Η Μάργκαρετ Ατγουντ (Καναδάς, 1939) επέτυχε να συνθέσει στο τελευταίο της έργο, το οποίο κέρδισε το βραβείο Μπούκερ 2000, δύο μυθιστορήματα σε ένα. Η αφηγήτρια εξιστορεί τις περιπέτειες της οικογένειάς της, τις απώλειες, τις συναισθηματικές ματαιώσεις, τις προδοσίες. Παρεμβάλλεται, ωστόσο, στο κυρίως σώμα μια άλλη αφήγηση, η οποία διακρίνεται από τον ποιητικό ρεαλισμό της, αλλά και το παράδοξο, το φανταστικό. Παράλληλα, μέσω των αποσπασμάτων ειδήσεων και άρθρων εφημερίδων εισχωρεί ο αναγνώστης στην πραγματικότητα – πολύ σύντομα, όμως, αναγνωρίζει ότι ακόμα κι αυτή έχει διάφορες εκφάνσεις, καθώς εξαρτάται από την οπτική γωνία των άλλων. Και ο συγγραφέας, υπεράνω όλων, κινεί τα νήματα, δημιουργεί εντυπώσεις, γίνεται ένας αθέατος, αλλά και τυφλός, εν τέλει, «δολοφόνος» συναισθημάτων και καταστάσεων.
Παρόν και παρελθόν
Η αφήγηση διέρχεται μεγάλων χρονικών διαστημάτων του παρόντος και του παρελθόντος. Η ζωή, αν και «είναι σκουπιδότοπος» (σ. 80) αναδιπλούται και συμπυκνούται σε στιγμές που σημάδεψαν μια οικογένεια βιομηχάνων, οι οποίοι εμφανίζονται στο οικονομικό και κοινωνικό προσκήνιο του Καναδά ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η διαδρομή, από την άνοδο στην πτώση και παρακμή -ένα οικογενειακό έπος που θυμίζει το μυθιστόρημα «Οι Μπούντενμπρουκς» (1900) του Τόμας Μαν- διανύεται με ασθματικούς ρυθμούς και οικονομία στον λόγο, παρ’ όλη τη μεγάλη έκταση του έργου. Ο συγκρατημένος, χωρίς συναισθηματικές αποχρώσεις, τρόπος έκφρασης καθώς και οι αποφθεγματικές φράσεις προσδίδουν σφρίγος στο κείμενο, στο οποίο ο αναγνώστης διακρίνει προσφιλή κλισέ της συγγραφέως από άλλα της είτε μυθιστορήματα είτε διηγήματα, κάτι όμως που δεν επηρεάζει την πρωτοτυπία του.
Οι περιπέτειες των ηρώων, οι οποίοι ερωτεύονται με πάθος, απογοητεύονται, δεν είναι παρά η επανάληψη διαφόρων καταστάσεων και περιστατικών μόνο που αυτά ξεχωρίζουν εδώ εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζονται γιατί ακόμη και οι πιο κοινότοπες περιπτώσεις αναδεικνύονται από έναν πρωτότυπο τρόπο αφήγησης, όπως είναι αυτός του μυθιστορήματος «Ο τυφλός δολοφόνος».
Οι φανταστικές, αφαιρετικού τύπου, ιστορίες από τη μια ανατρέπουν τα δεδομένα της πραγματικότητας κι από την άλλη διεισδύουν με παιγνιώδη τρόπο στο κύριο σώμα της αφήγησης. Ετσι, το αληθινό αμφισβητείται, ενώ οι αλλόκοτες εικόνες, αν και έχουν ως αφετηρία τον εξωτερικό κόσμο, παραπέμπουν στο υποσυνείδητο. Οι χρονικές στιγμές περιπλέκονται όπως και οι ηλικίες, η αρχή των πάντων σύντομα γίνεται το τέλος, το τίποτα: «Ο χρόνος ανεβαίνει, ανεβαίνει, κι όταν φτάσει στη στάθμη των ματιών σου, σε πνίγει» (σ. 632).
Ναι, η συγγραφέας δεν αφηγείται μόνο μια ακόμη ανθρώπινη ιστορία, αλλά πειραματίζεται με επιτυχία στη μορφή του σύγχρονου μυθιστορήματος. Επιπλέον, στοχάζεται και προσεγγίζει τα αιώνια θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο: ύπαρξη, θάνατος, Θεός. Η Μάργκαρετ Ατγουντ συνθέτει τον νεωτερικό, αποσπασματικό τρόπο αφήγησης με τον κλασικό, που έχει αρχή, μέση και τέλος. Οι εκπλήξεις σ’ αυτό το έργο είναι πολλές όχι μόνο στη μορφή του, αλλά και στην εξέλιξη της ιστορίας καθώς και στον πραγματικό ρόλο των ηρώων. Εκπλήξεις, που αν και μετεωρίζονται ανάμεσα στο όλον και το τίποτε, προσφέρουν εξαιρετική απόλαυση στον αναγνώστη. Η μετάφραση του απαιτητικού κειμένου είναι καλή.
Και τώρα, ο κόσμος θωρεί το δίδυμο φάσμα της παγκόσμιας ύφεσης και της βίαιης σύγκρουσης, η οποία κανείς δεν ξέρει πού μπορεί να οδηγήσει.