Οσοι ισχυρίζονται ότι το Διαδίκτυο απειλεί τη γλώσσα γενικά, -και την ελληνική ειδικότερα- την επικονωνία, τις σχέσεις, τη σκέψη, είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ κανέναν τόπο του Διαδικτύου. Πολύ πιθανόν: δεν ξέρουν καν πώς ανάβει «ο κομπιούτερ». Αλλά και αυτοί ακόμη οι τεχνοφοβικοί ή οι τεχνοαναλφάβητοι θα άλλαζαν θεαματικά γνώμη αν δοκίμαζαν την εμπειρία να περιπλανηθούν στους δικτυακούς τόπους. Και δεν εννοώ τις σελίδες του Ιστού, όπου προστρέχουμε οι περισσότεροι για πληροφορίες, αλλά τα ποικίλα κανάλια συνεύρεσης, επικοινωνίας και ανταλλαγών. Εκεί τελούνται καθημερινά τα νέα μυστήρια, εκεί διαμορφώνονται νέες υποκειμενικότητες, εκεί οικοδομούνται οι νέες, virtual κοινότητες, τις οποίες ερευνούν εντατικά οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι.
Η πρώτη διαπίστωση του χρήστη είναι ότι το Δίκτυο είναι το πραγματικά Νέο Μέσο, υπό την έννοια ότι συμπυκνώνει και κάνει άμεσα αντιληπτές όλες τις εξελίξεις των τηλεπικοινωνιών. Μπορεί το φιτίλι των τηλεπικοινωνιών να άναψαν πρώτες οι χρηματαγορές, αλλά η απογείωση συντελέστηκε με το Ιντερνετ, την πλανητική δικτύωση ανθρώπων και μηχανών: μόνο τότε καταλάβαν οι πολλοί τι σημαίνει επικοινωνία με κάθε γωνιά του πλανήτη σε πραγματικό χρόνο (real time). Και δεν εννοώ μόνο το e-mail, την πιο κοντινή μεταφορά προς την οικεία αλληλογραφία του χαρτιού, αλλά κυρίως τις ομάδες συζητήσεων (newsgroups), τα δωμάτια συζητήσεων (chat rooms), τα δωμάτια τηλεδιάσκεψης? με αποκορύφωμα τους μικρούς ιδιωτικούς σέρβερ (Hotline, Carracho κ.λπ.) που επιτρέπουν συζητήσεις και ανταλλαγές αδιαμεσολάβητα, χωρίς την παρεμβολή κεντρικών κόμβων και διανεμητών.
Απ’ όλα τα χαρακτηριστικά αυτών των καινοφανών τρόπων επικοινωνίας, ξεχωρίζω ως σημαντικότερα, κατά την εμπειρία μου, τα εξής: H επικοινωνία στον άυλο χώρο δεν ανταγωνίζεται τις φυσικές σχέσεις? οι άυλες, virtual σχέσεις μπορεί να είναι αναλόγως ισχυρές, αν και διαφορετικές από τις φυσικές: η έλξη εδώ είναι κυριότατα πνευματική, ένα είδος «πνευματικού ερωτισμού», και βασίζεται στη νοητική συγγένεια που βιώνουν αμοιβαία οι επικοινωνούντες. Οι κατ’ αυτόν τον τρόπο συναπτόμενες σχέσεις αναζητούν το κοινό τους έδαφος σε ένα όμοιο ενδιαφέρον, που μπορεί να είναι ωφελιμοθηρικό, ελάχιστο, ένα χόμπυ, μια παραξενιά. Συχνά όμως η εκκίνηση γίνεται και από το γενικό προς το ειδικό, από ένα ζήτημα ευρύτερο, κοινωνικό, που συσπειρώνει συζητητές σε ένα αχανές virtual forum.
Αυτές τις σχέσεις ασφαλώς τις οικοδομούν άνθρωποι, εμείς. Αλλά επικοινωνιακά το εμείς σήμερα δεν είναι ίδιο με το εμείς της τυπογραφίας, ούτε καν του τηλέγραφου – αυτά ακούγονται σχεδόν προϊστορικά. Οι νέες υποκειμενικότητες θάλλουν στους ηφαιστειογενείς αγρούς της ακαριαίας επικοινωνίας, στο γόνιμο χώμα μετά την έκρηξη? με κείμενο, φωνή, εικόνα, από σπίτι σε σπίτι, πλήρως εξατομικευμένα, και κυρίως σε άλλο χρονισμό, με ριζικά διαφορετική αίσθηση του χρόνου. Οι εκδρομείς των chat rooms και των hotline servers βολτάρουν σε μικρές γειτονιές ή σε αυλές, σαν φιλοξενούμενοι ή σαν επίσημοι φίλοι με κλειδιά, υποδυόμενοι διαρκώς μεταλλασσόμενους χαρακτήρες: αλλάζουν ψευδώνυμα, εικονίδια, διευθύνσεις. Αλλάζουν και μένουν ίδιοι. Το μέσον υποβάλλει αυτήν τη διολίσθηση από persona σε persona.
Και το μέσον υποβάλλει τις δικές του γλώσσες. Οχι γλώσσα – γλώσσες. Οι χαμαιλεοντικές περσόνες μιλούν σε κάθε τόπο την ντοπιολαλιά του ξενιστή: αλλιώς μιλάς στο newsgroup με τους λίγο-πολύ φίλους σου (με τους οποίους ανταλλάσσεις και μέιλ και τηλέφωνήματα ίσως)? αλλιώς μιλάς στο αμοιβαίο κουβεντολόι του ICQ (γρήγορα, κοφτά, ατακαριστά, γράφεις/μιλάς ενώ ταυτόχρονα διαβάζεις/ακούς)? άλλη jargoχρησιμοποιείς στα πριβέ καμαράκια των hotline servers. Ειδικά εκεί, στις οικοτεχνίες του Hotline ή του Carracho, χωρίς την εποπτεία κανενός διαμεσολαβητή κόμβου ή ελεγκτή, η συναναστροφή εδράζεται σε μια καινοφανή οικονομία δώρου, ανταλλαγών: οι συμβαλλόμενοι μπορούν να πάρουν ό,τι θέλουν από το κελάρι του οικοδεσπότη (λογισμικό, τραγούδια, ταινίες, βιβλία), αρκεί να δώσουν εθελεοντικά κι αυτοί το κατιτίς τους… Αλλά συχνά μπορούν να πάρουν και χωρίς να δώσουν! Δωρεάν έλαβα, δωρεάν δίδω… Αυτή η τελετουργία της συμβολικής ανταλλαγής δώρων-potlatch, βρίσκεται στους αντίποδες της κυρίαρχης οικονομίας της αγοράς, όπου τα πάντα κυκλοφορούν ως εμπορεύματα και τιμολογούνται αναλόγως. Στους αντίποδες της πραγματικότητας; Οχι, μάλλον δείχνουν μια παράλληλη πραγματικότητα.
Κλείνω με μια διαίσθηση: το Μέσον δεν είναι αυτό που βλέπουμε τώρα, σύντομα θα αλλάξει ακόμη ριζικότερα? αλλά ήδη βλέπουμε ότι όχι μόνον μετασχηματίζει τη γλωσσική έκφραση αλλά και το ίδιο το φαντασιακό, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας.