Ενα βιβλίο που «απογοητεύει απελπιστικά τον προτιθέμενο αναγνώστη του» και ταυτόχρονα ένα βιβλίο, το οποίο, ογδόντα χρόνια μετά την έκδοσή του, εξακολουθεί να πουλάει εκατό (100) χιλιάδες αντίτυπα ετησίως. Πρόκειται για την «Οδύσσεια» του Τζέιμς Τζόις, έργο που έχει καταχωρισθεί ήδη στα κλασικά του 20ού αιώνα και της λογοτεχνίας συνολικά. Ο συγγραφέας, κριτικός και δοκιμιογράφος Αρης Μαραγκόπουλος, από τους συνεπέστερους μελετητές του έργου του Τζόις στην Ελλάδα, μάλλον αποφάσισε να αντικρούσει τη φιλοπαίγμονα διατύπωση του ίδιου του Τζόις, πως «ο ιδανικός αναγνώστης της Οδύσσειας δεν θα πρέπει να… κοιμάται ποτέ».
Ενεργητικός αναγνώστης
Η απάντηση του Αρη Μαραγκόπουλου βρίσκεται στο βιβλίο του «Ulysses, Οδηγός ανάγνωσης», έναν πολυσέλιδο τόμο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κέδρος». Με ποιον τρόπο βοηθάει τον εν δυνάμει αναγνώστη της «Οδύσσειας»; Τι είναι τελικά η «Οδύσσεια» του Τζόις; Και γιατί να χρειαζόμαστε οδηγό ανάγνωσης για ένα λογοτεχνικό έργο; «Η αναγνωστική μας συμπεριφορά προσκρούει στη συμπεριφορά που απαιτεί το βιβλίο. Αναγκάζει, δηλαδή, τον αναγνώστη να είναι ενεργητικός στον έσχατο βαθμό», αφού στις σελίδες του υπάρχουν συνεχείς αναφορές στη Βίβλο, στα ομηρικά έπη και στην ευρύτερη λογοτεχνία από τις απαρχές της, λέει ο Αρης Μαραγκόπουλος.
«Το λάθος με την πρόσληψη του Τζόις είναι ότι τον βλέπουμε σαν μια ακρότητα», συνεχίζει ο συγγραφέας του «Οδηγού ανάγνωσης». Κατά τη γνώμη του ο Τζ. Τζόις είναι «ο μεγαλύτερος κλασικός, αφού συνομιλεί διαρκώς με την παράδοση. Είναι στοχαστής συνδέει τον στοχασμό με την ανάγνωση, κάτι που έχουμε ξεχάσει».
Ανοικτό βιβλίο
Ποια είναι τα προσόντα της «Οδύσσειας»; «Είναι ένα από τα πιο απολαυστικά βιβλία διαθέτει χιούμορ και είναι ανοικτό βιβλίο, αφού έχει τρόπους ανάγνωσης όσοι και οι πιθανοί αναγνώστες του». Την Οδύσσεια μπορείς να τη διαβάσεις είτε ως ποίημα είτε ως 18 διαφορετικά μυθιστορήματα είτε ως ενιαίο έπος». Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών αυτού του περίπλοκου βιβλίου, ο «Οδηγός ανάγνωσης» είναι χωρισμένος σε 18 κεφάλαια (όσα και το πρωτότυπο). Δεν είναι το πρώτο βιβλίο του Αρη Μαραγκόπουλου με θέμα την τζοϊσική «Οδύσσεια». Εχει προηγηθεί το «Αγαπημένο μου Βρωμοδουβλίνο» (επίσης από τον «Κέδρο»), στο οποίο σχολίαζε κείμενα για το έργο του Τζ. Τζόις. Ο «Οδηγός ανάγνωσης» δεν επιδιώκει να δώσει κλειδιά στον αναγνώστη, αλλά να τον φέρει όσο το δυνατόν πιο κοντά στο πρωτότυπο. Κι αν έχουμε στη διάθεσή μας οδηγούς ανάγνωσης ενός αναμφισβήτητα απαιτητικού λογοτεχνικού έργου, δεν έχουμε μια σύγχρονη μετάφραση όλου του έργου του. Η πρώτη ελληνική μετάφραση έγινε από τους Γ. Θωμόπουλο και Λ. Νικολούζου (εκδ. Παϊρίδη), κατέλαβε οκτώ τόμους και ολοκληρώθηκε περίπου το 1985. Το δεύτερο εγχείρημα ανήκει στον Σωκράτη Καψάσκη (1990, εκδ. «Κέδρος»). Σύμφωνα όμως με τους γνώστες του τζοϊσικού έργου, καμία από τις δύο μεταφράσεις δεν έχει υπόψη της την αναγκαία φιλολογική υποδομή.
Οριζοντίως-καθέτως
Στον «Οδηγό ανάγνωσης» της «Οδύσσειας» ο Αρης Μαραγκόπουλος μεταφράζει, πρωτογενώς, περισσότερες από εκατό σελίδες του πρωτότυπου κειμένου, απόσπασμα που προτάσσεται στο καθένα από τα δεκαοκτώ κεφάλαια του «Οδηγού ανάγνωσης». Ακολουθεί μια σύντομη περίληψη της πλοκής για το κάθε κεφάλαιο, της συνάφειάς της με την ομηρική Οδύσσεια, η τεχνική του συγγραφέα και τα σχόλια για το κάθε κεφάλαιο. Το βιβλίο του Αρη Μαραγκόπουλου διαβάζεται οριζοντίως και καθέτως.
Ο Αρης Μαραγκόπουλος πιστεύει, και στη διάρκεια της συζήτησης το μεταδίδει, ότι «σήμερα, περισσότερο από ποτέ, στους καιρούς της πληθωρισμένης λογοτεχνίας, οφείλουμε να επιστρέψουμε στο παράδειγμα του Τζόις. Είναι ένα κείμενο που συνομιλεί με την παράδοση με νέο τρόπο και αφηγείται τη σύγχρονη πραγματικότητα με τρόπους εξίσου σύγχρονους. Το διάβασμα της Οδύσσειας σου επιτρέπει να ανανεώνεις το ευρωπαϊκό κληροδότημα της λογοτεχνίας και να ανοίγεσαι στο παρόν με όρους λογοτεχνίας. Είναι ανεξάντλητο βιβλίο, όπως όλα τα μεγάλα έργα».