Υπάρχει πάντα ένα μυστήριο γύρω από τον Αλέξανδρο. Ποιος ακριβώς ήταν εκείνος ο βιαστικός νεαρός, με το βλέμμα γεμάτο ρευστή γλυκύτητα, με το δεξί μάτι πιο σκούρο απ’ τ’ αριστερό, που εγκατέλειψε τη γενέτειρά του, τη Μακεδονία, τις πρώτες μέρες της άνοιξης του 334 π.Χ. για να εισβάλει στην Ασία και να φτάσει ώς τις πηγές του ήλιου; Οι ιστορικοί του καιρού μας, για λόγους λίγο πολύ σεβαστούς, έχουν την τάση να θέτουν υπό αμφισβήτηση το έργο των ιστορικών του χθες και την αξιοπιστία των αρχαίων πηγών. O Μαλρό, ωστόσο, τους είχε απαντήσει με τον τρόπο του: «Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι το ηλιόφωτο θεϊκό χάρισμά του το πήρε από το χάρισμα των αρχαίων ιστορικών; Είναι σαν να λέμε ότι ο Χριστός οφείλει το θεϊκό του χάρισμα σ’ εκείνο των Ευαγγελιστών».
Πρέπει βέβαια να αναγνωρίσουμε ότι, όσον αφορά τον Αλέξανδρο, η σχέση με την αλήθεια συχνά θόλωσε ή περιεπλάκη από το γεγονός ότι ο μεγάλος κατακτητής παρέμεινε, επί πολλούς αιώνες, ένα ιδεολογικό και συμβολικό ζήτημα που προκαλούσε ατέρμονες διχογνωμίες. Δύο ιστορικοί έρχονται σήμερα να εμπλουτίσουν αυτόν τον παλιό φάκελο που δεν πρόκειται ποτέ να κλείσει. H γνωστή ιστορικός Κλοντ Μοσέ, με το «Πεπρωμένο ενός μύθου» (Claude Mosse, «Alexandre, la destinee d’ umythe», εκδ. Payot), μας προσφέρει τη δική της ανάγνωση, ήρεμη και πλήρη, αυτής της ιστορίας με τα πολλά συρτάρια (η ζωή, η κληρονομιά, ο θρύλος). Και η Ζανίκ Ομπερζέ μας παρουσιάζει τους «Ιστορικούς του Αλεξάνδρου» («Historiens d’ Alexandre», επιλογή-μετάφραση: Janick Auberger, εκδ. Les Belles Lettres), ένα βιβλίο όπου οι παθιασμένοι με τον Μακεδόνα θα μπορέσουν να ανακαλύψουν για πρώτη φορά στη γαλλική γλώσσα ορισμένες θεμελιακές αφηγήσεις, όπως αυτή που άφησε ο Χάρης από τη Μυτιλήνη, ένας σύγχρονός του χρονικογράφος που έδινε μεγάλη σημασία στις λεπτομέρειες, ή ο ναύαρχος του στόλου του, ο περίφημος Νέαρχος.
Τα φωτεινά του μάτια
Ενας νέος άνδρας 20 ετών, εκπαιδευμένος από τον Αριστοτέλη, είναι ο Αλέξανδρος που διασχίζει τον Ελλήσποντο, κι έπειτα τρέχει στα ερείπια του Ιλίου, στον λόφο που ενέπνευσε τους πόθους των Ελλήνων και που έγινε ο πρώτος σταθμός του ομηρικού του προσκυνήματος. Κατακτά την αυτοκρατορία του Δαρείου και ξεκινά για την άλωση των ανατολικών σατραπειών. Νάτος που προχωρεί στη Σογδιανή και μετά στη Βακτριανή (εκεί όπου σήμερα οι Αμερικανοί διεξάγουν τον πόλεμό τους εναντίον του Μπιν Λάντεν). Οι λαοί βλέπουν έκθαμβοι να περνά αυτό το φωτεινό μετέωρο, που, από τη στιγμή που νικά, παύει να τους αντιμετωπίζει ως εχθρούς. Δεν θα ξεχάσουν ποτέ τα φωτεινά του μάτια ούτε τα δύο κέρατα κριού που έχει στερεωμένα στο μέτωπό του μ’ ένα χρυσό δίχτυ. Οι περιπλανώμενοι αοιδοί θα τραγουδούν για πολύ καιρό τα κατορθώματά του, γράφοντας έτσι στον άνεμο το έπος του μιμητή του Αχιλλέα.
Προς μονοθεϊσμό
Παράξενος κατακτητής… Εξερευνώντας τον κόσμο ώς τα τότε γνωστά όριά του, ενσαρκώνει τη φιλοσοφική περιέργεια των Ελλήνων οι οποίοι, από τον καιρό του Οδυσσέα, μοιάζουν γεννημένοι για να εξερευνούν, να απευθύνουν ερωτήματα στους θεούς, να βυθομετρούν τα ανθρώπινα σκοτάδια. Αποκρυπτογραφώντας με τους σοφούς του τα μέρη που είχε περιγράψει ο Ηρόδοτος, τιμά με τις πράξεις του τον πατέρα της ιστορίας. Εξυψώνοντας τους νικημένους για να τους συνδέσει με το δικό του πεπρωμένο, απηχεί την παλιά δήλωση της Αντιγόνης: «Δεν είμαι γεννημένη για να μισώ». Οι σπίθες της ιερής φωτιάς που ξεπηδούν από τις οπλές του αγαπημένου του αλόγου, του Βουκεφάλα, προαναγγέλλουν τον μονοθεϊσμό. O νικηφόρος στρατός του δημιουργεί τον κόσμο όπου θα οικοδομηθεί ο χριστιανισμός. Για μια ακόμη φορά παραθέτουμε λόγια του Μαλρό: «Ωστόσο, εκείνο που τελικά τον αντικατέστησε, χωρίς να τον διαδεχθεί, δεν ήταν ούτε η Ρώμη ούτε ο χριστιανισμός, ήταν το Ισλάμ… Από τη Λαχώρη ώς τις Ηράκλειες Στήλες».
Οι θρησκείες της Βίβλου, όπως υποστηρίζει πολύ ξεκάθαρα η Κλοντ Μοσέ, καταλήγουν τον Μεσαίωνα στην οικειοποίηση του θρύλου του. H χριστιανική Δύση, εμπνευσμένη από τη «Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου», ένα κείμενο που «δουλευόταν» για πολλούς αιώνες και που απομακρύνθηκε αρκετά από την ιστορική αλήθεια (έφτασε ώς την εποχή μας μέσα από ένα σύνολο παπύρων, που η πιο ολοκληρωμένη εκδοχή τους διατηρείται στο Παρίσι), σφυρηλάτησε ένα νέο ιπποτικό και κατόπιν μοναρχικό ιδεώδες, το οποίο συνδέει τη γνώση με την εξουσία και ενσαρκώνεται «από το δίδυμο Αλέξανδρος-Αριστοτέλης». Εν τω μεταξύ, ο Αλέξανδρος έγινε ένας μικρός προφήτης για το Ισλάμ. Αφομοιώθηκε στην αραβική λογοτεχνία ως ο Ντουλ Καρνάιν, ο άνθρωπος με τα δύο κέρατα και τη θεϊκή θέληση. Και για την εβραϊκή θρησκεία, παίρνει τη μορφή ενός βασιλιά-φιλοσόφου. O Θεός ευνοεί τα σχέδιά του αλλά του υπενθυμίζει και τα όριά του.
Και όλα έγιναν σκόνη. Και τα όνειρα έμειναν απραγματοποίητα. Τα όνειρα πολλών, και του Αλεξάνδρου, που ανέμειξε ανθρώπινες ζωές, έθνη και θεούς και γιόρτασε τους γάμους της Ανατολής με τη Δύση. Ηταν στα Σούσα, πριν από καιρό…