να φτιάχνουν μαζί χειροποίητα κοσμήματα και στη συνέχεια ο “Ικαρος”, που του έδωσε τη θέση του διευθυντή, ζητώντας του να διδάξει σε νέους ανθρώπους την τέχνη της κεραμοποιίας», λέει η Φωτούλα Μυλωνά. Θυμάται τον πατέρα της να ταξιδεύει στη Γερμανία για να παρακολουθήσει μαθήματα που θα τον βοηθούσαν να τελειοποιήσει τις γνώσεις του στο αντικείμενο. Στη σχολή της Πάμπα, ο Νάσος Μυλωνάς έμαθε πώς να χρησιμοποιεί τα σμάλτα και τα χρώματα. Οταν επέστρεψε στη Ρόδο ήταν πλέον έτοιμος να εκπαιδεύσει τους εργαζομένους στον «Ικαρο» στην κεραμική τέχνη.
Ο Νάσος Μυλωνάς σε ένα από τα τρία εργοστάσια που δημιούργησε.
Στη Ρόδο, η κεραμοποιία ίσως να μην είχε εξελιχθεί ποτέ σε παράδοση εάν οι Ιταλοί δεν αποφάσιζαν –σε μία προσπάθεια εκβιομηχάνισης της Δωδεκανήσου– να ιδρύσουν την εταιρεία «Icaro». Το εργοστάσιο άρχισε να λειτουργεί τον Δεκέμβριο του 1928 κατασκευάζοντας κατά βάση αντίγραφα των περίφημων Ιζνίκ, των εντυπωσιακών κεραμικών που κοσμούσαν τα αρχοντικά της Λίνδου από τις αρχές του 20ού αιώνα. Μετά την αποχώρηση των Ιταλών από το νησί, η εταιρεία πέρασε σε ελληνικά χέρια και ο νέος ιδιοκτήτης της Κωνσταντίνος Χατζηκωνσταντής, της έδωσε το όνομα «Ικαρος». Από το 1948 έως το 1988, περίπου 500 Ροδίτες, κυρίως νέοι, βρήκαν δουλειά στο εργοστάσιο παράγοντας μία τεράστια ποικιλία προϊόντων: Διακοσμητικά πιάτα, σερβίτσια, βάζα, κανάτια, αγαλματίδια και πολλά ακόμη κεραμικά είδη κατασκευάστηκαν από την ιστορική βιομηχανία και έγιναν περιζήτητα από συλλέκτες, ορισμένοι από τους οποίους δημιούργησαν αργότερα εντυπωσιακές συλλογές.
Ο Νάσος Μυλωνάς θα περάσει από το «σχολείο» στην «Ικαρος», αλλά θα συνεισφέρει και ο ίδιος με τις γνώσεις του στις εκλεπτυσμένες δημιουργίες του εργοστασίου. «Οταν επέστρεψε από τη Γερμανία, έφερε την τέχνη του σκαλιστού, αυτό που αλλιώς ονομάζεται χαρακτό σχέδιο. Το δίδαξε στους εργαζομένους τής επιχείρησης, εγκαινιάζοντας από τότε αυτή την τεχνοτροπία στα κεραμικά. Οσοι την έμαθαν, τη χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα», αναφέρει η Φωτούλα Μυλωνά. Λίγα χρόνια αργότερα, ο πατέρας της θα ακολουθούσε τη δική του ανεξάρτητη πορεία. Το 1964 εγκαινίασε το πρώτο του εργοστάσιο στο Παραδείσι, ενώ μέσα σε επτά χρόνια δημιούργησε δύο ακόμη εργοστάσια με εκατοντάδες εργαζομένους. Λάτρης της ιπποτικής περιόδου έφτιαξε μία κεραμική συλλογή με τα οικόσημα των Ιπποτών της Ρόδου και με τα σύμβολα των Δωδεκανήσων. Κατάφερε, μάλιστα, να τα κατοχυρώσει νομικά για επτά δεκαετίες, ώστε να μην μπορούν να τα αντιγράψουν οι ανταγωνιστές του. Μετά τον θάνατό του το 2010, ο γαμπρός του Ακης Μωραΐτης ανέλαβε τα ηνία της επιχείρησης. Είναι ο άνθρωπος τον οποίο ο Νάσος Μυλωνάς είχε επιλέξει για να διδάξει τα μυστικά της τέχνης του. «Ηθελε πολύ να μάθω όλα όσα γνώριζε γύρω από την κεραμική, κι εγώ ακολούθησα πιστά την τεχνική του στο σχέδιο», μας λέει. «Ακόμη και τα χρώματα τα φτιάχνω κάνοντας προσμείξεις με βάση τις αναλογίες που είχε στο αρχείο του ο πεθερός μου. Ετσι ξέρω ότι το αποτέλεσμα θα είναι σωστό», προσθέτει ο ίδιος.
Εργαζόμενοι στον «Ικαρο» μαζί με τον ιδιοκτήτη Κωνστ. Χατζηκωνσταντή (1965).
Σχολή στη Ρόδο
Παρά την πτωτική πορεία που ακολούθησε ο κλάδος τις τελευταίες δεκαετίες, η επιχείρηση παρέμεινε ανοιχτή και σήμερα απασχολεί δέκα εργαζομένους. «Την περίοδο της ακμής, ο πατέρας μου έκανε εξαγωγές σε Ευρώπη και Αμερική. Φανταστείτε ότι υπήρχε ένας άνθρωπος που έκανε μία ολόκληρη βάρδια μόνο για τις συσκευασίες», θυμάται η Φωτούλα Μυλωνά. Η ίδια βλέπει σήμερα την κεραμική να ανακάμπτει ξανά, γι’ αυτό και αποφάσισε μαζί με τον σύζυγό της να υλοποιήσουν μία παλαιότερη ιδέα, με στόχο να αυξήσουν την παραγωγή. «Θα δημιουργήσουμε μία σχολή για να εκπαιδεύσουμε κεραμοποιούς», αναφέρει στην «Κ». «Ελπίζουμε ότι θα υπάρξει ανταπόκριση από νέους, που ενδιαφέρονται να μάθουν μία τέχνη για να βρουν μόνιμη απασχόληση. Τα μηνύματα είναι ενθαρρυντικά από δύο μέλη της οικογένειάς μας, την κόρη μου και την ανιψιά μου, που απασχολούνται ήδη στο εργαστήριο», τονίζει.
Το εγχείρημα έχει τη στήριξη της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και όπως όλα δείχνουν από τον ερχόμενο Ιανουάριο η σχολή θα ξεκινήσει να λειτουργεί στη Ρόδο.