Ανθρωποι και θηρία…

4' 8" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

O ζωολογικός κήπος, σαν εφεύρεση και σαν εξαγώγιμο προϊόν είναι ευρωπαϊκό φαινόμενο. Μόνο στην Ευρώπη κάθε χρόνο 150 εκατομμύρια άνθρωποι τον επισκέπτονται ανίδεοι ίσως του ότι περισσότερα κρύβονται μέσα στο χώρο τούτο απ’ ό,τι πίσω από τα κάγκελα των κλουβιών του. O ζωολογικός κήπος λειτουργεί σαν μια μεταφορά, σαν μια εικόνα εξουσίας στην ιστορία της ανάπαυλας και της σχόλης, στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι ρίζες του βρίσκονται στα θηριοτροφεία των πριγκίπων και των βασιλέων του ανσιάν ρεζίμ, η εξέλιξή του σε μεγάλο αστικό θεσμό τον 19ο αιώνα και τον 20ό, η ακμή του ως εμπορικού και επικερδούς θεάματος.

Ενας καθρέφτης

Το ιστορούν με αντικειμενικότητα και βαθύτερη γνώση ο Ερίκ Μπαρατέ και η Ελιζαμπέτ Αρντουέν Φουζιέ στο βιβλίο τους «H ιστορία των ζωολογικών κήπων στη Δύση» (Ρεακτιόν Μπουκς, 28 στερλίνες, 400 σελίδες, αγγλικά και γαλλικά) το οποίο φέρει και πλούσια εικονογράφηση. Αυτό που αναδύεται από το βιβλίο, καθώς γράφει ο Χέουελ Ουίλιαμς στην «Γκάρντιαν», είναι η ιστορία της μανίας για τον Αλλο που έκανε τον ζωολογικό κήπο, ένα καταναλωτικό αγαθό στον πίνακα των ανθρώπινων αξιών. Είναι ένας καθρέφτης του Χόμο λούντενς την Κυριακή της σχόλης του. Ευωχία και εισιτήρια. Τα ζώα καθεαυτά είναι τα τελευταία που λαβαίνει κανείς υπόψη του.

Τα ζώα είναι πηγή χαράς και τρόμου, η αυταπάτη της προσέγγισης του ξένου, αλλά και η ηδονή του δέους μπροστά στο άγριο. Ενστικτα ίσως τόσο παλιά όσο και η συνειδητή ζωή? ή, όπως λέει ο Ντέιβιντ Χάνκονκς στο παρεμφερές βιβλίο του «Μια διαφορετική φύση: ο παράδοξος κόσμος των ζωολογικών κήπων και το αβέβαιο μέλλον τους» (Γιουνιβέρσιτι οφ Καλιφόρνια Πρες, 296 σελίδες, 31,5 στερλίνες)? και τόσο σύντομα όσο και η κοντή σκιά των προγόνων. Φαντασθείτε, λέει, ότι η έκταση του χρόνου από τότε που άρχισε η ζωή, έχει το μήκος ενός μπράτσου. Μια μικρή κίνηση του μεσιανού δακτύλου θα εξαφάνιζε όλα τα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας. Αίσθημα μηδαμινότητας. Ομως, η «μεγάλη άβυσσος της ύπαρξης», αυτό το αναγεννησιακό κλισέ, παρέχει μια πιο ριζωμένη, κατανοητή, προσγειωμένη με τη λογική έννοια, αντίληψη της ζωής. Πάνω ο Θεός, από κάτω οι άγγελοι και αμέσως πιο κάτω οι άνθρωποι με δοσμένη από τον Θεό, μέσω των αγγέλων, την κυριαρχία της ζωής και όσων πλασμάτων την κατοικούν. Την εικόνα αυτή ήρθαν και στήριξαν οι ανακαλύψεις τόπων και πραγμάτων και παρεπόμενα, τα κατορθώματα της πυρίτιδας και της αποικιοποίησης που δημιούργησαν ένα νέο κλουβί για την παλιά σχέση των ανθρώπων με τα ζώα.

Σημαντική και για τη σπουδαιότητα και για τη συμβολική, ήταν η αρχιτεκτονική του χώρου εγκλεισμού. Το ακτινωτό σχήμα του θηριοτροφείου των Βερσαλλιών μετέτρεπε την επίσκεψη σε θεατρική παράσταση, όπου ηθοποιοί ήταν τα ζώα.

Ομως, ο ζωολογικός κήπος είναι και μέρος της κοινωνιολογικής ιστορίας του τόπου. H γεωμετρία του απέρρεε από την πολιτική φιλοσοφία του απολυταρχισμού- εάν δεν ήσαν σύμφυτα. O ζωολογικός κήπος του 19ου αιώνα ήταν αντανάκλαση του αγγλικού κήπου με τα ξέφωτα και τους περιπάτους του, όπου κανείς μπορούσε να περιπλανηθεί, να χαθεί και να ξαναφανεί.

Οι Ιακωβίνοι όμως αποκεφάλισαν τα αριστοκρατικά γιορτάσματα των θηριοτροφείων. Από το θηριοτροφείο των Βερσαλιών το 1793 άλλα ζώα οδηγήθηκαν στη σφαγή και άλλα στην εξημέρωση, ανεπιτυχώς. Ηταν η εποχή της νίκης του Λιναίου με τις τακτικές του κατηγοριοποιήσεις γενών και ειδών.

Η γνώση όμως δεν είναι ποτέ αθώα. Επιφέρει ανταγωνισμό είτε για πρεστίζ είτε για χρήμα. Στην τριακονταετία 1870-1900 άνθησε η μόδα των περιοδευόντων ανά την Ευρώπη θηριοτροφείων αλλά το προλεταριάτο του 20ού αιώνα το κέρδισε ο ζωολογικός κήπος, ιδιαίτερα μετά το 1930 όταν άρχισε η μεγάλη επιρροή της διαφήμισης που σήμαινε συρροή πλήθους στα ταμεία.

Τα ζώα άρχιζαν να χωρίζονται σε καλά, κακά και αστεία. O ελέφας έγινε μασκότ, ο λέων σύμβολο της βρετανικής αυτοκρατορίας και η αρκούδα της ρωσικής. Ετσι, μέσω των συμβολισμών, άρχισαν να κινούνται ευαισθησίες. O Δαρβίνος αμφέβαλε για την ικανότητα των αιχμάλωτων ζώων να αναπαραχθούν (στην πραγματικότητα δεν έχουν και πολλά άλλα να κάνουν), ενώ για τον Φλομπέρ το θέαμα του ζώου κλεισμένου στο κλουβί να πηγαινοέρχεται πέρα δώθε ήταν θλιβερό, όπως και για τον Ρίλκε, ο οποίος έγραψε ένα εξαιρετικό ποίημα για τον αιχμαλωτισμένο πάνθηρα, που είχε δει σε ζωολογικό κήπο του Παρισιού. Ασυναίσθητα έθιγαν και κάποιες πολιτικές προεκτάσεις μια και η θλιβερή εικόνα των αιχμαλωτισμένων ζώων, της ποδηγετημένης φύσης, έδειχνε ότι και αναλόγως οι άνθρωποι μπορούν να ελέγχονται και να κατευθύνονται.

Στη «Διεθνή έκθεση» του 1931, στο Παρίσι, ο ζωολογικός κήπος λειτούργησε ως εικόνα της γαλλικής δημοκρατίας και λίγα χρόνια αργότερα, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ στις διαλέξεις του «Οι θεμελιώδεις έννοιες της Μεταφυσικής» βλέπει τα ζώα ως αδρανή, ασυνείδητη μάζα.

Το κλουβί

Ο σύγχρονος ζωολογικός κήπος είναι φαινόμενο μετααποικιακό με απουσία της σκληρότητας και έναν μανδύα ελευθερίας. H προσποίηση όμως αυτή αφορά λιγότερο τα ζώα και περισσότερο την ανθρώπινη συνείδηση, που μετριάζει τις ενοχές της αυταπατώμενη ότι έτσι ανέρχεται σε μια κλίμακα ανώτερων αξιών αφού συμπεριλαμβάνει και τα ασυνείδητα όντα. Κάθε ξένο όμως για τον άνθρωπο, μετά τον πρώτο τρόμο, δεν είναι παρά πεδίο επιβολής των ηγεμονικών αξιών του. O Γουίλιαμ Μπλέικ το οραματίστηκε σωστά. Τα φυλακισμένα πουλιά που είδε ήταν μια αριστοκρατική αναψυχή. Αργότερα θα γίνονταν η απόλαυση του τεχνίτη ή του αστού.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή