Δύο χιλιάδες χρόνια ηχητικής περιπέτειας

Δύο χιλιάδες χρόνια ηχητικής περιπέτειας

4' 6" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

H παλαιά μουσική κερδίζει θιασώτες σε όλο τον κόσμο και ο πρωταγωνιστικός ρόλος της στον συναυλιακό και δισκογραφικό χώρο είναι αναμφισβήτητο γεγονός. Το «ιστορικιστικό» κίνημα που ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του ’70 με πρωτεργάτες τον Γκούσταβ Λέοναρντ και τον Νικόλαους Αρνοκούρ -με τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ως πηγή έμπνευσης- άνοιξε νέους ερμηνευτικούς δρόμους βασισμένους στην ανάκτηση του στυλ, των πρακτικών μεθόδων και των μουσικών οργάνων της εποχής. H επανάσταση του μπαρόκ, όπως αποκλήθηκε, άνοιξε ένα συναρπαστικό παράθυρο στο παρελθόν και έδωσε νέα ζωή στους ήχους που έρχονται από εκείνους τους καιρούς. Για να βοηθήσει τον λάτρη της μουσικής παλαιότερων εποχών στην αναζήτησή του για αυθεντικότητα, ο ερευνητής, δοκιμιογράφος και ποιητής Ραμόν Αντρές έφερε σε πέρας ένα μνημειώδες έργο που συμπυκνώνει πάνω από δύο χιλιετίες μουσικής ιστορίας μέσα από τα όργανα που την κατέστησαν δυνατή.

Καρπός δύο δεκαετιών

Αυτό το ταξίδι, που προσεγγίζει τις μουσικές ρίζες της ελληνικής αρχαιότητας και διατρέχει πάνω από δύο χιλιετίες ηχητικής περιπέτειας ώσπου να φτάσει στο λυκόφως του μπαρόκ, είναι ένα οδοιπορικό πολύ φιλόδοξο και εξαντλητικό για να το κάνει ένας μόνο άνθρωπος. Οταν εμφανίζονται στην εκδοτική αγορά έργα με τέτοια χαρακτηριστικά, συνήθως είναι έργα ενός επιτελείου συγγραφέων, υπό τη διεύθυνση ενός ερευνητή. Ωστόσο, το «Λεξικό μουσικών οργάνων» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Peninsula αποτελεί πραγματικό επίτευγμα, καρπό υπομονετικής εργασίας ενός ανθρώπου και μοναχικής έρευνας που κράτησε πάνω από δύο δεκαετίες.

Ο Ραμόν Αντρές, ο οποίος στη λογοτεχνική σταδιοδρομία του έχει δημοσιεύσει πολλές ποιητικές συλλογές, διαβεβαιώνει ότι το έργο του δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας ούτε πολυμάθειας. «Υπάρχουν πολλά βιβλία που εξηγούν την εξέλιξη των μουσικών οργάνων από τον 19ο αιώνα, αλλά όταν μιλάμε για παλαιότερα όργανα υπάρχει μεγάλη έλλειψη έργων προσιτών στο ευρύ κοινό», εξηγεί ο συγγραφέας.

Στον πρόλογό του στο λεξικό, ο Βρετανός μαέστρος Τζον Ελιοτ Γκάρντινερ διαβεβαιώνει ότι η χρήση των μουσικών οργάνων που ταιριάζουν με τη χρονολογία της κάθε σύνθεσης δεν είναι ούτε μόδα ούτε φιλολογική εμμονή. «Ακόμα και ο πιο άκαμπτος αντιδραστικός, που επιθυμεί ο Χέντελ του να ηχεί σαν Μέντελσον και ο Μέντελσον σαν Βάγκνερ, αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι η υφολογική άβυσσος που χωρίζει αυτούς τους τρεις μεγάλους δασκάλους είναι τεράστια και ότι η ιστορική αναδόμηση μιας παρτιτούρας όπως και η χρήση των οργάνων μιας περιόδου προσφέρουν πραγματική αγαλλίαση».

Το «οργανικό» ταξίδι που προτείνει ο Αντρές έχει δύο χρονολογικά ορόσημα που δεν επελέγησαν τυχαία. Ξεκινά από την εποχή του Πινδάρου, μια περίοδο που η Ελλάδα έγινε πιο ανοιχτή σε μουσικές επιρροές και άρχισε, με τη σειρά της, να ασκεί επιρροή σε άλλους πολιτισμούς, και καταλήγει στη φυσιογνωμία του Μπαχ. «O Μπαχ συνδύασε με μαεστρία τα μουσικά ρεύματα της εποχής του και αποτελεί χρονολογική αναφορά για το λυκόφως του μπαρόκ. Στα μέσα του 18ου αιώνα, οι οικογένειες των οργάνων ήσαν ήδη εδραιωμένες και έφτασαν, με κάποιες λογικές μεταλλάξεις, ώς τις μέρες μας».

Γεννημένος στην Παμπλόνα το 1955, ο Αντρές επιδόθηκε από τα νεανικά του χρόνια στην ερμηνεία μεσαιωνικής και αναγεννησιακής μουσικής και άρχισε να συλλέγει υλικό κινούμενος από επιστημονική περιέργεια και μουσικό πάθος. «Κανένας δεν ξεκινάει ένα έργο αυτών των χαρακτηριστκών για να κερδίσει χρήματα. Εμαθα πολλά γράφοντάς το, διάβασα με ευχαρίστηση πολλές παρτιτούρες, συμβουλεύτηκα μελέτες, εμβάθυνα στο έργο κλασικών συγγραφέων που είναι πλούσια σε αναφορές σε μουσικά όργανα, συγκέντρωσα πλήθος ηχογραφήσεις… Κίνητρό μου ήταν το πάθος για τη μουσική και την τέχνη».

Κατά τα αρχικά στάδια διαμόρφωσης των οργάνων στην ευρωπαϊκή ήπειρο, επισημαίνει ο συγγραφέας, ήταν αποφασιστικής σημασίας η απορρόφηση των μουσικών θεωριών της Ανατολής και η υιοθέτηση μερικών από τα μουσικά της όργανα. H μεταγενέστερη εξάπλωση των λαών του Βορρά στην Ευρώπη, η παρουσία του Βυζαντίου και η αραβική επιρροή συνετέλεσαν στην μεγάλη ποικιλία των οργάνων του Μεσαίωνα, η οποία χρησίμευσε ως βάση στα πιο εκλεπτυσμένα μουσικά όργανα της Αναγέννησης.

«Ο αυστηρός προσδιορισμός της ορολογίας ήταν μια από τις πιο δύσκολες απαιτήσεις αυτής της δουλειάς. Οπως και το να αποφύγεις τις εικασίες. Ορισμένες φορές μπορεί να συναντήσεις 12 διαφορετικά ονόματα του ίδιου οργάνου ή την αυθαίρετη χρήση της ετυμολογίας τους. Και είναι τόσο όμορφα τα αυθεντικά ονόματα των οργάνων – κουβαλούν μουσική μέσα στις λέξεις».

Ακριβείς περιγραφές

Λύρες, άρπες, κιθάρες, τύμπανα, αυλοί, κύμβαλα, φλάουτα, όμποε, κλαρίνα, κλαρινέτα, τρομπέτες, πιανοφόρτε, κλαβενσέν, εκκλησιαστικά όργανα, γκάιντες, ψαλτήρια, βιολιά… εκατοντάδες όργανα, πολλά απ’ αυτά φολκλορικά, εμφανίζονται σε ακριβείς και περιεκτικές περιγραφές στο λεξικό: ετυμολογική ανάλυση, τεχνική περιγραφή, παρακολούθηση των μορφολογικών μεταβολών, αναφορά σε φιλολογικές πηγές και στο μουσικό ρεπερτόριο του κάθε οργάνου. Το βιβλίο συμπληρώνεται από παραρτήματα με πληροφορίες για τη θέση των οργάνων στις διαφορετικές εποχές, ιστορικές αναφορές στα υλικά που θεωρούνται πιο κατάλληλα για την κατασκευή τους.

Τα όργανα φέρουν μέσα τους τη μουσική. Το ξύλο που επιλέγεται για να φτιαχτεί ένα βιολί ή μια βιόλα ντα γκάμπα, το βερνίκι που χρησιμοποιείται, η ομορφιά της φόρμας τους, σκιαγραφούν μια ηχητική ταυτότητα που διατηρείται στο πέρασμα του χρόνου. «Πολλές φορές η μορφολογία του οργάνου σε διδάσκει πώς να το παίζεις, σου δίνει τα κλειδιά για την εκφραστική του δύναμη και σου δείχνει την ηχητική του ταυτότητα», εξηγεί ο Ραμόν Αντρές χαϊδεύοντας ένα πανέμορφο λαούτο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή