«Κανείς ποτέ δεν έγινε πλούσιος και διάσημος κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του βαγονιού του τρένου», έγραφε το 1999 μια μεγάλη διαφημιστική πινακίδα του Economist σε ένα σιδηροδρομικό σταθμό του Λονδίνου. Το μήνυμα ήταν σαφές. Οχι απλώς «μη κύπτετε», αλλά και μην κοιτάζετε έξω. Η αλήθεια είναι κάπου εκεί μέσα, στις σελίδες του έγκριτου περιοδικού. Τότε ζούσαμε στη χρυσή εποχή της Νέα Οικονομίας, όταν πολλοί διάβαζαν με πάθος ό,τι είχε σχέση με το Χρηματιστήριο, όμως σήμερα ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι και κύπτουν και κοιτούν έξω από το παράθυρο του τρένου.
Αυτό έκανε πρόσφατα ένα ρακένδυτο κοριτσάκι, απροσδιόριστης ηλικίας και εθνικότητας, που σε ένα βαγόνι του ΗΣΑΠ τραγουδούσε, φάλτσα και βραχνά, το «Σ’ αγαπώ γιατί είσαι ωραία», με αντάλλαγμα λίγα κέρματα. Ξαφνικά, στη διαδρομή Βικτώρια – Ομόνοια, το παιδί έμεινε με το στόμα ανοιχτό, καθώς, στα τοιχώματα της σήραγγας, αντίκρισε χρωματιστά γελαστά ανθρωπάκια να πίνουν Σπράιτ και Κόκα Κόλα, σαν να το προσκαλούσαν να έρθει στην παρέα τους. Η μικρούλα ξέχασε και το τραγούδι και το επάγγελμα και συνέχισε να κοιτάζει μαγεμένη τον τοίχο, που ξανά είχε γίνει μαύρος και γυμνός.
Οι ταλαίπωροι επιβάτες είχαν μόλις αντικρίσει το «κοριτσάκι με τα σπίρτα» της ψηφιακής εποχής, το οποίο είχε μόλις θαυμάσει ένα νέο σύστημα προβολής διαφημιστικών μηνυμάτων που στηρίζεται στο μετείκασμα, όπως το σινεμά. Εφτά δευτερόλεπτα (όσο κρατάει το αναμμένο σπίρτο) διαρκεί το μήνυμα, που αποτελείται από 168 εικόνες σε παράθεση, ψηφιακά τυπωμένες και τοιχοκολλημένες στη σήραγγα, στο ύψος των παραθύρων. Καθώς περνά ο συρμός, οι εικόνες «ανάβουν» σε συγχρονισμό με την ταχύτητα του τρένου, ώστε η διαδοχή τους να δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας βωβής ταινίας που προβάλλεται στα σκοτεινά τοιχώματα.
Στο βιβλίο «Ο κόσμος είναι η φυλή μου» (Le monde est ma tribu, εκδ. Fayard, 1997), o Γκι Σορμάν μιλάει για τις διαφημιστικές πινακίδες στα δύο άκρα της κακοτράχαλης Διάβασης Χίμπερ, της πιο στρατηγικά κρίσιμης διαδρομής στον κόσμο σήμερα, ανάμεσα στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Η Πέπσι Κόλα διαφημίζεται στο πακιστανικό έδαφος, η Κόκα Κόλα στο αφγανικό. «Οι φυλές που ελέγχουν τα δύο άκρα του περάσματος έχουν κλείσει με τον ΜακΚόσμο τα αποκλειστικά δικαιώματα διάθεσης των αντίστοιχων προϊόντων. Και το να πιεις μια Πέπσι στη χώρα της Κόκα ή το αντίστροφο ισοδυναμεί με την κήρυξη βεντέτας», παρατηρεί ο Γάλλος δημοσιογράφος.
Από τη Διάβαση Χίμπερ πέρασαν οι στρατιές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Τζένγκις Χαν, του Ταμερλάνου. Εκεί εκτυλίχτηκαν οι πιο φονικές μάχες των Αφγανικών Πολέμων τον 19ο αιώνα. Σήμερα, σ’ εκείνα τα άγρια μέρη, χιλιάδες «κοριτσάκια με τα σπίρτα» δεν έχουν μάτια για διαφημιστικές υποσχέσεις, αφού η αλήθεια τους είναι το κρύο, η πείνα, ο πόλεμος. Τα παιδιά αυτά, που όταν μεγαλώσουν (αν θα μεγαλώσουν) δεν θα γίνουν πλούσια και διάσημα, βλέπουν τον πραγματικό κόσμο -και όχι εκείνον της Πέπσι ή του Ισλάμ- να αλλάζει με ορμή και δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να «σκύβουν προς τα έξω», να κοιτάζουν με μάτια ορθάνοιχτα, όπως προσπαθούμε να κάνουμε κι εμείς.
Ολοι οι καλλιτέχνες επιλέχθηκαν από τον Ζεράρ Παρί Κλαβέλ, τον γραφίστα που σχεδίασε μερικές από τις πιο σημαντικές αφίσες του Μάη του ’68. Πιστεύουν ότι ο ρόλος του σημερινού καλλιτέχνη είναι να κάνει την επανάσταση ακαταμάχητη. Θεωρούν, δηλαδή, ότι ο καλλιτέχνης δεν επαναπαύεται στις φορμαλιστικές του επιδιώξεις, αλλά ερμηνεύει και τον κόσμο γύρω του. Κάτι θα ξέρουν: τα έργα τους διαπνέονται από μια αίσθηση κατεπείγοντος και επαναδιαπραγματεύονται το ρόλο του καλλιτέχνη ως κοινωνικού όντος. Ισως, η τέχνη τους να μην είναι απαστράπτουσα χειρονομία στην επιφάνεια μιας λίμνης, αλλά τουλάχιστον εξηγεί την αναταραχή των νερών.