Ταξιδεύοντας στην Αγγλία ένας Ιάπωνας καλλιτέχνης παρατήρησε κάτι που του φάνηκε περίεργο. Δεν ήταν παρά ένα μεταλλικό έλασμα λίγους πόντους υπερυψωμένο πάνω από το κεφαλόσκαλο ενός σπιτιού. Εβγαλε τη μηχανή του και το φωτογράφισε σαν να ήταν ον αξιοπερίεργο σε αφρικανικό σαφάρι. Οταν γύρισε στο Τόκιο, εμφάνισε το φιλμ και έστειλε τη φωτογραφία σε μια γκαλερί του Λονδίνου, όπου για εντελώς διαφορετικούς λόγους εξεπλάγη και ο δυτικός θεατής. Ισως όχι από το ίδιο το πράγμα, όσο από την προσοχή που προκάλεσε κάτι τόσο ταπεινό – στην Ιαπωνία δεν έχουν υποδηματοκαθαριστήρες στην εξώπορτα;
Τα ταπεινά
Ο φωτογράφος Γκενπέι Ακασεγκάβα δεν φωτογραφίζει μόνον όσα του φαίνονται αξιοπαρατήρητα στις ξένες χώρες, αποτυπώνει με την κάμερά του και τα μικροπράγματα, τα φευγαλέα και τα αλλοπρόσαλλα των δρόμων του Τόκιο. Παρατηρεί τις περίεργες σκιές, τις υγρές πατημασιές, τα χνάρια των δαχτύλων στη σκόνη. Φωτογραφίζει παιδικά λουλούδια ζωγραφισμένα πάνω σε φράχτες και τους κύκλους από σκόνη που αφήνουν στο πέρασμά τους οι εποχούμενοι οδοκαθαριστές. Είναι από εκείνους που κοιτάζουν αυτά που οι άλλοι έχουν κοιτάξει πάρα πολύ γι’ αυτό δεν τα προσέχουν. Εχει μια ασυνήθιστη αγάπη για τα ίχνη που αφήνει πίσω της η πεζοπορία της ζωής.
Ο Ακασεγκάβα είναι ένας από τους 26 καλλιτέχνες που μετέχουν με δουλειά τους στα «Πράγματα της ζωής» στη Χέιγουορντ γκαλερί του Λονδίνου, τη μεγαλύτερη έκθεση σύγχρονης ιαπωνικής τέχνης που έχει γίνει ποτέ εκεί. Αντιπροσωπεύονται όλες οι γενιές. Η ηλικία τους, καθώς γράφει η Λόρα Κάμινγκ στην «Ομπζέρβερ», κλιμακώνεται από τα 24 έως τα 83 χρόνια. Ορισμένοι σαν τον Νομπογιούσι Αράκι, τον Τατσούο Μιγιατζίμα και τον Χιρόσι Σουγκιμότο, είναι καθιερωμένοι. Αλλοι είναι ελάχιστα γνωστοί έξω από τη χώρα τους. Κάποιοι ζωγραφίζουν, μερικοί λαξεύουν και οι περισσότεροι δουλεύουν με το βίντεο, τις εγκαταστάσεις και τη φωτογραφία.
Το σύνολο της έκθεσης θυμίζει τη διάκριση που έγινε κάποτε μεταξύ της γαλλικής και της ιαπωνικής κουζίνας η γαλλική δουλεύει με ρήματα -αναμειγνύοντας, παρασκευάζοντας, μεταμορφώνοντας- και η ιαπωνική με ουσιαστικά – τα πράγματα τα ίδια σε μικρές ποσότητες. Ετσι, οι φωτογραφίες των αεροπλάνων που είδε η Τομόμι Μαεκάβα πάνω από το πατρικό της σπίτι στη Νογκόγια, το καθένα τους ακίνητο μέσα στο γαλάζιο φόντο του ουρανού, μοιάζουν με γκρίζες πεταλούδες καρφιτσωμένες σε ένα μπλε κουτί. Οι προσκυνητές στο όρος Φούτζι του Ρίκα Νογκούτσι είναι μοναχικές σιλουέτες με φόντο τον ομιχλώδη ορίζοντα σαν τους απομόναχους ταξιδιώτες του Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ. Και τα κλόουζ απ του Αράκι, της ιαπωνικής χλωρίδας, είναι σαν ένα ενυδρείο λαμπρών ανθέων.
Στην ιαπωνική τέχνη όπως και στην κουζίνα τα πράγματα είναι από μόνα τους, ουσιαστικά, δίχως το αμάλγαμα των ποικίλων μεταμορφώσεων. Υπάρχουν καθέτως, όπως οι σφαίρες της Γιαγνόι Κουσάμα, που μολονότι εκατοντάδες, ποτέ δεν συγχωνεύονται με μια μάζα αλλά διατηρεί η κάθε μία τη μοναδικότητά της. Ο Τατσούο Μιγιατζίμα κάνει εγκαταστάσεις. Στις σκοτεινές αίθουσες της Πινακοθήκης, χρωματιστές ακτίνες πέφτουν από την οροφή πάνω στο πάτωμα που στραφταλίζει σαν τεράστια οθόνη τηλεοράσεως με έγχρωμη ταινία. Ο επισκέπτης περπατώντας, από τη μια άκρη στην άλλη, έχει την αίσθηση ότι τις πιάνει με τα χέρια του, σαν άστρα που πέφτουν στη γη.
Η σοβαρότητα του Σουγκιμότο δεν στερείται χιούμορ. Το ίδιο συμβαίνει και με αρκετούς άλλους. Το βίντεο π.χ. ενός μικρού κοριτσιού δίπλα στην ελάννουσα υπερταχεία του Τόκιο, που προσπαθεί να συγκρατήσει τη φούστα της να μη σηκωθεί πάνω από τα γόνατα, θυμίζει τις τόσο ανθρώπινες σκηνές χωρικών τους οποίους έπιασε θύελλα, των παλαιών Ιαπώνων χαρακτών. Οπως και σ’ εκείνους, η ατμόσφαιρα είναι υποβλητική δίχως να είναι επιδεικτική αλλά με μια τρυφερή αλαφράδα. Μερικές φορές η τέχνη είναι κρυμμένη, όπως στα μικρά λουλούδια του Γιοσιχίρο Σούντα που δηλώνονται περισσότερο από τις σκιές τους κι άλλοτε φευγαλέα.
Και τα ένδοξα
Μερικές φορές οι εικόνες αυτές δείχνουν σαν να μαραίνονται, σαν να τους λείπει ο ζείδωρος λόγος της φύσης, τόσο καλά κρυμμένες σαν να είναι ανείπωτες. Στις καλύτερες στιγμές της όμως η τέχνη τούτη κάνει φρέσκα και καινούργια τα χιλιοϊδωμένα πράγματα της ζωής. Ετσι, μολονότι τα έργα είναι εκατοντάδες, ο επισκέπτης δεν νιώθει ποτέ να πνίγεται. Αυτό το πολύ στο λίγο και το λίγο στο πολύ είναι το κατ’εξοχήν γνώρισμα του ιαπωνικού πολιτισμού και της τέχνης που έχει διδάξει και μπορεί να διδάξει τη Δύση.