«Σταθερή απώλεια», το χρονικό μιας πολιτείας

«Σταθερή απώλεια», το χρονικό μιας πολιτείας

4' 12" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Κατέφυγα σε ναό /όπως λαός εν διωγμώ» έγραφε η Ελένη Βακαλό. Αυτόν τον εν διωγμώ κόσμο, εξουθενωμένον και πανταχόθεν προδομένο, τον κόσμο των πέτρινων χρόνων του μετεμφυλιακού άγους, θα «χωροσταθμίσει» ο Πρόδρομος Μάρκογλου (Καβάλα 1935), για να τον στεγάσει μόνιμα στα στέρεα καταλύματα των διηγημάτων της «Σταθερής απώλειας» (α’ εκδ. 1992). Χρόνια τώρα άλλωστε -παρά ένα τεσσαράκοντα- αποδύεται ως ποιητής στο σισύφειο έργο απεγκλωβισμού και περίθαλψης των «Εγκλείστων» (α’ συλλογή του 1962). Τίτλος που παραπέμπει σε κατάσταση ακήρυκτης πολιορκίας, σε κλίμα δύσπνοιας και ζόφου της φθινούσης δεκαετίας του ’50. Σημειώνουμε ότι η πεζογραφία του (1977-96) συνιστά την άλλη όψη ενός και του αυτού «σταθερού» νομίσματος, εκείνου της ποίησής του (1962-1989). Δύο κύκλοι δημιουργίας επάλληλοι αλλά και τεμνόμενοι, με αρκετά ομόκεντρα ποιήματα και διηγήματα.

Οι ήρωές του συχνά επανεμφανίζονται και σε προηγούμενα πεζογραφήματά του (λ.χ. Αφρω, Γιούλη, Μάγδα, Νικηφόρος κ.ά.). Δεν χρειάζεται να μαντέψει, να κοπιάσει, να νιώσει κανείς ότι ο ποιητής «από την άλλη μεριά είναι ο ίδιος». Θαυμαστή ενότητα ποίησης – πεζογραφίας, έργου – ανθρώπου, ανθρώπου – ποιητή. Συνήθως τα πεζά των ποιητών είναι ασκήσεις ανοιχτού χώρου, η φόδρα ή το πλαγκτόν από όπου εκβλάστησαν κάποια ποιήματα, η ύλη που δεν μπόρεσε να οικονομηθεί σε ποίηση, ή σημειώσεις, στο περιθώριο του κύριου έργου τους. Εδώ έχουμε ισότιμη αλληλοδιαπίδυση, αλληλοσυμπλήρωση. Χρονικό και χορικό σε πολλές πράξεις (λυρικό και αφηγηματικό μέρος της τραγωδίας).

Ο Π. Μάρκογλου χρονικογράφησε τις δεκαετίες ’50-’60, δίνοντας υπόσταση σε ανθρώπους που έγιναν σκιές, με αλλεπάλληλες σπονδές μνήμης, αναπλάθοντας το κοινωνικό και πολιτικό κλίμα, διασώζοντας έναν κόσμο που βυθιζόταν στη λήθη. Δεν έκοψε ποτέ τον βιολογικό λώρο με την εποχή του (πώς αλλιώς, αφού έχει δεσμούς αίματος μαζί της). Δεν συναξάρισε εκ του ασφαλούς τον κατατρεγμένο κόσμο. Πλήρωσε τον φόρο αίματος που του αναλογούσε, (ήδη 9ετής το 1944 χάνει το αριστερό του χέρι από γερμανική χειροβομβίδα, αποτελώντας κι ο ίδιος μέρος και λεία αυτής της Σταθερής Απωλείας).

Κοινή σταθερά των 12 διηγημάτων (το τελευταίο δεν υπήρχε στα 11 της α’ έκδοσης) η βαθμιαία έκπτωση αξιών, η διάψευση των ονείρων, το αδιέξοδο των επιλογών, η έμμεση καταγγελία του ενδοτισμού, η απώλεια των ανθρωπίνων σχέσεων, οι δυσκολίες προσαρμογής. Ολοι παράπλευρες απώλειες του αλάνθαστου ελεύθερου σκοπευτή, του χρόνου. Παιδιά, έφηβοι, ιδεολόγοι, υπάλληλοι, αγωνιστές φιλαναγνώστρια που επιστρατεύει τα θέλγητρά της για να εξασφαλίσει τον επιούσιον αναγνωστικό της άρτο (συνδέεται με κάτοχο πλούσιας βιβλιοθήκης), είναι μερικοί από τους πρωταγωνιστές των διηγημάτων. Δοσμένα σε γραφή από συνειρμική έως νεορεαλιστική, με ποιητικές ανάσες. Γραφή που αποκαλύπτει, που δεν αρκείται να περιγράφει ή να καταγράφει.

Αλλά ο μεγάλος πρωταγωνιστής -και σκηνικός χώρος εν αυτώ- είναι η γενέθλια πόλη της Καβάλας που το ανθρωπογεωγραφικό της ανάγλυφο αναδύεται μέσα από την ελλειπτική γραφή, αναδεικνύοντας την ιδιοπροσωπία της μητρόπολης του καπνεργατικού. Πόλη πολύχρωμο παλίμψηστο εθνοτήτων (Αρμένιοι, Τούρκοι, κ.ά.) μπολιασμένο με το σφριγηλό προσφυγικό στοιχείο. Πόλη/καταφύγιο για κατατρεγμένους με τη φιλόξενη αγκαλιά του πεταλοειδούς λιμανιού της και την υπήνεμη αμφιθεατρική της θέση. Εμβληματική η θέση της, χωρίς ωστόσο ποτέ να κατονομάζεται η ίδια διακριτή όμως από την τοπιογραφία της, καθώς υποδηλώνεται μέσω μνημείων, οσμών, χρωμάτων, δρόμων, κινηματογράφων, ερειπωμένων καπνομάγαζων.

Οι χωροχρονικές συντεταγμένες της δημιουργίας του Π.Μ. είναι τονισμένες ήδη από τη β’ συλλογή του («Χωροστάθμιση» 1965, χωροταξική αποτύπωση της Καβάλας οριζόντια και κάθετη). Ο συγγραφέας ως μυθικός Πολεοδάμας χάραξε, έταμε κατόψεις, ανάπλασε, ρυμοτόμησε για τα αναγκαία περάσματα του ατομικού και συλλογικού μύθου, αλλού μετατοπίζοντας, όπως ο Θεοτοκόπουλος στο Τολέδο, αλλού προσθέτοντας νέες συνοικίες, τις άτρωτες του ονείρου και της φαντασίας. Μόνο μέσα στα λογοτεχνικά έργα διασώζεται ατόφια η ψυχή και η πραγματική φυσιογνωμία των πόλεων, τα εφτά τους στρώματα. Αυτά είναι τα διαχρονικά διατηρητέα. Αναδιφώντας βιωματικά κοιτάσματα σμίλεψε τη βόρεια είσοδο της επτάπυλης πόλης του (κοντά σε εκείνη του Πράσινου, του Φωτεινού, του Χειμωνά, του Βασιλικού, του Αξιώτη, του Παπαδημητρακόπουλου, κ.ά.). Η μαρκόγλεια εκδοχή της Καβάλας έχει καταβολές θουκυδίδειες. Η Καβάλα είναι η δική του Σκαπτή Υλη, από όπου ο εξόριστος από αυτήν ποιητής -σε αντίθεση με τον εν αυτή εξόριστο ιστορικό- εξορύσσει, ξεκουκκίζοντας κάθε ψήγμα από το βιωματικό υλικό των κρίσιμων χρόνων της διαμόρφωσής του για να εμπλουτίσει τη δική μας εμπειρία.

Ανάμεσα στα διηγήματα θα ξεχωρίζαμε το «Τρία ερωτικά πενθήματα», το «Μαρίκα Κουτούζη», το «Ξένες γλώσσες» και φυσικά το «Μαθητεία», έξοχο λυρικό μύησης στην ιεροτελεστία των χαλιών, που εκλύει μοναδική ανατολίτικη μαγεία, προίκα του συγγραφέα από τις μικρασιατικές του ρίζες. Παρατηρώντας, μάλιστα μια φωτογραφία του (στην εξαίρετη έκδοση του Π. Σφυρίδη. «Εν Θεσ/νίκη»…, «Ιανός» 2001), η διαπεραστική ματιά του παραπέμπει φυσιογνωμικά, σε έναν άλλον Προυσαέα, τον Μ. Ανδρόνικο. Θαρρώ όχι τυχαία αφού κι ίδιος αρχαιολόγησε (με τη θουκυδίδεια σημασία) τις τρεις μεταπολεμικές δεκαετίες της κουρσεμένης πλην αλεηλάτητης στην ψυχή πόλης του.

Ο αρμόδιος (εκ των πολλών… συναρμοδίων!) υπουργός Πολιτισμού, κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, χαρακτήρισε την επιστολή… «παρωχημένη» (μα, εστάλη στις 5 Οκτωβρίου, δηλαδή πριν από ένα μήνα – εννοεί ο κ. υπουργός ότι έκτοτε έχει σημειωθεί… κοσμογονική πρόοδος στα έργα, και δη τις μέρες που κυβέρνηση, κόμμα και μηχανισμοί είχαν πέσει με τα μούτρα στο συνέδριο;), κάτι που επανέλαβε και ο υφυπουργός αρμόδιος για τα επικοινωνιακά της Ολυμπιάδας κ. Χυτήρης, προσθέτοντας ο τελευταίος ότι «υπάρχουν καθυστερήσεις, αλλά… όλα τα έργα θα γίνουν!» Αυτή η παραδοχή του δεν είναι σαφής από μόνη της;

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή