Οσο ήταν εν ζωή, δεν άκουσε ποτέ να γίνεται το όνομά του ο τρίτος πόλος στο διαχρονικό ερώτημα «Ποιος είναι ο κορυφαίος ποδοσφαιριστής όλων των εποχών; Πελέ ή Μαραντόνα;». Ισως λόγω της συναισθηματικής φόρτισης που γέννησε η είδηση του θανάτου του, ίσως λόγω της συνήθειας να αποδίδεται μόνο μετά θάνατον η πραγματική διάσταση της αξίας ανθρώπων που χάραξαν νέους δρόμους στην τέχνη τους και τη ζωή, ο Γιόχαν Κρόιφ χρειάστηκε πρώτα να ταξιδέψει στη γειτονιά των αγγέλων για να τον ανεβάσουν πολλοί άνθρωποι του ποδοσφαίρου στην κορυφή της πυραμίδας των σπουδαίων άσων του πιο δημοφιλούς σπορ στον πλανήτη Γη.
Πρώτος άνοιξε τη συζήτηση ο Μισέλ Πλατινί: «Τον θαύμαζα, ήταν ο καλύτερος παίκτης όλων των εποχών». Και πίσω απ’ αυτόν, βρέθηκαν πολλοί να συμφωνήσουν μαζί του ή έστω να παραδεχθούν ότι ο «Ιπτάμενος Ολλανδός» ήταν αδικημένος στη σύγκριση με κάποια άλλα από τα «ιερά τέρατα» του παγκόσμιου ποδοσφαίρου. Απόλαυσε μεν την αναγνώριση, τον θαυμασμό και τον σεβασμό όλων, φίλων και αντιπάλων, όχι όμως στον βαθμό που πραγματικά του αναλογούσε.
Τι ήταν αυτό που έκανε τον Κρόιφ τόσο ξεχωριστό; Ισως να μην είχε στην καριέρα του τόσο πολλές μαγικές στιγμές σαν και αυτές που πρόσφεραν στο «one man show» τους ο Πελέ και ο Μαραντόνα, ήταν όμως μια ποδοσφαιρική ιδιοφυΐα, μια τεράστια προσωπικότητα που βοήθησε το ποδόσφαιρο να εξελιχθεί και να ξεπεράσει κάποια στεγανά του.
Παίκτης που έπαιζε περισσότερο με το μυαλό παρά με τα πόδια, ο πρώτος στο πιο υψηλό επίπεδο που κατάλαβε ότι είναι πολύ πιο σημαντικά αυτά που πρέπει να κάνεις στα 85 λεπτά ενός αγώνα που δεν έχεις την μπάλα στα πόδια παρά στα 5 που σου αναλογούν να την έχεις.
Ενας προπονητής μέσα στον αγωνιστικό χώρο, ένας ποδοσφαιριστής στους πάγκους, με καθοριστική συμβολή στη δημιουργία δύο σπουδαίων ομάδων που αποτελούν σημείο αναφοράς στην ιστορία του ποδοσφαίρου όχι τόσο για τις μεγάλες επιτυχίες τους, όσο για το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο που έπαιξαν. Δεν είχε μόνο ο Αγιαξ των αρχών της δεκαετίας του ’70 τη σφραγίδα του Κρόιφ. Ακόμη και η τωρινή Μπαρτσελόνα των τόσο μεγάλων θαυμάτων και των συνεχόμενων επιτυχιών είναι δομημένη πάνω στις αρχές και στη φιλοσοφία που ο ίδιος της είχε εμφυτεύσει δύο δεκαετίες νωρίτερα, όταν είχε ως προπονητής την ευθύνη της.
Ισως ο Γιόχαν Κρόιφ να είναι ως ποδοσφαιριστής ένα τόσο δα μικρό βηματάκι πίσω από τον Πελέ και τον Μαραντόνα. Ως ολοκληρωμένη ποδοσφαιρική προσωπικότητα, όμως, είναι αναμφίβολα ένα βήμα μπροστά τους και ας επέλεξε να βγει οικειοθελώς από το κάδρο των πρωταγωνιστών τα τελευταία 20 χρόνια, θορυβημένος από την ευθεία απειλή κατά της ζωής του που γέννησε η εξάρτησή του από το τσιγάρο, σε συνδυασμό με την πίεση που φέρνει σε όλα τα επίπεδα η εμπλοκή με το επαγγελματικό ποδόσφαιρο.
Η ομαδική βελτίωση
Το σημαντικό είναι ότι σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του, είτε ως παίκτης είτε ως προπονητής, ξεπέρασε το «εγώ» χάριν του «εμείς». Ηταν, βέβαια, ένας μεγάλος εγωιστής, άνθρωπος ξεροκέφαλος, που δεν δίσταζε να πάει κόντρα στο ρεύμα για να υπερασπιστεί τα «θέλω» και τις ιδέες του. Είχε όμως πάντα ως στόχο την ομαδική βελτίωση, το πώς θα γίνουν καλύτεροι όλοι οι γύρω του, αλλάζοντας τον τρόπο που προσέγγιζαν το ποδόσφαιρο ως παιχνίδι.
Το να μάθει ο συμπαίκτης του το πώς θα βρεθεί στην κατάλληλη θέση την κατάλληλη στιγμή, το θεωρούσε πιο σημαντικό από το να κάνει ο ίδιος μία ακόμη από τις περίτεχνες ντρίπλες του ή να σκοράρει ένα κρίσιμο γκολ.
Αντισυμβατικός και ιδιόρρυθμος
Οσοι έζησαν από κοντά τον Γιόχαν Κρόιφ, δεν αρνούνται ότι υπήρξε ένας ιδιόρρυθμος άνθρωπος, δύσκολος στις σχέσεις του, δύστροπος όταν τα πράγματα δεν κυλούσαν όπως εκείνος επιθυμούσε. Δεν απέφευγε τη ρήξη, αλλά αντιθέτως την επεδίωκε όταν θεωρούσε ότι κάποιοι επιχειρούσαν να τον εκμεταλλευθούν. Είχε όμως ένα χαρακτηριστικό που τον έκανε ιδιαίτερο: έδειχνε μεγάλο σεβασμό σε όσους προέρχονταν από τα χαμηλότερα στρώματα, ενώ αντιθέτως τους ισχυρούς, αυτούς που οι υπόλοιποι συνήθιζαν να «γονατίζουν» μπροστά τους, τους αντιμετώπιζε με την υπεροψία της ιδιοφυΐας και της μοναδικότητάς του.
Ανθρωπος που ήθελε να έχει τον έλεγχο των πραγμάτων, ο Κρόιφ μισούσε να αποφασίζουν άλλοι ερήμην του για τον ίδιο. Για παράδειγμα, η κόντρα του με την ομοσπονδία της Ολλανδίας ήταν πρωτόγνωρη για την εποχή και γεννήθηκε από την απόφασή της να συνάψει συμβόλαιο με την Αdidas. Εχοντας συμφωνία με την Puma, αρνήθηκε πεισματικά να φορέσει τη φόρμα της Εθνικής και η ομοσπονδία αναγκάστηκε να του φτιάξει μία ξεχωριστή, με δύο ρίγες στο μανίκι αντί τις χαρακτηριστικές τρεις που είχε ως σήμα κατατεθέν η Αdidas.
Αν και ήταν ιδιαίτερα αντισυμβατικός τύπος, τα χρήματα έπαιζαν πάντα ρόλο στις αποφάσεις του, περισσότερο για λόγους αρχής και ιεραρχίας, παρά για να ζήσει την παραμυθένια ζωή που συνήθως ζουν οι σταρ του ποδοσφαίρου. Ηταν κακός στις επενδύσεις και τα περισσότερα από τα χρήματα που κέρδισε από το ποδόσφαιρο τα έχασε λόγω των λανθασμένων επιλογών του στον επιχειρηματικό τομέα. Εμεινε στα γήπεδα περισσότερο απ’ όσο σχεδίαζε ακριβώς επειδή η διορατικότητά του στα οικονομικά ήταν αντιστρόφως ανάλογη με την ποδοσφαιρική οξυδέρκειά του: έπρεπε να ξανακερδίσει ως ποδοσφαιριστής όλα όσα είχε χάσει ως επενδυτής.
Ταυτισμένος με την Καταλωνία, αναγεννητής της Μπάρτσα
Η σχέση του Γιόχαν Κρόιφ με την Μπαρτσελόνα ήταν πάντα μοναδική και πολύ πιο ισχυρή απ’ όσο αυτή με τον Αγιαξ, την ομάδα που τον «γέννησε» και τον ανέδειξε. Δεν χάρηκε ως παίκτης της Μπάρτσα τις πολύ μεγάλες επιτυχίες που γεύτηκε με τον Αγιαξ, δέθηκε όμως πάρα πολύ μαζί της και η σχέση με τους οπαδούς της ξεπερνούσε κατά πολύ τα ποδοσφαιρικά όρια. Ενιωθε περισσότερο Καταλανός παρά Ολλανδός και δεν δίσταζε να το υπερασπίζεται αυτό ακόμη και σε εποχές δύσκολες, επί δικτατορίας του Φράνκο: κόντρα στη σχετική απαγόρευση που είχε στοιχίσει την εξορία σε χιλιάδες Καταλανούς, βάφτισε τον γιο του με το καταλανικό όνομα Τζόρντι αντί για το ισπανικό Χόρχε που επιβαλλόταν από τις Αρχές, προς τιμήν του προστάτη αγίου Βαρκελώνης, Σαν Τζόρντι.
Ως προπονητής επηρέασε το μέλλον της Μπαρτσελόνα πολύ περισσότερο απ’ όσο ως ποδοσφαιριστής. Την οδήγησε μεν ως παίκτης ξανά στην κορυφή της Ισπανίας σε μια εποχή απόλυτης κυριαρχίας της Ρεάλ, αλλά την πιο σημαντική παρέμβαση στις δομές και στη φιλοσοφία της την έκανε ως προπονητής. Την οργάνωσε με έναν εντελώς καινούργιο τρόπο και με τις βάσεις που έριξε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, δημιούργησε τη σημερινή ποδοσφαιρική μηχανή που έχει κατακτήσει τα πάντα, παίζοντας ό,τι πιο κοντινό έχει υπάρξει ποτέ στην ποδοσφαιρική τελειότητα.
Αν και επέστρεψε εκεί στο τελείωμα της καριέρας του, ο Κρόιφ δεν δίστασε να κάνει κάτι που ήξερε ότι θα πληγώσει τους φανατικούς οπαδούς του Αγιαξ. Οταν η διοίκηση της ομάδας του αρνήθηκε την ανανέωση του συμβολαίου του για να τελειώσει εκεί την καριέρα του, πήγε στη «μισητή» Φέγενορντ και την οδήγησε στην κατάκτηση του νταμπλ, ύστερα από πολλά χρόνια ζωής στη σκιά του Αγιαξ. Και όταν το πέτυχε αυτό, αποφάσισε να κρεμάσει τα παπούτσια του, σε ηλικία 37 χρόνων.