Η υπό εξέλιξη αναθεώρηση του Συντάγματος κινδυνεύει να προκαλέσει ζημιά. Mε τον αποκλεισμό του άρθρου 16 από τα αναθεωρητέα άρθρα, όπως θέλει η κυβέρνηση, το κρατικό μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση θα παγιωθεί τουλάχιστον για ακόμα μία δεκαετία.
Είναι το άρθρο 16 το σημαντικότερο ζήτημα της εκπαίδευσης; Οχι. Προτεραιότητα δεν είναι το άνοιγμα σε μη κρατικά ΑΕΙ αλλά η αναβάθμιση των δημόσιων, ξεκινώντας από την επαναφορά τους στην επικράτεια του κράτους δικαίου – από «μαύρες» τρύπες ανομίας που είναι σήμερα. Κι ακόμα, η διεθνοποίησή τους, η απελευθέρωσή τους από τον κρατικό έλεγχο, η σύνδεσή τους με τις ανάγκες παραγωγικής αναδιάρθρωσης…
Τα δημόσια ΑΕΙ είναι η προτεραιότητα, όμως το άνοιγμα της εκπαίδευσης σε μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα θα επιτάχυνε την αναβάθμιση των δημόσιων ΑΕΙ. Δίνοντας ώθηση εξωστρέφειας στη χώρα και τόνωσης στην οικονομία.
Το άρθρο 16 περιέχει πλήθος παρωχημένων διατάξεων, η βλαπτικότερη των οποίων είναι η εξής: «H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Αλλη διάταξη ορίζει σκοπό της Παιδείας την ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης των Ελλήνων. Ιδού ο κύριος λόγος που η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ δεν θέλει να αγγίξει το 16 – αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.
Διευκρίνισε η αντιπολίτευση ότι διεκδικεί δυνατότητα ίδρυσης μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων. Με αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο και προϋποθέσεις ποιότητας και διαφάνειας, που θα ορίζονται και θα εποπτεύονται από ανεξάρτητη δημόσια αρχή.
Για τους ρέκτες της Ιστορίας, η χούντα πρώτη χαρακτήρισε τα ΑΕΙ ως ΝΠΔΔ, όπως έχει γράψει ο Νίκος Αλιβιζάτος. Η ακαδημαϊκή ελευθερία ανθεί κατ’ εξοχήν σε μη κρατικά πανεπιστήμια, όπως τα κορυφαία ιδιωτικά ιδρύματα της Ανατολικής και της Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ. Μη κρατικά ιδρύματα αποτελούν οχυρά φιλελεύθερου κριτικού λόγου απέναντι σε αυταρχικές κυβερνήσεις, όπως υπενθυμίζει η εκδίωξη του κορυφαίου CEU από την Ουγγαρία του Ορμπαν.
Τα οφέλη από την αναθεώρηση του 16 είναι καταιγιστικά. Η Ελλάδα έχει ελάχιστο μερίδιο από τη διεθνή εκπαιδευτική κινητικότητα. Ο σημερινός αριθμός των 30.000 ξένων φοιτητών (κυρίως Κύπριοι και παιδιά μεταναστών που διαμένουν στην Ελλάδα) θα μπορούσε να τριπλασιαστεί, σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας (2017). Θα δημιουργούσαμε γενιές φιλελλήνων που θα συνδέονταν αδιάρρηκτα με τη χώρα μας. Με 37.000 Ελληνες που σπουδάζουν στο εξωτερικό, θα περιοριζόταν η μεγάλη εκροή πόρων. Θα επαναπατριζόταν πολύτιμο δυναμικό, καθώς 60% των Ελλήνων πανεπιστημιακών απασχολείται στο εξωτερικό, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 11%. Οι οικονομικές ωφέλειες θα ήταν σημαντικές, τουλάχιστον 1% ΑΕΠ ετησίως.
Τα κυριότερα πλεονεκτήματα όμως είναι δυναμικού χαρακτήρα. Ο υγιής συναγωνισμός με τα δημόσια ΑΕΙ θα οδηγούσε στην αναβάθμισή τους. Η εισαγωγή καινοτομιών χρειάζεται ευελιξία ασύμβατη με την κρατική δομή των ΝΠΔΔ. Η πολυτυπία, ο πειραματισμός, η υιοθέτηση πρωτοποριακών μεθόδων είναι δυσχερή σε ένα κρατικό σύστημα στο οποίο η παραμικρή τροποποίηση απαιτεί έγκριση του υπουργού. Γιατί να μην αποτελέσει η Ελλάδα επίκεντρο κλασικών σπουδών, προσελκύοντας παραρτήματα κορυφαίων δυτικών πανεπιστημίων; Γιατί να μην καταστεί η χώρα μας κέντρο εκπαίδευσης στον τουρισμό και στη ναυτιλία, με μη κρατικά ιδρύματα που, σε συνεργασία με επιχειρηματικούς φορείς και ενώσεις, θα παρέχουν τίτλους διεθνούς αναγνώρισης; Η χώρα θα μπορούσε να πετάξει.
Από τους αγορητές του ΣΥΡΙΖΑ ακούστηκαν στη Βουλή αδιανόητα επιχειρήματα. Ο κ. Ν. Παρασκευόπουλος στηλίτευσε τα πανεπιστήμια όπου «ο ιδιώτης ενδιαφέρεται για τη παραγωγή γνώσης εφαρμογής των δικών του επιχειρήσεων». Στη χώρα με 20% ανεργία, κάποιος θα έπρεπε να του ψιθυρίσει τη φράση τής (αριστερής) οικονομολόγου Τζόαν Ρόμπινσον: «Χειρότερο κι από την εκμετάλλευση στον καπιταλισμό, είναι να μην ενδιαφέρεται κανείς να σε εκμεταλλευθεί».
Αλλοι, όπως ο κ. Μπαλτάς, αρνούνται τη διάκριση «μη κρατικού» vs «κερδοσκοπικού»: «Είναι ιδιωτικό το Harvard; Διότι αν το θεωρείτε ιδιωτικό, να μου απαντήσετε από πού μπορώ, ως σεΐχης τάδε πλούσιος, να αγοράσω το Harvard. Υπάρχει ιδιοκτήτης του Harvard; Υπάρχει κέρδος; […] Μπορούν να βγάλουν κέρδος προσωπικό;». Απελπισμένος κάποτε από παρόμοιου βάθους επιχειρήματα, ο Γκορ Βιντάλ είχε αναφωνήσει προς τον συνομιλητή του: «Οι απόψεις σου είναι τόσο παλιές που έχω ξεχάσει όλες τις απαντήσεις!»
Το 16 είναι το εικονισματάκι μιας παρωχημένης Αριστεράς, είναι τα λείψανα του αγίου στα οποία οι πιστοί αποδίδουν θαυματουργές ιδιότητες, είναι η μπλε χάντρα για να μας φυλάει από το κακό μάτι, είναι η επιγραφή «Απαγορεύεται η αφισοκόλληση» στα βομβαρδισμένα Εξάρχεια, είναι ο τηλεφωνικός κατάλογος ΟΤΕ του ’80 εν έτει 2018. Με άλλα λόγια, είναι ένας αναχρονισμός που έχει χάσει κάθε επαφή με τη σύγχρονη πραγματικότητα, τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της. Και κάτι χειρότερο. Είναι ο τοίχος που υψώνουν οι πολιτικές συντεχνίες της αδράνειας στην αγωνιώδη προσπάθεια μιας βυθιζόμενης χώρας να σχετιστεί παραγωγικά, δημιουργικά, ζωογόνα, με τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο. Να αναπνεύσει.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.