Aruhndati Roy
The Algebra of Infinite Justice
(H άλγεβρα της ατέρμονης
δικαιοσύνης)
Εκδ. Flamingo, σελ. 336
T ο γράψιμο της Αρουντάτι Ρόι είναι γράψιμο καρδιάς. Το αξιόλογο μυθιστόρημά της «O Θεός των Μικρών Πραγμάτων» (ελλ. εκδ. Ψυχογιός) θαυμάστηκε πάνω απ’ όλα για τη συγκινησιακή δύναμη που το διαπότιζε. Υστερα από το βιβλίο εκείνο, η συγγραφέας μετέφερε αυτήν την από καρδιάς ενέργεια στον χώρο της πολιτικής. Με το στρατευμένο και πειστικό δημοσιογραφικό της γράψιμο εξέφρασε την αντίθεσή της στην παγκοσμιοποίηση, τα πυρηνικά όπλα, τη θρησκευτική μισαλλοδοξία και τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας».
Στα δύο καλύτερα δοκίμια της συλλογής αυτής, «Το μεγαλύτερο κοινό καλό» (με θέμα το φράγμα του Σαρντάρ Σαροβάρ) και «Το τέλος της φαντασίας» (με θέμα την απόκτηση πυρηνικών όπλων από την Ινδία), η παθιασμένη αντίδραση της Αρουντάτι γίνεται μια διαμαρτυρία ενάντια στις απαθείς, ψυχρές και προκαθορισμένες πολιτικές συζητήσεις, οι οποίες αγνοούν την οδύνη που νιώθουν οι περισσότεροι άνθρωποι όταν βρίσκονται πρόσωπο με πρόσωπο με την πραγματικότητα του κόσμου μας.
Λογοτεχνικό ύφος
«Η σημαία μας έχει μια τρύπα που τρέχει αίμα», λέει μιλώντας για τα φράγματα. «O κόσμος μου πέθανε και γράφω για να θρηνήσω τον θάνατό του», λέει όταν αναφέρεται στα πυρηνικά όπλα της Ινδίας. Μερικοί μιλάνε για ρητορεία και υπερβολές, πώς μπορεί όμως κανείς να είναι υπερβολικός όταν αναφέρεται σ’ ένα τέτοιο θέμα;
Πολλές φορές της έχουν καταλογίσει ότι επεκτείνεται σε θέματα σύνθετα, που κάνουν το λογοτεχνικό της ύφος να υποφέρει, όμως η Ρόι καταφέρνει με θαυμαστό και ορθολογικό τρόπο να εκφράσει τα επιχειρήματα και το πλέγμα των δεδομένων που είναι απαραίτητα για να υποστηρίξουν την άποψή της. Στο «Μεγαλύτερο κοινό καλό» εξηγεί το ανθρώπινο κόστος των μεγάλων φραγμάτων και τα αξιοθρήνητα δήθεν πλεονεκτήματα που προσφέρουν για να εξισορροπήσουν την περιβαλλοντική καταστροφή και τις μαζικές μετακινήσεις απλών ανθρώπων.
Γενικό και ειδικό
Ελέγχει πολύ καλά και τη μεγάλη τοιχογραφία και τον πίνακα μικρών διαστάσεων. Διηγείται την ιστορία ενός πατέρα που αναγκάζεται να εγκαταλείψει το σπίτι του εξ αιτίας της κατασκευής ενός μεγάλου φράγματος, κρατώντας το άρρωστο μωρό του στην αγκαλιά του. O άνθρωπος αυτός της λέει ότι κάποτε μπορούσε να κόβει από το δάσος 48 διαφορετικά είδη φρούτων, αλλά ότι τα παιδιά του δεν θα μπορούν να φάνε στο μέλλον κανένα φρούτο.
Δεν δίνει απλώς διαστάσεις σ’ αυτά τα μικρά παραδείγματα, αλλά βρίσκει τρόπο να τα εντάξει ευφυώς στη γενικότερη εικόνα που περιγράφει στα δοκίμιά της. Ας μην ξεχνάμε ότι πολύ πριν η λέξη «Ενρον» γίνει συνώνυμη με τη διαφθορά, η συγγραφέας είχε αναλύσει το πώς οι πολυεθνικές απομυζούν το αίμα της Ινδίας. Στο δοκίμιό της «Power Politics» (H πολιτική της ισχύος) που δημοσιεύτηκε δύο χρόνια πριν, αναφέρεται στη συμφωνία που έκανε η «Ενρον» στη Μαχαράστρα για την παραγωγή ηλεκτρισμού, η οποία αποδείχτηκε μια κολοσσιαία απάτη. H συμφωνία αυτή ανάγκασε το κράτος να πληρώσει δισεκατομμύρια δολάρια για υπερτιμημένο ηλεκτρικό.
Με αδυναμίες
Η πολεμική που εκφράζεται μέσα από τον γραπτό της λόγο είναι πραγματικά ισχυρή, αυτό είναι σαφές. Τώρα όμως που το δημοσιογραφικό έργο της Αρουντάτι Ρόι εμφανίζεται συγκεντρωμένο, γίνονται φανερές και οι αδυναμίες του. Τα κείμενα της Ρόι έχουν μια καλλιτεχνική διάσταση, κάτι που και η ίδια γνωρίζει πολύ καλά. H οπτική της είναι κάτι παραπάνω από δημοσιογραφική μιας και αποδίδει πράγματα που «βρίσκονται έξω από τον χώρο της κοινής αντίληψης του εξωτερικού κόσμου». Το παράδοξο, όμως, είναι ότι μερικές φορές φαίνεται σαν να μη διαλέγει προσεκτικά τις λέξεις της. Χρησιμοποιεί άφθονες δημοσιογραφικές κοινοτοπίες και στερεότυπα: «Αυτός που για μια χώρα είναι τρομοκράτης, για μια άλλη μπορεί να είναι αγωνιστής» και άλλα παρόμοια.
Γλώσσα και λέξεις
Η Ρόι ισχυρίζεται ότι είναι εξαιρετικά ευαισθητοποιημένη σχετικά με τη γλώσσα. Οτι δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις λέξεις με μαλθακότητα και επιπολαιότητα όπως άλλοι. «Ενας συγγραφέας περνάει όλη του τη ζωή ταξιδεύοντας μέσα στην καρδιά της γλώσσας, προσπαθώντας να ελαχιστοποιήσει, αν όχι να εξαλείψει την απόσταση ανάμεσα στη σκέψη και τη γλώσσα». Είναι περίεργο λοιπόν πώς αφήνει να είναι τόσο δύσκαμπτες μερικές σκέψεις της. Μιλώντας παραδείγματος χάριν για τους ανθρώπους που αναγκάζονται να μετακινηθούν λόγω των μεγάλων φραγμάτων, λέει: «Βέβαια δεν τους εξαφανίζουν ούτε τους στέλνουν στους θαλάμους των αερίων, μπορώ όμως να διαβεβαιώσω ότι οι κατοικίες τους είναι χειρότερες από κάθε στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τρίτου Ράιχ». Αραγε είναι σίγουρη γι’ αυτό; Εχει διαβάσει ποτέ εμπειρίες ανθρώπων που έζησαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως και αν ναι πώς μπορεί να υποστηρίζει μια τέτοια άποψη;
Οπως φαίνεται από την παρουσίαση αυτή, η Ρόι είναι μία συγγραφέας που επιφυλάσσει εκπλήξεις. Μας καλεί να μην αφήσουμε ασχολίαστα τα ολέθρια πράγματα που συμβαίνουν στο όνομα της ανάπτυξης και της ασφάλειας. Ενας Δυτικός κριτικός είπε ότι πάσχει από «οξιντενταλισμό», το αντίστροφο του οριενταλισμού, λες και η οργή της για την επιβολή της κυριαρχίας των ΗΠΑ πάνω στις παγκόσμιες αγορές και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας είναι μόνον προϊόν προκατάληψης.
Δεν δίνει λύση
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια φωνή από την Ινδία που αντιμετωπίζει με τόσο σκεπτικισμό τα δώρα και τις απειλές των Δυτικών, προκαλεί ταραχή. Σε μια σειρά άρθρων της, η Ρόι έχει διατρανώσει την αντίθεσή της προς την κυβέρνηση της Ινδίας, ενώ ένα από τα πρόσφατα άρθρα της, όπου διαμαρτυρόταν για την κατασκευή του φράγματος Σαρντάρ Σαροβάρ, είχε αποτέλεσμα να ασκηθεί δίωξη εναντίον της.
Αλλά η πιο ουσιαστική αντίθεση που θα μπορούσε να διατυπωθεί εναντίον της Αρουντάτι Ρόι είναι ότι δεν έχει να προσφέρει εναλλακτική λύση. Θέλει να σταματήσουν οι άνθρωποι να κατασκευάζουν φράγματα στα ποτάμια, να σταματήσουν να σκοτώνονται, να κατασκευάζουν βόμβες και να τις ρίχνουν. Και επειδή ξέρει ότι δεν θα σταματήσουν, ο τόνος που υιοθετεί είναι θρηνητικός. Αυτός ο τόνος της αθεράπευτης οδύνης και του θρήνου καθιστά τον πολιτικό της σχολιασμό μάλλον περιορισμένου βεληνεκούς.