Οταν στις αρχές του 2000, μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντιντόπινγκ (WADA) προσπαθούσαν να κάμψουν τις αντιρρήσεις για την εφαρμογή –και την επιτυχία– του βιολογικού διαβατηρίου, κανένας δεν φανταζόταν ότι λίγα χρόνια μετά θα αποτελούσε ίσως το πιο βασικό όπλο στη μάχη κατά των απαγορευμένων ουσιών στον πρωταθλητισμό. Στους τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες (2012, Λονδίνο) οι 28 από τους 38 αθλητές του στίβου που βρέθηκαν «θετικοί» εντοπίστηκαν χάρη στο βιολογικό διαβατήριο.
Ο όρος βιολογικό διαβατήριο χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την επιστημονική κοινότητα στις αρχές του 2000. Η εκτελεστική επιτροπή του WADA ενέκρινε τις οδηγίες λίγο πριν από την εκπνοή του 2009.
Μια από τις πρώτες ομοσπονδίες που το εφάρμοσε «πιλοτικά», με αναλύσεις ούρων και αίματος, εντός και εκτός συναγωνισμού, ήταν η Διεθνής Ομοσπονδία Ποδηλασίας, το 2008. Μάλιστα, από τότε δεκάδες είναι οι ποδηλάτες που έχουν θεωρηθεί ύποπτοι για χρήση απαγορευμένων σκευασμάτων.
Οι πρώτες τιμωρίες σε αθλητές του στίβου, με βάση το βιολογικό τους διαβατήριο ήρθαν το 2012. Ανάμεσα σε αυτούς που είχαν «αποκλίσεις του αιματολογικού τους προφίλ» ήταν και μία Ελληνίδα, η Ειρήνη Κοκκιναρίου (3.000 μ. στιπλ). Μέσα στους πρώτους έξι μήνες, ο αριθμός των αθλητών του στίβου, που ενοχοποιήθηκαν από τις διαφορές στο βιολογικό τους διαβατήριο έφτασαν τους έξι. «Εξελιγμένo αντιντόπινγκ», το ονόμασε τότε η Διεθνής Ομοσπονδία Κλασικού Αθλητισμού (IAAF).
«Με το βιολογικό διαβατήριο προσπαθούν να αποτρέψουν τους αθλητές από τη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Χάρη στην παρακολούθηση, οι επιστήμονες μπορούν να αποφανθούν εάν υπάρχει χρήση σκευασμάτων. Στο βιολογικό διαβατήριο, όμως, αναφέρονται μόνο οι βιολογικές παράμετροι και όχι οι τεχνολογικές εξελίξεις, π.χ. υπάρχουν συσκευές που μπορούν να ενεργοποιούν συγκεκριμένες μυϊκές ομάδες. Εντάσσεται στις εκφοβιστικές μεθόδους και καμπάνιες που χρησιμοποιούνται για την αλλαγή της συμπεριφοράς των αθλητών απέναντι στο ντόπινγκ», δήλωσε στην «Κ» ο καθηγητής Αθλητικής Ψυχολογίας στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Χαράλαμπος Τσορμπατζούδης.
Τι είναι, όμως, το βιολογικό διαβατήριο; Το βιολογικό διαβατήριο περιλαμβάνει τη μέτρηση και παρακολούθηση για μεγάλο χρονικό διάστημα επιλεγμένων βιολογικών παραμέτρων στα ούρα και στο αίμα κάθε αθλητή, με σκοπό να διαχωρίσει αν τυχόν διακυμάνσεις στις παραμέτρους αυτές οφείλονται σε φυσιολογικές αιτίες ή σε απόπειρες χρήσης απαγορευμένων ουσιών ή/και μεθόδων. Η αιματολογική συνιστώσα του Βιολογικού Διαβατηρίου ξεκίνησε το 2009, ενώ η συνιστώσα που σχετίζεται με το προφίλ των ενδογενών στεροειδών τέθηκε σε εφαρμογή για κάθε αθλητή τον Ιανουάριο του 2014. Η τρίτη συνιστώσα με τις ενδοκρινολογικές παραμέτρους είναι υπό εξέλιξη.
Ουσιαστικά δηλαδή βασίζεται στην παρακολούθηση κάποιων επιλεγμένων βιολογικών μεταβλητών χάρη στις οποίες φανερώνεται εμμέσως το αποτέλεσμα χρήσης απαγορευμένων ουσιών. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η βιολογική παρακολούθηση σε όλη τη διάρκεια της καριέρας ενός αθλητή, καθιστά δύσκολη τη χρήση «χημικής βοήθειας», ενώ εάν υπάρχει ενδογενής παράγοντας ή κάποια φυσιολογική αιτία, τότε, τον βοηθάει να αθωωθεί.
Εκτός από την IAAF, το βιολογικό διαβατήριο έχει γίνει δεκτό από τις περισσότερες μεγάλες διεθνείς ομοσπονδίες (FINA, ΙTF κ.λπ.). Στο ποδόσφαιρο, το βιολογικό διαβατήριο εισήχθη το 2014, στο παγκόσμιο κύπελλο, όπου κανένας ποδοσφαιριστής δεν θεωρήθηκε ύποπτος για χρήση ουσιών.
Μια άλλη διάσταση για τη χρήση του βιολογικού διαβατηρίου δίνει ο καθηγητής Αθλητικής Ψυχολογίας στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Χαράλαμπος Τσορμπατζούδης: «Καλύτερη πρακτική θα ήταν να χρηματοδοτηθεί η δημιουργία ψυχολογικού διαβατηρίου. Με άλλα λόγια, η ενίσχυση των θετικών προδιαθέσεων των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των αθλητών. Οι αθλητές δεν είναι εν δυνάμει κλέφτες και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι».
Ο Αγγλος γιατρός
Διαψεύδεται από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη το ρεπορτάζ των «Τάιμς του Λονδίνου» την περασμένη Κυριακή σχετικά με έναν ιδιόρρυθμο Βρετανό γιατρό, ονόματι Μαρκ Μπόναρ, που φέρεται να έχει δώσει αναβολικά σε τουλάχιστον 150 αθλητές, μεταξύ των οποίων και ποδοσφαιριστές της Αρσεναλ, της Τσέλσι και της Λέστερ. Ωστόσο, η βρετανική κυβέρνηση έδωσε εντολή για διεξαγωγή έρευνας σχετικά με την αποκάλυψη αυτή.
Το ρεπορτάζ των «Σάντεϊ Τάιμς» ανέφερε ότι, κατόπιν τηλεφωνήματος αθλητή στον οποίο ο δρ Μπόναρ είχε δώσει αναβολικά και τιμωρήθηκε με διετή αποκλεισμό, ανατέθηκε σε ρεπόρτερ να ερευνήσουν κρυφά το ποιόν του 38χρονου γιατρού.
Ο δρ Μπόναρ, που δεν διαθέτει καν άδεια άσκησης επαγγέλματος στη Βρετανία, διέψευσε οποιαδήποτε χορήγηση απαγορευμένου σκευάσματος. Ομως σε κρυφή μαγνητοσκόπηση συνομιλίας του με δημοσιογράφους της εφημερίδας σε εστιατόριο, φαίνεται να παραδέχεται ότι έδινε αναβολικά σε αθλητές του ποδοσφαίρου, του τένις, της πυγμαχίας, ακόμη και του κρίκετ. Σε δηλώσεις του μέσω twitter ο γιατρός ισχυρίζεται ότι δεν είχε ποτέ του σχέση με ποδοσφαιριστή ή σύλλογο της Πρέμιερ Λιγκ, ενώ έντονη διάψευση εξέδωσαν και οι τρεις προαναφερθέντες σύλλογοι. Ο δρ Μπόναρ είπε επίσης ότι παρέχει μόνο τα κατάλληλα φάρμακα σε άνδρες με χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης.
Το ρεπορτάζ αμφισβητεί επίσης τις ενέργειες που έχει κάνει σχετικά ο Βρετανικός Οργανισμός κατά του Ντόπινγκ (UKAD), γράφοντας ότι δεν βρήκε άλλα στοιχεία πέρα από τις καταγγελίες του συγκεκριμένου αθλητή που τιμωρήθηκε, σε βάρος του 38χρονου γιατρού. Κατόπιν του δημοσιεύματος ο UKAD έσπευσε να ζητήσει ό,τι πληροφορίες έχει στα χέρια της η εφημερίδα, ενώ επίσημη έρευνα διέταξε το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Βρετανίας.