O Νίκος Παναγιωτόπουλος μπορεί να εμπνεύστηκε από τον Γκοντάρ και μια εμβληματική ταινία της γαλλικής «νουβέλ βαγκ», την «Περιφρόνηση», για να γυρίσει το «Beautiful people», αλλά επικαλείται τον Τρυφώ, όταν οι ερωτήσεις γίνονται πιεστικές ή απαιτούν συγκεκριμένες απαντήσεις: «Μια ταινία είναι σαν μια ταχυδρομική άμαξα. Ξεκινάει και δεν ξέρεις αν θα φτάσει στον προορισμό της». Οταν δε αναφέρεται στο είδος του κινηματογράφου που αγαπά, εκτινάσσεται στις αρχές του 20ού αιώνα: «Ξέρω πολύ καλά το βωβό σινεμά και ίσως κατά βάθος να είμαι ένας σκηνοθέτης του βωβού. Μόνο ο βωβός, πιστεύω, έχει ολοκληρωθεί σαν τέχνη».
Ποιος είναι τελικά ο σκηνοθέτης Νίκος Παναγιωτόπουλος; «Είμαι ό,τι και οι ταινίες μου», απαντά. Και διαφεύγει την ταξινόμηση, όπως και η πλούσια φιλμογραφία του. Γιατί, πώς να συνδυάσεις το σαρκαστικό βλέμμα στους αστούς και τον μακάριο ύπνο τους («Τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας») με τη χιουμοριστική αναζήτηση των σχέσεων κινηματογράφου – πραγματικότητας («Τα χρώματα της ίριδας») τα ψυχολογικά και ερωτικά αδιέξοδα («Μελόδραμα», «H γυναίκα που έβλεπε τα όνειρα»). Οσο περνάνε τα χρόνια, αντί να χαλαρώνει τους ρυθμούς του και να μειώνει την ένταση, εκείνος την αυξάνει. Μετά τον «Εργένη» γύρισε το «Αυτή η νύχτα μένει» και μέσα σε έναν χρόνο το «Beautiful people» -προβάλλεται ήδη, από την Παρασκευή, στις αίθουσες- ενώ ετοιμάζει την επόμενη ταινία… Φιλμ νουάρ αυτήν τη φορά, με θέμα το ακραίο πάθος, εμπνευσμένο από ένα δοκίμιο του Κωστή Παπαγιώργη για τη ζηλοτυπία («Ιμερος και κλινοπάλη»). «Κουράστηκα να σκοτώνω τους αγαπητικούς σου», ο τίτλος του. «O παραγωγικός ρυθμός που έχω αποκτήσει τελευταία με βοηθάει, γιατί ενώ βρίζουν την προηγούμενη ταινία μου εγώ είμαι ήδη στην επόμενη», ομολογεί.
Στο «Beautiful people» εκείνο που τον φοβίζει είναι «μήπως γλιστρήσει… Μιλάει με πολύ μεγάλη λεπτότητα για χυδαία πράγματα».
– Πού βρίσκεται η χυδαιότητα;
– Στη σύγχρονη ζωή, στις ανθρώπινες σχέσεις.
– Και τρυφερότητα όμως…
– Αυτή η ταινία είναι ένα hommage σε ένα μεγάλο σκηνοθέτη του κινηματογράφου τον Γκοντάρ, που αγαπώ πολύ… Παρατηρώ ότι τα τελευταία χρόνια αναζητώ ιδέες ή σε κάποια άλλη ταινία ή σε βιβλία… Σαν η ζωή να μας εμπνέει όλο και λιγότερο… Το «Beautiful people» είναι ένα ριμέικ της «Περιφρόνησης» και αφηγείται, θα έλεγα, την ιστορία ενός συναισθήματος: της περιφρόνησης. Πώς ο έρωτας μιας γυναίκας για τον άντρα της μεταστρέφεται σιγά σιγά σε απαξίωση.
– Το «Beautiful people» μήπως είναι «Οι τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» του 2001;
– Μπορεί να έχετε δίκιο γιατί έχω την εντύπωση ότι ξαναγυρίζω τις ταινίες μου. Και ο «Εργένης» ήταν, κατά κάποιο τρόπο, τα «Χρώματα της ίριδος». Αυτό το διαπιστώνω μετά. Είναι θέματα που έρχονται και ξανάρχονται
Σύγχρονοι ναυαγοί
– «Ξεφλουδίζοντας» την ταινία σας τι συναντάμε;
– Είναι μια ετερόκλητη παρέα ανθρώπων σε διακοπές, προσκεκλημένοι στο σπίτι ενός πλούσιου επιχειρηματία στη Μύκονο, ανάμεσά τους ένα νιόπαντρο ζευγάρι, ο Αντρέας και η Ρέα. Εκείνος αρχιτέκτονας, χτίζει το καινούργιο σπίτι του επιχειρηματία, εκείνη πρώην μοντέλο. Ανθρωποι σε διακοπές -άρα σε χαλαρή διάθεση- περιφέρονται, διασταυρώνονται, κοιτάζουν, κοιτάζονται και ξαφνικά η Ρέα αρχίζει να περιφρονεί τον άντρα της. Ο,τι και να πω από εδώ και πέρα, θα «μικρύνει» την ταινία.
– Επιλέγετε τη Μύκονο ως νησί της «χάι σοσάιτι»;
– Οι ήρωές μου είναι ναυαγοί της σύγχρονης εποχής. H Μύκονος είναι ιδανικό μέρος για να φιλοξενήσει τους σύγχρονους αυτούς ναυαγούς.
– Ιδανικό, από πια άποψη;
– Γιατί η Μύκονος είναι πλέον μια βιτρίνα στην οποία εκτίθεται ο νεοελληνικός νεοπλουτισμός και, παράλληλα, είναι ένα πολύ όμορφο μέρος.
Οι φυλές των Ελλήνων
– Αν έβλεπε κανείς τις δύο τελευταίες ταινίες σας θα νόμιζε ότι η Ελλάδα κινείται μεταξύ σκυλάδικων και Μυκόνου…
– Ισως να είναι αλήθεια… Θα μπορούσε! Αν απομονώσει κανείς τις δύο τελευταίες ταινίες είναι σαν να επιχειρώ μια τοιχογραφία με τις φυλές των Ελλήνων. H εκπόρνευση είναι το θέμα και των τριών ταινιών (σ.σ.: συμπεριλαμβάνει και τον «Εργένη»). Στο «Beautiful people» ο ήρωας έχει να επιλέξει ανάμεσα στο να κερδίσει τη ζωή του και να σώσει την αγάπη του. Αυτό απασχολεί όλα τα σύγχρονα ζευγάρια. Μόνο που εδώ, ο Αντρέας και η Ρέα, ακολουθούν αντίστροφη μεταξύ τους πορεία. O Αντρέας εμπλέκεται στη μεγαλοαστική ζωή, ενώ η Ρέα βρίσκεται σε διαδικασία απεμπλοκής. Πρέπει πάντως να ομολογήσουμε ότι είναι ένας εξαιρετικά ευχάριστος κόσμος, ράθυμος.
– Κάποια στιγμή λέει ο Αμερικανός σκηνοθέτης, ένα από τα πρόσωπα της ταινίας: «Ασκώ μια τέχνη από την οποία έχω ολοσχερώς ηττηθεί». Το συμμερίζεστε;
– Τα έργα μου δεν ολοκληρώνονται ποτέ. Δεν βρίσκουν την έκφρασή τους. Είναι μετέωρα και ημιτελή. Υπ’ αυτήν την έννοια είναι μια τέχνη από την οποία ηττάσαι συνεχώς. Στις ταινίες μου θα μετρούσα περισσότερες απόπειρες παρά ολοκληρώσεις.
– Νιώθετε ηττημένος;
– Αν έκανα μια ταινία καταπληκτική, δεν θα ξανάκανα άλλη. Ομως κάθε φορά αισθάνομαι ότι έχω αφήσει το μεγαλύτερο μέρος αυτών που θα ήθελα να πω απέξω. O παραγωγικός ρυθμός που έχω αποκτήσει τελευταία με βοηθάει γιατί, ενώ βρίζουν την προηγούμενη ταινία μου, εγώ είμαι ήδη στην επόμενη!
– Δείχνει και μια αγωνία αυτό…
– Στις ταινίες μου μεταφέρω πιο πολύ συγκινήσεις, όχι ιστορίες. H ιστορία είναι μία και γνωστή: Ενα ταξίδι που οδεύει από τη ζωή προς τον θάνατο. Γι’ αυτό χρησιμοποιώ τις ιστορίες, σαν όχημα, για να μεταφέρω συγκινήσεις. Νομίζω ότι μόνο με τη συγκίνηση μπορείς να αγγίξεις κάποιον πραγματικά, να του «μιλήσεις». Οι εικόνες είναι μέσο επικοινωνίας αλλά και έκφρασης. Και στην έκφραση βρίσκεται η αξία ενός έργου, όχι στην επικοινωνία.
– Στο «Beautiful people» συνυπάρχουν ο κυνισμός και η μελαγχολία
– O τίτλος είναι ειρωνικός. Υπάρχει και ένας υπότιτλος: «H άλλη πλευρά του ανέμου», αναφορά σε μια ταινία του Ορσον Ουέλς που δεν γυρίστηκε ποτέ. Είναι δηλαδή αναφορά σε κάτι που δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και «άλλη πλευρά» του ανέμου. Επομένως πρόκειται για πιρουέτα… H ειρωνεία κατρακυλάει από τον τίτλο στον υπότιτλο και δηλητηριάζει όλη την ταινία. Δεν θα έλεγα ότι είναι μια μελαγχολική ταινία αλλά μια ταινία δηλητηριασμένη από ειρωνεία. Οι ταινίες μοιάζουν με τον δημιουργό τους. Οι ταινίες μου είναι σαν κι εμένα.
ειρωνεία και μελαγχολία
– Δηλαδή, «πώς είστε» κ. Παναγιωτόπουλε;
– Κάποιος ανόητος θα έλεγα, αφού δεν έχω καταφέρει να βρω το βάθος κανενός πράγματος. Από εκεί πηγάζει ειρωνεία και μελαγχολία και γι’ αυτό είναι πολλοί εκείνοι που δεν μπορούν να με υποφέρουν. Επομένως, η «περιφρόνηση» μπορεί να εμπεριέχει και αυτήν την έννοια. Θέμα όλων των ταινιών μου, παράλληλο και κεντρικό, είναι ο κινηματογράφος. O κινηματογράφος και η ζωή. Πώς ο κινηματογράφος εγκλωβίζει σε ένα ορθογώνιο πραλληλόγραμμο τη ζωή; O κινηματογράφος αποτελεί έναν αυτόνομο, παράλληλο, κόσμο.
– Στο «Beautiful people» οι σινεφιλικές αναφορές δεν περιορίζονται μόνο στον Γκοντάρ…
– Είμαι κάποιος που έζησε όλη την ιστορία του κινηματογράφου, στη δεκαετία του ’60 στο Παρίσι. Ξέρω πολύ καλά το βωβό σινεμά και ίσως κατά βάθος να είμαι ένας σκηνοθέτης του βωβού. Μόνο ο βωβός, πιστεύω, έχει ολοκληρωθεί σαν τέχνη. Οι ταινίες εκείνης της περιόδου άφησαν μέσα μου σημάδια, ανεξίτηλα. Με τη γένεση του κινηματογράφου προέκυψε και ο διχασμός: κάποιοι ήθελαν τον κινηματογράφο ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας και κάποιοι άλλοι τέχνη. Καθαρή τέχνη για τους μεν, «βρώμικη» για τους δε, ο κινηματογράφος και εγώ μαζί, δεν βγήκαμε ποτέ από αυτό το δίλημμα. Αρα έχω το ελεύθερο να πηγαίνω από τη Γερτρούδη του Ντράγερ στο «Vertigo» του Χίτσκοκ ή από τον Μπρεσόν στον Νίκολας Ρέι. Αυτό με σώζει. Γιατί δεν έχω αποφασίσει μέσα μου τι τέχνη κάνω.