Μια «τρυφερή και στιβαρή ποιητική φωνή» μνημονεύτηκε χθες στο Forum στη Φρανκφούρτη, αφού δεν μπορέσαμε να είμαστε στο τελευταίο ταξίδι της στην Αθήνα. Την Ελένη Βακαλό, που μόλις χάσαμε. Μια σύντομη και συγκινητική εκδήλωση, κατά την οποία ο Χάρης Βλαβιανός διάβασε το τελευταίο της κείμενο στο περιοδικό «Ποίηση», και απαγγέλθηκε και ένα ποίημά της στα γερμανικά. «Αποχαιρετώντας τον αιώνα» είχε τίτλο το αφιέρωμα του περιοδικού, λίγο πριν από την είσοδο του 2000: «Δεν αποχαιρετώ ποτέ τίποτα. Γιατί δεν παύει.
Ο,τι υπήρξε, ενυπάρχει. Ακόμη κι’ αν το αρνείσαι, αρνείσαι κάτι. ‘Η επόμενος ή ενάντιος το βεβαιώνεις. Μονάχα από διάφορες θέσεις. Διάδοχος. Δέχομαι την άρνησή του. Αγονη θα ήμουν αλλιώς. Χαιρετώ τον αιώνα που έρχεται. Τη σκληρότητα της κρίσης του για τον πρόγονο, από τον δικό μου αιώνα, την ξέρω». Δεν αποχαιρετίσαμε την Ελένη Βακαλό. Την ξαναθυμηθήκαμε.
Ηταν ένα μικρό διάλειμμα ανάμεσα στις δεκάδες εκδηλώσεις, που γίνονται σε κάθε γωνιά της ΔΕΒ, αλλά και στα ελληνικά περίπτερα. Τώρα μπορούμε να τις αποτιμήσουμε, μια μέρα πριν από την επίσημη λήξη της έκθεσης. Αναμφίβολα οι εκδηλώσεις στο Forum ήταν επιτυχημένες, σε σχέση με εκείνες στο περίπτερο των εκδοτών. Ολες όμως οι εκδηλώσεις στα εθνικά περίπτερα ήταν με μικρή προσέλευση κοινού. Και δεν είναι ανεξήγητο, αφού σε κάθε χώρο της έκθεσης, γίνονται διαρκώς εκδηλώσεις.
Στο Forum, στο περίπτερο της τιμώμενης χώρας, η προσέλευση ήταν μεγάλη και διαρκής. Χθες το μεσημέρι, στο Forum έφτασε ένας ακόμα επίσημος Γερμανός επισκέπτης: ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Ρίχαρντ φον Βάιτσεκερ. Η επιτυχία των εκδηλώσεων ήταν περίπου εξασφαλισμένη, ιδιαίτερα στις ομαδικές εκδηλώσεις, όπως στη συζήτηση με τους κριτικούς την Πέμπτη ή στην απονομή του Blue Book στον Μένη Κουμανταρέα, για το βιβλίο του «Ο ωραίος λοχαγός».
Παράπονα για ελλείψεις
Δεν συνέβη το ίδιο και στις εκδηλώσεις με Ελληνες συγγραφείς έξω από την έκθεση, (σε βιβλιοπωλεία και σε Σπίτια Λογοτεχνίας) κι όχι σε σχέση με την προσέλευση του κοινού. Οι συγγραφείς παραπονούνται για την έλλειψη παρουσιαστών του έργου τους, για αλλαγές στο πρόγραμμα την τελευταία στιγμή, ακόμα και για αλλαγές προσώπων σε ομαδικές εκδηλώσεις (ενώ είχαν προσκληθεί να μετάσχουν σε μια εκδήλωση στη Ραδιοφωνία της Εσσης η Ρέα Γαλανάκη και ο Τίτος Πατρίκιος, αναιτίως δεν συμπεριελήφθησαν στο γκρουπ των συγγραφέων).
Προβλήματα που αντιμετώπισαν και οι Ελληνες δημοσιογράφοι, αφού, ιδιαίτερα τις πρώτες ημέρες, η εξυπηρέτηση από το Γραφείο Τύπου της Οργανωτικής Επιτροπής ήταν πλημμελής. Κατανοούμε ότι ήταν μια μεγάλη διοργάνωση, πρώτη δοκιμή για αρκετούς. Επισημαίνουμε όμως παραλείψεις και ερασιτεχνισμούς, για τη βελτίωσή τους στο μέλλον.
Η εικόνα όμως σε καμιά περίπτωση δεν είναι αρνητική, σε ό,τι αφορά την κίνηση των βιβλίων, το χώρο που συνεχίζει να διατίθεται στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της Γερμανίας, αλλά και της Ιταλίας, όπως μας ενημέρωσε ο εκδότης και μεταφραστής Νικόλα Κροτσέτι, που βρίσκεται στη Φρανκφούρτη. Οι εφημερίδες Corriere della Sera, La Repubblica, La Stampa και το περιοδικό Il Manifesto δημοσίευσαν εγκωμιαστικά σχόλια για την ελληνική παρουσία στη Φρανκφούρτη.
Κίνηση των βιβλίων
Οσο για την κίνηση των ελληνικών βιβλίων, τα αναμενόμενα όρια έχουν ξεπεράσει τα βιβλία των Πέτρου Μάρκαρη, Ιωάννας Καρυστιάνη, Γιώργη Γιατρομανωλάκη, Νίκου Θέμελη, Ερσης Σωτηροπούλου και Αντώνη Σουρούνη. Να σημειώσουμε ότι πολλά βιβλία κυκλοφόρησαν μόλις πριν από λίγες μέρες, αλλά η συνέχεια της πορείας τους ενισχύεται από την παρουσία εδώ των συγγραφέων τους και τις παρουσιάσεις τους στο γερμανικό Τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό.
Η εφημερίδα «Le Monde» για την ελληνική παρουσία
Η γαλλική εφημερίδα «Le Monde» αφιερώνει εκτενές άρθρο στη χθεσινή της έκδοση στην ελληνική παρουσία στην έκθεση βιβλίου της Φρανκφούρτης. Η πρώτη επισήμανση είναι πως το Ισλάμ και η τρομοκρατία φαίνεται να «κλέβουν» την παράσταση από την τιμώμενη χώρα, τη στιγμή που το πρώτο ζητούμενο ήταν να γίνει ευρύτερα γνωστή η ελληνική βιβλιοπαραγωγή. Ο πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ Χρήστος Λάζος που απαντά στις ερωτήσεις της Γαλλίδας βιβλιοκριτικού Φλοράνς Νουαβίλ, τονίζει ότι πριν από την Εκθεση της Φρανκφούρτης διοργανώθηκαν παράπλευρες εκδηλώσεις που συνέβαλαν στην προβολή του ελληνικού βιβλίου.
«Οι Ελληνες δεν ήρθαν στην Φρανκφούρτη μόνο και μόνο για να πουλήσουν δικαιώματα εκδόσεων αλλά και για να διορθώσουν ορισμένες παγιωμένες ιδέες που υπάρχουν σχετικά με τις ελληνικές εκδόσεις», αναφέρει η «Μοντ». Μία από αυτές είναι ότι η σύχρονη έμπνευση καταπνίγεται από το μεγάλο βάρος της αρχαίας κληρονομιάς.
Σε αυτήν τη δεύτερη επισήμανση, δίνει την απάντηση Ελληνας εκδότης του οποίου το όνομα δεν αναφέρεται: «Σύμφωνοι, οι Ελληνες σήμερα δεν έχουν κάτι αντίστοιχο του Πλάτωνα. Μήπως όμως έχουν οι Γερμανοί, πολλούς Γκαίτε και Ρίλκε;». Ο Χρήστος Λάζος πάντως δηλώνει ικανοποιημένος στην εφημερίδα, ότι στα 2.500 τ.μ. του «φόρουμ» «δεν υπάρχει ούτε μία αρχαία κολόνα: «Αυτό που είμαστε στ’ αλήθεια είναι ένα πάντρεμα ανάμεσα στην αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τον σύγχρονο κόσμο αλλά και την τεχνολογία και τις ψηφιακές εικόνες», υπογραμμίζει ο πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ.
Ο Χρήστος Λάζος ισχυρίζεται ότι έχει έρθει η ώρα να προσεγγίσει η Ελλάδα την αγορά του Βορρά, καθώς μεταφράζονται μεν ελληνικά βιβλία αλλά αυτό συμβαίνει κυρίως στην Ιταλία και στη Γαλλία. «Η δυναμική της έκθεσης της Φρανκφούρτης θα μας βοηθήσει στις αντίστοιχες διοργανώσεις του Λονδίνου αλλά και της Μαδρίτης».