Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης: «Καρπαθιακή Λαογραφία: Οψεις του λαϊκού πολιτισμού». Εκδόσεις Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Καρπάθου, 2001, σελ. 455.
H έκδοση ενός κα λαίσθητου τόμου, με τίτλο «Καρπαθιακή λαογραφία. Οψεις του λαϊκού πολιτισμού», ο οποίος περιέχει μελέτες του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μηνά Αλεξιάδη, παρέχει την ευκαιρία στους ειδικούς και το ευρύτερο μορφωμένο κοινό, να έρθει σε επαφή με ποικίλες όψεις του λαϊκού πολιτισμού, όπως αποτυπώνονται στη ζωή των κατοίκων της Καρπάθου, που διατηρεί όσο ελάχιστες περιοχές της Ελλάδας τα ήθη και τα έθιμά του.
Η Κάρπαθος, η ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα, βρίσκεται στο επίκεντρο των ερευνητικών του ενδιαφερόντων, παράλληλα με τις θεωρητικές αναζητήσεις του στο χώρο των λαογραφικών σπουδών και τις υψηλής στάθμης έρευνές του για ποικίλα θέματα (όπως είναι λ.χ. ο δρακοντοκτόνος ήρωας, λαϊκές επιγραφές και ονόματα σε ελληνικά αυτοκίνητα, το ζακυνθινό λαϊκό θέατρο κ.ά.). O Μηνάς Αλεξιάδης υπήρξε η ψυχή του A΄ Συνεδρίου Καρπαθιακής Λαογραφίας (Μάρτιος 1994), τα πρακτικά του οποίου εκδόθηκαν με επιμέλειά του (Αθήνα 1998-2001), όπως και του εξίσου σπουδαίου ομότιτλου B΄ Διεθνούς Συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στην Κάρπαθο (26-29 Σεπτεμβρίου 2001).
H πρώτη μελέτη του τόμου, με τίτλο: «H λαογραφική κληρονομιά της Καρπάθου» αποτελεί την καλύτερη συνοπτική εισαγωγή στον παραδοσιακό πολιτισμό του νησιού (με έμφαση στα δημοτικά τραγούδια, τις παροιμίες, τους μύθους, τα ξόρκια, τις επωδές και τα έθιμα των Καρπαθίων), για τη διάσωση και διατήρηση του οποίου προτείνεται η σύσταση τοπικών Λαογραφικών Μουσείων, η μαγνητοφώνηση της καρπαθιακής μουσικής, η δημιουργία σε κάθε χωριό χορευτικών μπαλέτων, η οργάνωση Εκθέσεων καρπαθιακής λαϊκής τέχνης κ.ά., τα οποία είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν χωρίς ουσιαστική κρατική συμπαράσταση. O γάμος και οι παραδοσιακές εργασίες εξετάζονται με πυκνότητα λόγου σε μια ειδικότερη έρευνα (σ.σ. 91-98). «H λαογραφική έρευνα της Καρπάθου (1948- 1998)» αποτελεί πραγματικό βιβλιογραφικό θησαυρό, απαραίτητο για κάθε περαιτέρω σοβαρή επιστημονική έρευνα. Πολύτιμα στοιχεία έρχονται στην επιφάνεια με τη δημοσίευση άγνωστων επιστολών Ελλήνων λαογράφων προς τον Αγγλο νεοελληνιστή, αρχαιολόγο, διαλεκτολόγο και λαογράφο R. M. Dawkins (σ.σ. 99-118).
Από τα θέματα φιλολογικής και εθιμικής λαογραφίας ξεχωρίζουν ανέκδοτες παραλλαγές δημοτικών τραγουδιών όπως είναι: «Της Σούσας», «O γυρισμός του ξενιτεμένου», «Μάνα φόνισσα», «Το τραγούδι του Χριστού» κ.ά., τα οποία εκδίδονται υποδειγματικά, με παράθεση ερμηνευτικού γλωσσαρίου και πλουσιότατης βιβλιογραφίας.
Στο πρόσωπο του M. Αλεξιάδη, η έντυπη λαϊκή ποίηση στην Κάρπαθο βρήκε τον καλύτερο ερμηνευτή της. Σε δύο σπουδαίες έρευνες (σσ. 161-250) εξετάζει τη μορφή, τη λειτουργία και τη σημασία της νέας στιχουργικής έκφρασης, με άριστη γνώση των πηγών και του απαραίτητου θεωρητικού υπόβαθρου. Οι τοπικές εφημερίδες είναι γεμάτες από τον νεωτερικό ποιητικό λόγο (κυρίως συγχαρητήριες μαντινάδες και μοιρολόγια), ο οποίος καλύπτει τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής (γέννηση, γάμος, θάνατος) με τα εθιμικά παρεπόμενά της. Στην Κάρπαθο τείνει να διαμορφωθεί ένα είδος ερασιτεχνών λαϊκών ποιητάρηδων, όπως μας είναι γνωστοί από την Κρήτη και την Κύπρο. O κ. Αλεξιάδης ανοίγει τον δρόμο για τη συστηματικότερη μελέτη της λαϊκής ποίησης. Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση του λαϊκού ποιητή Αριστείδη Παπουτσάκη.
Με την ίδια συστηματικότητα και την επισήμανση άγνωστων έως τώρα στοιχείων, εξετάζονται τα παραμύθια και οι ευτράπελες διηγήσεις της Καρπάθου (σσ. 251-273). Ακολουθούν (σσ. 275-277) «Σύντομα σχόλια στις καρπαθιακές διηγήσεις» του καθηγητή Μιχάλη Μερακλή. H άνεση με την οποία κινείται ο συγγραφέας του έργου στην αρχαία γραμματεία καταδεικνύεται από τον τρόπο με τον οποίο πραγματεύεται τον παροιμιόμυθο «O Καρπάθιος τον λαγώ», τον οποίο γνώριζε ήδη ο Αριστοτέλης, και εσήμαινε ό,τι περίπου και η σημερινή παροιμία «Πήγε για μαλλί και βγήκε κουρεμένος». Το καρπαθιακό αίνιγμα (σσ. 291-346) παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα εντυπωσιακό σώμα κειμένων, με ερμηνευτικό λεξιλόγιο και εξαντλητική, όπως συνήθως, βιβλιογραφία. Το θρησκευτικό έθιμο των εκκλησιαστικών πλειστηριασμών στις Μενετές, τη γενέτειρα του συγγραφέα, καταγράφεται με πολύτιμα συγκριτικά στοιχεία από άλλες εποχές, ανοίγοντας έτσι δρόμο για συγκριτικές έρευνες του παραγνωρισμένου αυτού εθίμου.
Ο τόμος κλείνει με το «Γενικό Ευρετήριο», τα «Περιεχόμενα», τον Κατάλογο των 59 υπέροχων φωτογραφιών που κοσμούν το βιβλίο και Σύντομο βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα.
Ο εξαίρετος αυτός συγκεντρωτικός τόμος, ο οποίος παρέχει πολύτιμο υλικό για τον γλωσσολόγο και τον διαλεκτολόγο, αποτελεί την καλύτερη απόδειξη ότι η Λαογραφία δεν είναι μια «παρωχημένη επιστήμη» όπως νομίζουν μερικοί, αλλά ένας ζωντανός επιστημονικός κλάδος, ο οποίος έχει ανανεώσει τη μεθοδολογία της έρευνας, καθώς δεν ασχολείται μόνο με τη διάσωση των παραδοσιακών ηθών και εθίμων, αλλά και με τις σύγχρονες μορφές του υλικού, κοινωνικού και πνευματικού βίου, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη διαμόρφωση μιας νέας κοινωνικής και πολιτισμικής Ανθρωπολογίας. O καθηγητής Μηνάς Αλεξιάδης βλέπει από νέα οπτική γωνία πολλές πτυχές του λαϊκού πολιτισμού της Καρπάθου, επιβεβαιώνοντας με τον παρόντα τόμο ότι η Κάρπαθος είναι το πλουσιότερο σε παραδόσεις και έθιμα νησί των Δωδεκανήσων.
Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι καθηγητής της Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
«Είκοσι χρόνια ξενιτιά και στην πατρίδα του γυρνάει