Τηλέμαχος Μαράτος – Βαρδιάνοι – Εκδ. «Κέδρος», 456 σελ.
Οι Βαρδιάνοι είναι ένα μικρό νησί, σχεδόν μια ξέρα, στη νοτιοδυτική είσοδο του κόλπου του Αργοστολίου. Το όνομά του σημαίνει την παλιά του χρήση, αυτή του παρατηρητηρίου της Ακτοφυλακής. Ως τίτλος ενός μυθιστορήματος, εκτός από άλλους συμβολισμούς, δίνει την αφορμή για τη μακροσκοπική παρατήρηση μιας κοινωνικής ομάδας, αυτής των ευγενών, που κυριάρχησε για αιώνες, άλλοτε πραγματικά κι άλλοτε φαντασιακά, στα πεδία των μαχών, στις συνειδήσεις και στις αναπαραστάσεις των ανθρώπων.
Στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα, όταν ακόμα και η κραταιά αυτοκρατορία Πασών των Ρωσιών αδυνατεί να συγκρατήσει την παλίρροια των κοινωνικών αλλαγών, μια σειρά από πρόσωπα της κυρίαρχης τάξης βιώνουν τα γεγονότα στοχαζόμενα την ιστορία της κυριαρχίας τους. Μιας απόλυτης κυριαρχίας, θρησκευτικής, πολιτικής, αισθητικής και ερωτικής.
Ισορροπία σχέσεων
Είχαν αγαπηθεί σαν μικροί θεοί αφού για αιώνες προστάτευσαν τους πληθυσμούς, συγκεντρώνοντάς τους και προστατεύοντάς τους στη γη που κατακτούσαν. Ισορροπία σχέσεων που δεν διατάραξε παρά ο αμφιλεγόμενος εκχρηματισμός της υπαίθρου, μετατρέποντας τους προστατευμένους σε ελεύθερους καλλιεργητές, για να τους εκθέσει τότε ανεπανόρθωτα στην τοκογλυφία. Είχαν αναγάγει την πολιτική τους επιρροή σε ισορροπία, ελέγχοντας τους βασιλείς έως τη στιγμή που ο Τσάρος μπόρεσε να τους μετατρέψει από άρχοντες σε αυλικούς. Είχαν φθάσει σ’ ένα επίπεδο πολιτισμού που απαιτούσε από τα μέλη του την ύψιστη προσωπική ευθύνη, την ύψιστη αυτοκυριαρχία. Είχαν μυθοποιηθεί από μια θεολογία που όριζε ως αδιατάρακτα τα περιθώρια των τάξεων.
Η ερωτική τους κυριαρχία, που η αντίπαλός τους αστική τάξη, απολύτως υποκριτική και πουριτανική, δεν μπόρεσε να φθάσει, είναι το νήμα για την κατανόηση μιας έξοχης περιπλάνησης σε πρόσωπα, ιστορικές περιόδους και καταστάσεις που προτείνεται μέσα από το μυθιστόρημα-φιλμ των Βαρδιάνων. Η ερωτική πράξη είναι η κατεξοχήν επικράτηση, η σύνθεση όλων των άλλων κυριαρχιών επί ανθρώπων και πραγμάτων, η μόνη πραγματική απελευθέρωση.
Ο Ρώσος πρίγκιπας Τσελέστιν πεθαίνει κατακτώντας τις φαντασιώσεις που διατηρούσε για τα αντικείμενα (σκοτεινά) του πόθου του, ο υποδειγματικός σύζυγος Γκρήσα Τραυλώφ ολοκληρώνεται όταν περιλάβει σ’ ένα τρίγωνο (ερωτικό βεβαίως) την πεπειραμένη συνοδό της γυναίκας του με τη συνενοχή της τελευταίας, ο Επτανήσιος άρχοντας όταν κυριεύσει τη δούλα του.
Μηνύματα φθοράς
Η γοητεία στο μυθιστόρημα των Βαρδιάνων -όπως και στα φιλμ του Λούτσινο Βισκόντι- οφείλεται στην αμφίσημη σχέση του σκηνοθέτη με τα πράγματα, τις καταστάσεις και την αποσύνθεσή τους. Η αξία των αντικειμένων ή των καταστάσεων της καθημερινής ζωής, ενός γεύματος π.χ., μιας ερωτικής πράξης, μιας κυνηγετικής καραμπίνας, μιας γραβάτας του γιότινγκ κλαμπ, ενός κρυστάλλινου σερβίτσιου, είναι ταυτόχρονα αξίες αναφοράς αλλά και εμμονή στα μηνύματα της φθοράς που τα πράγματα φέρουν μαζί τους, ήδη από τη στιγμή της γέννησής τους. Η ομορφιά των υπέροχων δειλινών στα δάση σημύδας ή στο κεφαλονίτικο τοπίο, η μαγεία του τραγουδιού ή της μουσικής, η αισθητική και η λογοτεχνική καλλιέργεια είναι την ίδια στιγμή ανύψωση και διαφθορά, ομορφιά και απώλεια.
Και η φθορά δεν αφήνει από το περιεχόμενο του πράγματος που αλλοίωσε, παρά μόνο μια αίσθηση μισο-ικανοποιημένου, μισο-ανικανοποίητου. Είναι που όσοι γεύθηκαν την απόλυτη κυριαρχία, πάνω σε ανθρώπους και πράγματα, γνωρίζουν ότι κι αυτή πεθαίνει αφήνοντας την ίδια αίσθηση. Ο κ. Ν.Ε. Καραπιδάκης είναι καθηγητής της Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τ. διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους.