Τον θρίαμβο της αξίας ανταλλαγής επί της αξίας χρήσης ο Μαρξ τον απέδιδε, ως γνωστόν, με μιαν απλή εξίσωση, όπου «είκοσι μέτρα ύφασμα αξίζουν όσο πέντε κιλά τσάι». Το παράδειγμα καθ’ εαυτό είναι ιδιοφυές: Η στοιχειώδης χρήση του υφάσματος είναι προφανής (κρυώνουμε, χρειαζόμαστε ρούχα) – αλλά υπάρχουν κι άλλες χρήσεις: στο συμβολικό, φερ’ ειπείν, πεδίο. Επιπλέον, ποια ακριβώς είναι, αν αφαιρέσουμε την τελετουργία (και ίσως τη διάρροια), η προφανής αξία χρήσης του τσαγιού; Αναγνωρίζοντας πως μολαταύτα υπάρχει, διαστέλλουμε υποχρεωτικά, και σωστά, τον ορισμό των «αναγκών»: δεν πρόκειται πια μόνον για το κρύο, την πείνα… Εν πάση περιπτώσει, ας κρατήσουμε τώρα απλώς την εξίσωση – και τη διεισδυτικότητά της, που επιτρέπει τελικά να κατανοήσουμε τη βαθύτερη αιτία για την οποία, π.χ., στο δελτίο ειδήσεων εκτυλίσσονται κατ’ αρχάς αναξιολόγητα πλάνα, σκουπίδια και κρίσιμα συμβάντα αδιαχώριστα, κι έπειτα, βαθμηδόν, όλα τα συμβάντα αποκτούν υφή σκουπιδιών:
Η «αξία χρήσης» της άυλης πληροφορίας είναι υλικότατη. Εγκειται στο να μπορούμε να μοιράσουμε ευκολότερα δυο γαϊδάρων άχυρο σ’ ό,τι αφορά την από κοινού ζωή μας. Κι αυτή η αξία εκπίπτει ραγδαία υπέρ της δυνατότητας ν’ ανταλλάσεται η πληροφορία: να μας δίδεται εικονικά, χωρίς τις προϋποθέσεις επεξεργασίας της, απλώς για να δώσουμε με τη σειρά μας – τι; Ξέρω και γω; Συναίνεση, λόγου χάριν; Αποδοχή; Αποδείξεις ανοίας; Πάντως, υπ’ αυτήν τη συνθλιπτική συνθήκη, κάθε πληροφορία εξομοιώνεται με την προηγούμενη και την επόμενη – ωσότου δεν ανταλλάσσεται καν αλλά αποκτά αμιγώς «θεαματική αξία»: δεν περιέχει τίποτα, συμπυκνώνει την ίδια τη διαδικασία ανταλλαγών…
Και βέβαια, κάθε πληροφορία συμπυκνωμένη στο άχρηστο θέαμά της είναι η θρυαλλίδα για να αρχίσει ένα άθλιο θέατρο, όπου όλοι καμώνονται πως καθόλου άχρηστα δεν ήσαν όλ’ αυτά, αντιθέτως πυροδότησαν έναν εποικοδομητικό διάλογο. Ετσι αποκρύπτεται το προφανές: ότι τα δήθεν «συμβάντα» που μας ξάφνιασαν (προγραμματικά, δι’ αντιπροσώπων) σήμερα, όπως κι όσα θα διηγηθεί το δελτίο αύριο, αιωρούνται ήδη στο ρεπερτόριο όπως τα e-mail στον κυβερνοχώρο: τα «κατεβάζουμε» έτοιμα από μια κούφια προσομοίωση ζωής, κατάλληλα να εξαργυρωθούν σε αφασία… Κι αυτό σημαίνει πως όσα (όντως) συμβάντα διασώζουν, αντιθέτως, ουσιώδη υλικότητα και ανθίστανται στην εξάχνωσή τους, μπορεί και να μην τα μαθαίνουμε ποτέ – τουλάχιστον όχι επισήμως, όχι εκεί όπου εκτυλίσσεται το θέαμα της ενημέρωσης.
Θα ‘πρεπε ίσως ν’ αποσύρουμε εκ των προτέρων την προσοχή που μας ζητείται – έστω και με κίνδυνο να μείνουμε «απληροφόρητοι»; Δεν ξέρω, στ’ αλήθεια δεν ξέρω. Ξέρω όμως ότι, στο άλλο άκρο, η συμμετοχή στον ψευδοδιάλογο, ο οποίος υπ’ αυτούς τους όρους ευδοκιμεί, πάει να γίνει ή προσβλητική ή απλώς κατασταλτική. Κι άλλος δημόσιος διάλογος δεν στήνεται πια – ούτε, κυρίως, θεσμίζεται. Οπότε η στοιχειώδης διαύγεια συγχέεται με την πνιγμονή: Για να μην απεμπολήσεις την αξιοπρέπειά σου, αφήνεις να πατάει ένα μεγάλο βόδι τη γλώσσα σου…
Ναι, βέβαια, νιώθεις καλύτερα, καλύτερος δηλαδή, αν πεις (νοερώς): Οχι, παιδιά, δεν θα μιλήσω κι εγώ για τη Μαιρούλα ή άλλη δυστυχισμένη ύπαρξη, δεν θα εκφέρω απόψεις περί ποίησης μ’ αφορμή τον εξίσου δυστυχή θίασο των βραβεύσεων, όλ’ αυτά είναι ψέμα, αέρας κοπανιστός… Νιώθεις καλύτερα – για όσο αχνίζει ένα τσάι. Επειτα – νιώθεις γελοίος, όπως καθένας που δεν φετιχίζει την εναντίωση (αυτή κι αν φοριέται σαν τήβεννος πια!) και που δεν μεταμφιέζει το κενό γύρω του σε στέφανο δόξης.
Είναι ανάγκη, αλλά δεν ξέρω αν γίνεται, να ξανανοίξουμε (να συντηρήσουμε; ακόμη καλύτερα!) μια δίοδο ανάμεσα στις «σελίδες διαλόγου» και τα trash-show, απ’ τη μια, και το μικρονοϊκό και εντέλει τόσο συναινετικό εγκώμιο στο Βουβό Περιθώριο, απ’ την άλλη.
Επειδή με κανέναν τρόπο δεν είμαστε Αμερικανοί (προφανές άλλωστε), επειδή δεν στηρίζουμε καμία τρομοκρατική ενέργεια, δεν μετέχουμε οι συντριπτικά περισσότεροι σε κάποιο εγχώριο κομματικό μηχανισμό, δεν χρησιμοποιούμε την όποια διαβολή ως ευκαιρία, να γιατί κινδυνεύουμε κατά ασύμμετρη, βέβαια, αναλογία όσο και οι Αφγανοί χωρικοί. Κινδυνεύουμε ως πολίτες πάνω από τα κεφάλια των οποίων διαγράφουν τροχιές οι τρομοκράτες, ο τηλεοπτικός τρόμος, οι βόμβες, οι μάχες των κομματικών μηχανισμών, διαβολές και απειλές. Απειλές για όσους δεν δηλώσουν Αμερικανοί, αλλά και απειλές από τους τρομοκράτες επειδή μας ορίζουν ως άπιστους, όπως και απειλές βιολογικού, χημικού και κομματικού πολέμου. Απειλές οι οποίες συνοψιζόμενες έχουν ως παράπλευρη απώλεια το καθεστώς των ατομικών μας ελευθεριών και δικαιωμάτων.