Roy Jenkins – Churchill – Εκδ. Macmillan, σελ. 1002 – Οι συγγραφείς, όπως και οι στρατηγοί, χρειάζονται τύχη. Το να κυκλοφορήσει ένα καινούργιο βιβλίο με θέμα έναν από τους σημαντικότερους πολεμικούς ηγέτες της Βρετανίας, την εβδομάδα ακριβώς που ξεκίνησε η αμερικανο-αγγλική επίθεση στο Αφγανιστάν, είναι ένας συγχρονισμός εξαιρετικά εντυπωσιακός. Αλλά αν εξαιρέσουμε αυτό, ο Ρόι Τζένκινς, που γεννήθηκε το 1920 και είχε μια λαμπρή πολιτική καριέρα, είναι για δύο λόγους κατάλληλος για να γίνει βιογράφος του Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Πρώτον γιατί η πολιτική του ωρίμαση συνέπεσε με το λυκόφως μιας μεγάλης εποχής της βρετανικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το ίδιο όπως και ο Τσόρτσιλ, αν και με τελείως διαφορετικό τρόπο, ο Τζένκινς υπήρξε από την παιδική του ηλικία δημιούργημα του συστήματος που έθρεψε τον Πάλμερστον και τον Ντισραέλι, τον Γκλάντστοουν, τον Ασκουιθ και τον Λόιντ Τζορτζ. Ο Τζένκινς, που είναι τώρα σχεδόν 81 ετών, αισθάνεται τελείως άνετα σε ένα τοπίο το οποίο άλλοι βιογράφοι θα έβρισκαν τρομακτικό, ακόμη και ακατανόητο.
Αντικείμενο θαυμασμού
Εκτός αυτού, ο Τζένκινς ήταν τον Μάιο του 1940 ένας νέος άνθρωπος ανοιχτός σε όλους τους ανέμους, την ίδια εποχή που ο Τσόρτσιλ βρισκόταν στο καθοριστικό σημείο της σταδιοδρομίας του. Σχεδόν από ένστικτο θεωρεί την αντίδραση του Τσόρτσιλ σ’ εκείνη την τρομακτική κρίση, το κλειδί για να καταλάβουμε γιατί έγινε παγκόσμια τόσο σημαντικό πρόσωπο. Λίγο μετά την πτώση της Γαλλίας, το θαύμα της Δουνκέρκης και τη Μάχη της Αγγλίας, ο πατέρας του συγγραφέα, ο βουλευτής των Εργατικών Αρθουρ Τζένκινς, παρουσίασε τον νεαρό Ρόι στον Τσόρτσιλ, «ο οποίος από τότε δεν έπαυσε να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου», όπως λέει ο συγγραφέας. Και αντικείμενο θαυμασμού: εκτός κι αν ο αναγνώστης σκανδαλίζεται από την αδυναμία του Τσόρτσιλ στο κόκκινο κρασί και το κονιάκ, δεν πρόκειται να βρει σ’ αυτή τη βιογραφία κάποιο «αμαυρωτικό» στοιχείο της υπόληψής του.
Το άλλο συν του Ρόι Τζένκινς είναι η δική του διακεκριμένη καριέρα. Το τρομερό έργο το οποίο ανέλαβε, να σμιλέψει μια ζωντανή βιογραφία μέσα από τόνους απομνημονευμάτων και ακαδημαϊκών εργασιών, δεν αποτελεί πρωτότυπη έρευνα. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Η ισχύς του βιβλίου, από την αρχή ώς το τέλος, έγκειται στη βαθιά βιωματική γνώση του Ρόι Τζένκινς, ο οποίος ως πρώην υπουργός Εξωτερικών και Οικονομικών ακολούθησε τα ίχνη του Τσόρτσιλ και στις δύο αυτές κρατικές θέσεις, αποκομίζοντας ανεκτίμητη πείρα.
Και παρασκήνια
Ο Ρόι Τζένκινς, ο οποίος έχει γράψει δύο θαυμάσιες βιογραφίες του Ασκουιθ και του Γκλάντστοουν και ασχολείται όλη του τη ζωή με τη δημοσιογραφική παρουσίαση λογοτεχνικών έργων, διερεύνησε πολλά παρασκήνια της κοινοβουλευτικής πολιτικής, από τη χαώδη σύνθεση του υπουργείου Πολέμου του Λόιντ Τζορτζ (που βέβαια ήταν κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που δημιουργήθηκε πρόσφατα), μέχρι τις χορεύτριες που συμμετείχαν στην προεκλογική καμπάνια του Τσόρτσιλ το 1924. Οπως ο Τσόρτσιλ, έτσι και ο Τζένκινς είναι συντηρητικός από ένστικτο. Προτιμάει τη σαμπάνια και τα στρείδια από την μπίρα και τα σάντουιτς.
Ετσι λοιπόν ο «Τσόρτσιλ» του Ρόι Τζένκινς είναι μια βιογραφία που καθρεφτίζει την προσωπικότητα και τα βιώματα του συγγραφέα της. Ο Τζένκινς πιστεύει ακράδαντα ότι «όλοι οι μεγάλοι άνδρες έχουν έντονα κωμικά στοιχεία». Και έτσι παρουσιάζει τον Τσόρτσιλ: ως μία εγωκεντρική διασημότητα, έναν δημοσιογράφο που έπασχε από το αλκοολίκι της δουλειάς, έναν πολιτικό που δεν έβαζε γλώσσα μέσα του. Ο Τσόρτσιλ είχε έμμονη ιδέα με το μεγάλο πεπρωμένο του, ενώ ως αρθρογράφος και ρήτορας μπορούσε να θυσιάσει τα πάντα για μια φράση που θα «έπιανε το μάτι» ή για μια «ατάκα» που θα συνάρπαζε το ακροατήριό του.
Τα πιο εκλεκτά κομμάτια
Το βασικό πλαίσιο της βιογραφίας αυτής είναι γνωστό στους περισσότερους (με κεφάλαια που έχουν τίτλο, π.χ., Βορειοδυτικό μέτωπο, Πόλεμος των Μπόερς, Δαρδανέλια, Μεσοπόλεμος, Finest Hour κ.λπ.). Ο Τζένκινς όμως διάλεξε τα πιο εκλεκτά κομμάτια από έναν τεράστιο όγκο ιστοριογραφίας και κατόρθωσε να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο του με φρεσκάδα και πρωτοτυπία.
Μέχρι το 1940 βλέπουμε τον Τσόρτσιλ ως έναν νέο άνθρωπο που θέλει να επισπεύσει τις καταστάσεις, που δεν διαθέτει τις αιλουροειδείς ικανότητες της πολιτικής αναρρίχησης, αλλά ταυτόχρονα υποτάσσει τα πάντα στις σειρήνες της φήμης. Ο νεαρός, αλλά και ο μεσήλικας Τσόρτσιλ ταλαντευόταν πάντα ανάμεσα στο ψυχρό και το ζεστό. Από τη μια τον απεχθάνονταν και δεν του είχαν εμπιστοσύνη πολλοί από τους σημαίνοντες της εποχής του, ενώ από την άλλη αναγνωριζόταν γενικά ως μία υπολογίσιμη δύναμη.
Δημοσιογράφος
Η πιο εντυπωσιακή αποκάλυψη όσον αφορά τη σταδιοδρομία του Τσόρτσιλ πριν από το 1940, είναι η πληθωρική ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία. Οπως μας λέει ο Τζένκινς, σε καμία προσφορά δεν έλεγε όχι, λειτουργώντας πολλές φορές σαν ατζέντης του εαυτού του. Στα 1937, π.χ., όχι μόνον τελείωνε την πολύτιμη βιογραφία του Δούκα του Μάλμπορο, όχι μόνον είχε αναλάβει με ανύπαρκτο ζήλο την «Ιστορία των αγγλόφωνων λαών», αλλά έγραφε τακτικά εβδομαδιαία άρθρα για τις εφημερίδες «Evening Standard», «News of the World» και «Sunday Chronicle», ενώ ταυτόχρονα έστελνε άρθρα και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στο περιοδικό Collier’s και στην Saturday Evening Post, με σύνολο ετησίων αποδοχών περίπου 450.000 λίρες με τα σημερινά δεδομένα.
Από άλλες απόψεις, το 1937 ήταν μια άσχημη εποχή για τον Τσόρτσιλ: Ηταν χωρίς χαρτοφυλάκιο, αντιμετώπιζε προβλήματα με τους εκλογείς της περιφερείας του και βρισκόταν εκτός κλίματος, καθώς η δημοτικότητα του Τσάμπερλεν ανέβαινε στα ύψη. Δεν ήταν παρά ένας 65άρης πρώην υπουργός που είχε χάσει τους ψηφοφόρους του και είχε έμμονες ιδέες με τον επανεξοπλισμό των Γερμανών. Ενας ξεπερασμένος.
Και όμως, μέσα σε δύο χρόνια, μέσα από μια απίστευτη αλυσίδα γεγονότων, αναδύθηκε ως ο αρχηγός που θα οδηγούσε τη χώρα του στον αγώνα κατά του ναζισμού, ενώ ο ίδιος θα ήταν πιστός στο ραντεβού του με το πεπρωμένο του. Επειτα από έναν πρόλογο 550 σελίδων μέχρι να φτάσει στο σημείο αυτό, ο Ρόι Τζένκινς ισορροπεί τη ζυγαριά αφηγούμενος τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε 250 σελίδες, από τα μπράντι και τα πούρα στις πολεμικές αίθουσες του Γουάιτχολ μέχρι το αποχαιρετιστήριο άνοιγμα της σαμπάνιας στο Τσέκερς (την ιδιωτική κατοικία του Ουίνστον Τσόρτσιλ) το 1945.
Οταν φθάνει η στιγμή να γράψει ο Τζένκινς την λέξη «τέλος» στην εκπληκτική του δουλειά, έχει κατορθώσει να υποστηρίξει πλήρως το τελικό του συμπέρασμα ότι ο Τσόρτσιλ υπήρξε ο μεγαλύτερος Βρετανός πρωθυπουργός του 20ού αιώνα. Και μία από τις αιτίες είναι ότι μέσα στην αμπώτιδα και την πλημμυρίδα των αναφορών υψηλής πολιτικής, ο Τσόρτσιλ αποδεικνύεται παρά τις αντιθέσεις του ένα εξαιρετικά αξιαγάπητο ανθρώπινο πλάσμα, ο «Πιγκ» -το Γουρούνι- όπως τον έλεγε η γυναίκα του η Κλημεντίνη (εκείνος την έλεγε Γάτα).
Στο ύφος του Τζένκινς, ενίοτε εκκεντρικό, διακρίνονται τάσεις αυτοπαρωδίας, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εδώ ξεπέρασε τον εαυτό του. Αυτή είναι η βιογραφία της χρονιάς.