M ία από τις μεγαλύτερες και πιο περιεκτικές εκθέσεις που έχουν αφιερωθεί ποτέ στους πολιτισμούς της Κεντρικής Αμερικής παρουσιάζεται από τον περασμένο μήνα στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου. Με τίτλο «Οι Αζτέκοι», περιγράφει μέσα από περίπου 380 εκθέματα τη ζωή και την ιστορική πορεία του εκπληκτικού εκείνου λαού, ο οποίος μέσα σε 200 χρόνια -από το 1325 έως το 1521- δημιούργησε έναν από τους πιο επιβλητικούς πολιτισμούς στον κόσμο. H έκθεση «Αρχαίο και σύγχρονο Μεξικό», που είχε διοργανωθεί στο Λονδίνο το 1824, αναγνωρίζεται από τους ειδικούς ως η πρώτη που έγινε στον κόσμο με θέμα την προκολομβιανή Αμερική. Περιλάμβανε αγάλματα από πέτρα της θεάς των νερών Ξιουκοάτλ, το φίδι της φωτιάς, προτομές του θεού Κετσαλκοάτλ και άλλα σπάνια κομμάτια που τώρα αποτελούν μέρος του θησαυρού του Βρετανικού Μουσείου. Οργανωμένη από τον Ουίλιαμ Μπούλοκ, συλλέκτη και πρωτοπόρο στο πεδίο της αγοράς έργων τέχνης, η έκθεση στην αποκαλούμενη Αιγυπτιακή Αίθουσα του μουσείου, λίγα μέτρα μακριά από τη σημερινή έδρα της Βασιλικής Ακαδημίας, σημείωσε μεγάλη εμπορική και πολιτιστική επιτυχία. «O προφανής πλούτος των ισπανικών αποικιών στην Αμερική γέννησε μεγάλη περιέργεια στην Αγγλία», επισημαίνει ο Αντριαν Λοκ, ειδκός στη λατινοαμερικανική τέχνη.
Δύο αιώνες αργότερα, η Royal Academy αναζωογονεί το ενδιαφέρον για την τελευταία προκολομβιανή αυτοκρατορία της Κεντρικής Αμερικής με μια τεράστια έκθεση έργων από πέτρα, ξύλο, φτερά, πολύτιμους λίθους και μέταλλα, στα οποία περιλαμβάνονται κομμάτια που ποτέ άλλοτε δεν έχουν εκτεθεί στην Ευρώπη. Στις αίθουσες της Ακαδημίας υπάρχουν ευρήματα και εικόνες από τις πρόσφατες ανασκαφές στο Templo Mayor της Τενοτστιτλάν, της αρχαίας πρωτεύουσας των Αζτέκων, όπου έγινε η ανοικοδόμηση των βωμών που ήταν αφιερωμένοι στον Τλάλοκ, θεό του νερού και της γονιμότητας, και τον Χουιτσιλοπότστλι, τον θεό του ήλιου και του πολέμου.
Πρόκειται για ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματα που έχει αναλάβει η Βασιλική Ακαδημία, η οποία λειτουργεί ως ιδιωτικός οργανισμός και επιδιώκει να ξανακερδίσει την πρωταγωνιστική θέση που είχε παλαιότερα χάρις στον Ουίλιαμ Μπούλοκ. «Είναι η μεγαλύτερη έκθεση που έχει αφιερωθεί στους Αζτέκους. Μια μοναδική ευκαιρία που δεν πρόκειται να ξαναπαρουσιαστεί τα επόμενα τριάντα ή και πολύ περισσότερα χρόνια», υποστηρίζει ο Αντριαν Λοκ, ο οποίος έχει επιμεληθεί την έκθεση μαζί με τον καθηγητή Εδουάρδο Μάτος Μοκτεζούμε, αρχαιολόγο του Templo Mayor, και τον Φελίπε Σολίς Ολγκίν, διευθυντή του Εθνικού Μουσείου Ανθρωπολογίας της Πόλης του Μεξικού.
Επιβίωση ενός
χαμένου πολιτισμού
«Διεκδικούμε για τους Αζτέκους τον ρόλο που τους αξίζει στην παγκόσμια ιστορία. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να πιστεύουν ότι ο πολιτισμός αυτός πέθανε με την άφιξη του Ερνάν Κορτές και των «κονκισταδόρες», ωστόσο οι παραδόσεις, η γλώσσα, η χειροτεχνία και οι θρύλοι του επιβιώνουν. Οι ρίζες του σύγχρονου Μεξικού ανακαλύπτονται στη συνάντηση με τους προκολομβιανούς πολιτισμούς, οι οποίοι τον 16ο αιώνα αγνοούνταν μεταξύ τους», παρατηρεί ο Λοκ.
Η προσπάθεια να αποδοθεί και πάλι στους Αζτέκους η ιστορία τους, περνάει και μέσα από μια αναθεώρηση της ιστορίας των κονκισταδόρες. «O μαύρος θρύλος των Αζτέκων δημιουργήθηκε από τους Ισπανούς. Τους συνέφερε να περιγράφουν τις βάρβαρες πλευρές αυτού του πολιτισμού, αναφερόμενοι σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρωποθυσίες, προκειμένου να δικαιολογήσουν την κατάκτηση του Μεξικού με θρησκευτικούς όρους. Ομως, δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που να τεκμηριώνουν κάποιο είδος γενοκτονίας», υποστηρίζει ο Βρετανός ειδικός. Εως τώρα, οι ανασκαφές στο Templo Mayor έχουν φέρει στο φως τα οστά περίπου πενήντα ανθρώπων που θυσιάστηκαν στους θεούς. «Οι Αζτέκοι έχουν ταυτιστεί με τις ανθρωποθυσίες και τη βία. Είναι μια εσφαλμένη άποψη. Εμείς δείχνουμε μιαν άλλη εικόνα: την εικόνα μιας κοινωνίας προηγμένης και οργανωμένης, με υψηλού επιπέδου αρχιτεκτονική και τέχνη».
Υπέροχη αρχιτεκτονική
Δεν υπήρχε ευρωπαϊκή πόλη το 1520 που να συγκρίνεται σε μέγεθος και πληθυσμό με το Τενοτστιτλάν. «Αρχιτεκτονικά ήταν μια υπέροχη πόλη: πέτρινα κτίρια, καθαροί δρόμοι και άφθονο νερό να ρέει στα κανάλια της, συνοικίες οργανωμένες σε συντεχνίες χειροτεχνών και καλλιτεχνών, καθώς και ένας ιερός κεντρικός χώρος. H Ευρώπη, όμως πάντα, διεκδικεί την καλλιτεχνική ανωτερότητα των πολιτισμών της. Είναι άδικο γιατί η ποιότητα των έργων των Αζτέκων, ιδίως εκείνων από πέτρα, χρυσό και φτερά, είναι εκπληκτική. H ιστορία της τέχνης οικοδομήθηκε πάνω στους κανόνες του κλασικισμού της Ελλάδας και της Ρώμης και όλα τα υπόλοιπα θεωρούνται περιφερειακά. Οι ιθαγενείς πολιτισμοί της Αμερικής εκτιμούνται μόνο από εθνογραφική σκοπιά και δεν αποτελούν μέρος της επίσημης ιστορίας της τέχνης».
Ο Αντριαν Λοκ υποστηρίζει ότι οι Αζτέκοι δεν ήταν ένας βίαιος, πολεμοχαρής λαός, αλλά ένας λαός πολιτικά οξυδερκής. «Εγραψαν την ιστορία τους, αποδίδοντας στον εαυτό τους κάποια μυθολογική καταγωγή και διαγράφοντας μια μακρά διαδρομή αναζήτησης της ιερής γης με αφετηρία το λίκνο τους στο Αζτλάν, πόλη που ποτέ δεν ανακαλύφθηκε. Είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς πού τελειώνει ο μύθος και πού αρχίζει η ιστορία. Ωστόσο, την εποχή εκείνη υπήρχε ένα κενό εξουσίας στο κέντρο του Μεξικού και, με μια μυθολογία που δανειζόταν στοιχεία προηγούμενων πολιτισμών, οι Αζτέκοι κατάφεραν να απλώσουν και να στηρίξουν την επιρροή τους, την κυριαρχία και την αυτοκρατορία τους».
Ο Λοκ θεωρεί τη συλλογή κωδίκων που εκτίθεται στο Λονδίνο μεταξύ των πιο σημαντικών αντικειμένων της έκθεσης. Εκθέματα όπως ο Κώδικας Duran, τον οποίο δάνεισε η Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης, και ο Φλωρεντινός Κώδικας, μεταξύ άλλων, εκτίθενται μαζί για πρώτη φορά. Ανάμεσα στα γλυπτά που ταξιδεύουν για πρώτη φορά στην Ευρώπη ξεχωρίζουν τα αγαλμάτια από τερακότα του θεού του θανάτου. Αλλα σημαντικά έργα από πέτρα, πηλό, φτερά, ίασπι και τιρκουάζ, που οι Ισπανοί κατακτητές αγνόησαν για χάρη των πολυτιμότερων τότε αντικειμένων από χρυσό, φωτίζουν αυτήν την ανασκόπηση της τέχνης των Αζτέκων, την οποία η Βασιλική Ακαδημία σκοπεύει να στείλει και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.