Το πρόσωπο του ελληνικού κινηματογράφου έχει γυναικεία χαρακτηριστικά, τουλάχιστον στη φετινή παραγωγή. Σαν να έχουν συνεννοηθεί οι Ελληνες σκηνοθέτες, αν και εξακολουθούν να είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία άντρες, δίνουν τον πρώτο λόγο στις γυναίκες, στη ζωή τους, τα προβλήματά τους. Αυτό είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον σημείο και η πιο χαρακτηριστική τάση των νέων ελληνικών ταινιών, μαζί με τις ιδιαίτερα έντονες μεταφυσικές ανησυχίες των Ελλήνων κινηματογραφιστών.
Οι πρωταγωνίστριες των ταινιών δεν λειτουργούν πλέον συμπληρωματικά. Δεν είναι απλώς οι σύντροφοι, οι ερωμένες ή ένα αντικείμενο για το ξελίγωμα των πρωταγωνιστών, όπως συνέβη με τη σωρεία σεξοκωμωδιών των τελευταίων ετών. Ο φακός εστιάζει στις ίδιες τις γυναίκες, που παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους ή λυγίζουν αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της.
Με τρυφερότητα
Είναι ωστόσο γυναίκες ρεαλίστριες, που έχουν να κάνουν με πραγματικά και σύγχρονα προβλήματα. Την αρρώστια, την προσφορά και έλλειψη αγάπης, τα χρέη και αντιμετωπίζονται με την ίδια τρυφερότητα και αγάπη από τους σκηνοθέτες, ανεξάρτητα από τον κινηματογραφικό τους τρόπο προσέγγισης.
Διεισδυτικό στην περίπτωση του Γιάνναρη, συντηρητικό από τον Σερντάρη, ανεπιτήδευτο από τον Φάγκρα, νοσταλγικό από τον Δήμα, γκροτέσκο από τους Ρέππα-Παπαθανασίου, με οικειότητα από τη Μασκλαβάνου. Μένει να δούμε πώς θα αντιμετωπιστεί από το κατά βάση πιο τακτικό γυναικείο κοινό του σινεμά, η ματιά των κινηματογραφιστών προς το φύλο τους.
Τρεις ηρωίδες
Στον «Δεκαπενταύγουστο» του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, οι τρεις γυναίκες ηρωίδες είναι εκείνες που κατευθύνουν ή κατευθύνονται από τις εξελίξεις. Οι άντρες, αν και παρόντες, βρίσκονται στο φόντο και εξαρτώνται από τις συντρόφους τους. Η Κάτια της Αμαλίας Μουτούση σφραγίζεται από την άτυχη προσπάθειά της να γίνει μάνα, αν και η ίδια είναι γιατρός, που βοηθά άτεκνες μητέρες. Από τη στάση της Σάντρας της Θεοδώρας Τζήμου εξαρτάται η απόφαση του συντρόφου της έπειτα από ένα τραγικό δυστύχημα. Η Μορφούλα της Ελένης Καστάνη, αν και δείχνει αδύναμη μπροστά στην αρρώστια της μικρής της κόρης, σχεδόν προκαλεί το θαύμα με την πίστη και την επιμονή της, ενώ η Αντζελα Μπρούσκου παρουσιάζεται -όχι τυχαία- σαν Παναγία, σαν μητέρα (φωνή), σαν ένα τυχαίο θύμα.
Βουβή δύναμη
Στον «Εβδομο ήλιο του έρωτα» του Βαγγέλη Σερντάρη, τα φαινόμενα απατούν. Ο «αφέντης» ταγματάρχης του Θόδωρου Σκούρτα είναι τελικά αδύναμος και η κυριαρχία του προσωρινή. Η Αγλαΐα, η νεαρή υπηρέτρια (Κατερίνα Παπαδάκη), διεκδικείται από τον ίδιο και τη γυναίκα του (Μαρία Καβουκίδου) και αν και σχεδόν βωβό πρόσωπο, καταφέρνει να ορίσει τις μοίρες όλων τους.
Πιο ακραίος, στα όρια της καρικατούρας, είναι ο τρόπος που παρουσιάζονται οι κυρίαρχοι γυναικείοι χαρακτήρες στην παρωδία των Ρέππα-Παπαθανασίου «Το κλάμα βγήκε απ’ τον παράδεισο». Μέσα από τα κλισέ του παλιού ελληνικού σινεμά, οι ηρωίδες έχουν μέσα στην υπερβολή τους όλα τα γυναικεία χαρακτηριστικά. Ανησυχούν, ερωτεύονται, φθονούν, εκδικούνται και το δείχνουν με μια ποικιλία ανάλογη με το πλήθος των ηθοποιών που τις ερμηνεύουν (Αννα Παναγιωτοπούλου, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Μαρία Καβογιάννη, Τζόυς Ευείδη, Σοφία Φιλιππίδου κ.ά.).
Η υπερβολή τους έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τον αφοπλιστικό ρεαλισμό και την απλότητα που χαρακτηρίζει το «Σώσε με» του Στράτου Τζίτζη. Η ηρωίδα του η Αννα (η βραβευμένη στη Θεσσαλονίκη Μαρία Ζορμπά), είναι αυτό που θα έλεγε κανείς «η μέση τριαντάρα». Δουλεύει πολύ, διασκεδάζει λίγο, απογοητεύεται από τις ερωτικές τις σχέσεις, αγχώνεται για τα χρήματα, ανησυχεί για το μέλλον, ελπίζει σε ένα στήριγμα.
Η Αλεξάνδρα (Ταμίλα Κουλίεβα) στο «Κι αύριο μέρα είναι», που σκηνοθέτησε η Δώρα Μασκλαβάνου, αντιμετωπίζει ένα πολύ συγκεκριμένο πρόβλημα: Είναι μόνη, ο άντρας της είναι απών και εκείνη ψάχνει ένα σπίτι για την ίδια και τον γιο της στην αυγουστιάτικη Αθήνα. Στην προσπάθειά της συναντά διάφορους ανθρώπους, οι οποίοι τη βοηθούν ελάχιστα ή ακόμη κι αν έχουν καλές προθέσεις, εκείνη τους αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα.
Σε σύγχυση
Ενα νέο σπίτι γίνεται η αφορμή για να γνωρίσουμε και τη Ρίκι (Εκάβη Ντούμα), την ηρωίδα του «Πες στη μορφίνη ακόμα την ψάχνω». Μια έφηβη σε σύγχυση, που πάνω απ’ όλα βάζει τις προσωπικές της επιλογές και προσπαθεί να κρύψει τα γυναικεία της χαρακτηριστικά, πίσω από τις μικροκλοπές και τα ναρκωτικά.
Με την εφηβεία τέλος, αλλά μιας παρέας αγοριών στην Ελευσίνα, ασχολείται ο Χρήστος Δήμας στους «Ακροβάτες του κήπου». Οι πρωταγωνιστές είναι τα αγόρια, όμως το κουμάντο στην οικογένεια το κάνουν οι γυναίκες του σπιτιού. Αγαπούν, προφυλάσσουν, ζηλεύουν και προσπαθούν να περάσει το δικό τους, καταφεύγοντας σε κάθε μέσο, χρησιμοποιώντας ακόμη και καφεμαντεία ή μαγικά.
Ας δούμε τι λένε για τη «γυναικεία» φετινή κατεύθυνση του ελληνικού κινηματογράφου, μερικές από τις πρωταγωνίστριές της.
Μαρία Ζορμπά
Πρωταγωνίστρια του «Σώσε με»
«Ηταν καιρός να συμβεί. Εδώ και χρόνια άλλωστε υπάρχει και στην Ευρώπη ένα τέτοιο ρεύμα με low budget ταινίες, που μεταφέρθηκε και στην Ελλάδα μ’ έναν υπόγειο και ασυναίσθητο τρόπο. Στο «Σώσε με» ο Στράτος Τζίτζης έγραψε ένα σενάριο για μια γυναίκα και χρειαζόταν τη γνώμη μιας γυναίκας. Ζητούσε τη γνώμη μου, με παρακολουθούσε. Είχα πολλά υλικά να δώσω και στη συνέχεια με το ρόλο ένιωσα ότι είχα μπροστά μου μια φοβερή παρτιτούρα. Στις ελληνικές ταινίες οι γυναίκες μέχρι πρόσφατα παρουσιάζονταν με μια πιο σχηματοποιημένη εικόνα. Οπως εξελίσσονται τα πράγματα, είναι κάτι ενθαρρυντικό και για τους αντρικούς και για τους γυναικείους χαρακτήρες στο σινεμά. Η κινηματογράφηση άλλωστε είναι το ιδανικό μέσο για να παρακολουθήσει κανείς πιο ανθρώπινα τη ζωή. Στις μέχρι τώρα προβολές της ταινίας είδα θερμές αντιδράσεις και από τα δύο φύλα. Στις κριτικές πολλοί αντέδρασαν με το χάπι εντ που έχει η ταινία. Ομως οι γυναίκες που τη βλέπουν το θέλουν. Ολες ήθελαν το φινάλε με τον πρίγκιπα. Είναι μια νέα εκδοχή του παραμυθιού και το ‘χουμε όλοι ανάγκη».
Δώρα Μασκλαβάνου
Σκηνοθέτρια του «Κι αύριο μέρα είναι»
«Οι γυναίκες ήταν παραμελημένες από το σινεμά. Τώρα είναι σαν να έχει ανακαλυφθεί το ενδιαφέρον και η γοητεία τους. Η αλήθεια είναι ότι έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον να ασχολείται ένας άντρας με τις γυναίκες, ακόμη κι αν τις αντιμετωπίζει αρνητικά, αν είναι μισογύνης. Εγραψα αυτό το σενάριο επειδή μου έλειπε ένας τέτοιος χαρακτήρας και ήθελα να πλάσω έναν ρόλο που θα τον ζήλευα και σαν ηθοποιός. Φέτος πολλοί σκηνοθέτες, όπως ο Γιάνναρης, ο Τζίτζης, ο Φάγκρας, έχουν δώσει με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο διαφορετικού τύπου γυναίκες. Είναι ωραία, αν και δύσκολη, χρονιά για το ελληνικό σινεμά, γιατί υπάρχουν ηρωίδες συγκινητικές, αναγνωρίσιμες, οικείες, που πατάνε γη κι εύχομαι να έχουν ανταπόκριση και από το κοινό. Οι γυναίκες που θα τις δούνε στις αίθουσες να ευχαριστηθούνε. Γιατί να βλέπουν μόνο τη Νικόλ Κίντμαν και την Τζούλια Ρόμπερτς;».
Ελένη Καστάνη
Πρωταγωνίστρια του «Δεκαπενταύγουστου»
«Στον ρόλο μου υπάρχει το ισχυρό παιχνίδι της μάνας με τα παιδιά. Φέτος, αν και οι άντρες σκηνοθέτες είναι περισσότεροι, η ματιά τους απέναντι στις γυναίκες είναι με αγάπη, με έννοια. Αλλωστε μια ταινία χωρίς γυναίκες δεν θα είχε ενδιαφέρον. Οπως και να το δει κανείς: Από το περιεχόμενο του ρόλου μέχρι και το θέαμα που προσφέρει μια ωραία γυναίκα. Ακόμη και στο θέατρο ρεπερτορίου πλεονεκτούν οι άντρες, όμως οι γυναίκες ηθοποιοί, ακόμη και στις σχολές, είμαστε πιο πολλές και πιο καλές. Ελπίζω να το λάβουν αυτό υπόψη οι σκηνοθέτες. Βλέπω δυναμική τη νέα γενιά και πιστεύω ότι θα παραγκωνίσει την παλιότερη».
Εκάβη Ντούμα
«Πες στη Μορφίνη ακόμα την ψάχνω»
«Τα σενάρια των φετινών ταινιών έχουν πιάσει τη γυναίκα όπως πραγματικά είναι σήμερα. Οσο απελευθερωμένες κι αν είναι οι σύγχρονες γυναίκες, εξακολουθούν να υπάρχουν οι κοινωνικές διακρίσεις και τα αφεντικά που σου την πέφτουν. Ετσι και στην ταινία, η Ρίκι, ο χαρακτήρας μου, προσπαθεί να κρύψει το φύλο της σαν μια μορφή άμυνας. Οι γυναίκες από την άλλη πλευρά μπορούν βέβαια να ελίσσονται ευκολότερα παίζοντας τον ρόλο του φύλου. Θέλω και σαν θεατής να βλέπω περισσότερες ταινίες με ηρωίδες γυναίκες. Ειδικά όταν υπάρχουν καλές ερμηνείες οι «γυναικείες» ταινίες μιλούν περισσότερο στην καρδιά».