Αρχιτεκτονικής… αγώνας άγονος

Αρχιτεκτονικής… αγώνας άγονος

7' 43" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«A ν ξεκινούσαμε σήμερα, δεν θα κάναμε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς». O πρόεδρος της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας (EAXA), Γιάννης Καλαντίδης, δεν αφήνει περιθώρια. H κυνική απάντηση σε όσους αρχιτέκτονες διαμαρτύρονται για τη δραματική αλλοίωση των βραβευμένων μελετών που υλοποιούνται ή πρόκειται να υλοποιηθούν τους επόμενους μήνες σε τέσσερις σημαντικές πλατείες της Αθήνας, ανοίγει ξανά τον ασκό του Αιόλου? έρχεται να θέσει εκ νέου το ζήτημα του σεβασμού των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών στη χώρα μας.

Ανεξάρτητα από τι θα δουν τα μάτια μας στην Ομόνοια, στο Σύνταγμα, στο Μοναστηράκι και στην πλατεία Κουμουνδούρου, αυτή τη στιγμή δείχνει να έχει μεγαλύτερη σημασία η παρακαταθήκη των τεσσάρων πανευρωπαϊκών διαγωνισμών. Και η παρακαταθήκη δεν είναι ενθαρρυντική: στην Ελλάδα του 2003 το αρχιτεκτονικό έργο μοιάζει καταδικασμένο να ανέχεται εξευτελισμούς, άνωθεν υποδείξεις, υποτιμητικούς συμβιβασμούς.

Η χαμένη ευκαιρία

Δεκαεπτά μήνες πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και υπό το καθεστώς αφόρητης χρονικής πίεσης, η EAXA ετοιμάζεται να παρακάμψει σημαντικά στοιχεία δύο τουλάχιστον μελετών (Μοναστηράκι, Σύνταγμα) ενώ στην περίπτωση της Ομόνοιας, αυτό που θα δούμε όταν παραδοθεί η πλατεία, ελάχιστη σχέση θα έχει με τη μελέτη που είχε γίνει ενθουσιωδώς δεκτή πριν από τέσσερα χρόνια. Λιγότερο προβληματική αποδείχθηκε η πλατεία Κουμουνδούρου.

Αυτό, όμως, έχει ελάχιστη σημασία. Γιατί, σε αυτήν την ιστορική συγκυρία (2004, «πυρετός» αστικών αναπλάσεων σε όλο τον κόσμο, μητροπολιτικοί ανταγωνισμοί, κλπ.), το ελληνικό κράτος, με εκφραστή στην προκειμένη περίπτωση την EAXA, φαίνεται να χάνει μέσα από τα χέρια του μία σπουδαία ευκαιρία. Την ευκαιρία να αποδώσει στον αρχιτέκτονα τον ρόλο που απολαμβάνει σε όλο τον προηγμένο δυτικό κόσμο. Ομως, με όσα εξελίσσονται στο παρασκήνιο των διαγωνισμών τα τελευταία χρόνια, ο Ελληνας αρχιτέκτονας εξισώνεται σχεδόν με τον ημιπαράφρονα καλλιτέχνη ο οποίος έχει καλές, συμπαθητικές, «χαριτωμένες» ιδέες που, τελικά, καλό είναι να κρατήσει για τον εαυτό του. Ετσι ο ρόλος του περνάει αυτοδικαίως στα χέρια εξωθεσμικών παραγόντων που ασφαλώς «έχουν άποψη»: στον δήμαρχο, στους «προέδρους», στον κοινοτάρχη, στον σύμβουλο, κοκ. Προσοχή: όχι σε συγκροτημένα θεσμικά όργανα, αλλά σε μονάδες που έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν τις απόψεις τους.

Στην «παρακρατική» αυτή λειτουργία αποτυπώνεται ολόκληρη η μεταπολεμική εξέλιξη των ελληνικών πόλεων και ταυτόχρονα η θεαματική απαξίωση του δημόσιου χώρου. Δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε γύρω μας: τις αθηναϊκές πλατείες με τις στρατιές αγαλμάτων που μας κληρονόμησε η τελευταία θητεία του κ. Δημήτρη Αβραμόπουλου, το αεροδρόμιο των Σπάτων αγνώστου αρχιτεκτονικής ταυτότητας, τα δεκάδες ολυμπιακά έργα άνευ (αρχιτεκτονικών) διαγωνισμών.

Κρίση εμπιστοσύνης

Η κρίση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους αρχιτέκτονες και το κράτος δεν προαιωνίζεται κάτι καλύτερο. Το δυστύχημα είναι ότι δεν διδασκόμαστε. Οι πόλεις στις οποίες υποτίθεται ότι προσβλέπουμε έχουν υιοθετήσει λειτουργίες και μηχανισμούς μέσα στους οποίους ο αρχιτέκτονας αφήνεται ελεύθερος να δημιουργήσει.

Ο Ελληνας συνάδελφός του, απροστάτευτος και ανασφαλής, οφείλει να είναι σε διαρκή επαγρύπνηση, να δίνει εξηγήσεις, να απολογείται, να δίνει μάχες για τα αυτονόητα.

Η Βαρκελώνη, το Αμστερνταμ, η Κοπεγχάγη, το Μάντσεστερ και δεκάδες άλλες ευρωπαϊκές πόλεις εμπιστεύθηκαν τους αρχιτέκτονες και σήμερα δρέπουν τους καρπούς. Δεν έγιναν παντού αριστουργήματα. Για να υπάρξουν, όμως, τα αριστουργήματα, θα πρέπει να έχει προηγηθεί η ζύμωση, η τριβή. Θα πρέπει να έχουν κατατεθεί οι λιγότερο καινοτόμες λύσεις, τα πιο συμβατικά σχέδια που ανοίγουν με τη σειρά τους τον δρόμο στην πρωτοπορία. Αυτή είναι η ροή της πραγματικής δημιουργίας, αυτή είναι η ιστορία του πολιτισμού. Κι αυτή είναι η συμβολή των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών: διακινούνται ιδέες, υλοποιείται το πρώτο βραβείο, γίνεται διάλογος, εξασκείται το μάτι του κοινού, διαμορφώνεται αισθητική. Στην Ελλάδα η αλυσίδα αυτή παραμένει ακόμα ζητούμενο.

Τέσσερις διαγωνισμοί με μεγάλες προσδοκίες

Τ ο 1998, όταν η ΕΑΧΑ προχώρησε στη διεξαγωγή των πανευρωπαϊκών διαγωνισμών για τις τέσσερις αθηναϊκές πλατείες, τίποτα δεν προδίκαζε τη σημερινή εξέλιξη. Το ακριβώς αντίθετο: δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι κάτι επιτέλους αλλάζει. Καθώς η ΕΑΧΑ ήταν (και είναι) καρπός δύο υπουργείων (του Πολιτισμού και του ΠΕΧΩΔΕ), άρχισε να εδραιώνεται μία νέα πεποίθηση: με φόντο το 2004, το ελληνικό κράτος έδειχνε ώριμο να αντιμετωπίσει με νέους όρους την πόλη και τον δημόσιο χώρο.

Μία κακή σχέση πολλών δεκαετιών έπρεπε να καλλιεργηθεί εξαρχής. Ηταν κοινός τόπος: δεν μπορούσαμε να πάμε σε αξιοπρεπείς Αγώνες με μία Αθήνα παραδομένη στη λογική των μελετοκατασκευών, της διαπλοκής και της αυθαιρεσίας. Οφείλαμε να σοβαρευτούμε, να εγκαταλείψουμε το μοναδικό know how που γνωρίζαμε καλά έως τότε, το know how του άρπα-κόλλα.

Νέοι αρχιτέκτονες

Η ΕΑΧΑ, με πρόεδρο τον Γιάννη Καλαντίδη, αρχιτέκτονα και στενό συνεργάτη του Αντώνη Τρίτση (διπλός ο συμβολισμός), γρήγορα εξέθρεψε μεγάλες προσδοκίες. Οταν, δε, αποσαφηνίστηκε ο ρόλος της (κατά πολύ ευρύτερος του αρχικού και πολύ πέραν της ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων), υποχρεώθηκε να σηκώσει στους ώμους της τις ελπίδες μιας πόλης που εκλιπαρούσε για προσοχή.

Η επιτυχής έκβαση και των τεσσάρων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών ανανέωσε τις προσδοκίες. Στα πρώτα βραβεία σημειώθηκαν εκπλήξεις? εκπροσωπήθηκαν, κατά κύριο λόγο, νέοι αρχιτέκτονες. Για πρώτη φορά, ο δημόσιος χώρος της Αθήνας θα περνούσε στα χέρια μιας νέας γενιάς αρχιτεκτόνων που ώς τώρα παρέμενε στο περιθώριο «λόγω ηλικίας»…

Μια διαφορετική αντίληψη

Η μοντέρνα πρόταση για την Ομόνοια έτυχε θεαματικής υποδοχής από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και συμπύκνωσε τη διαφαινόμενη νέα εποχή. Ακολούθησε το βραβείο για το Μοναστηράκι με το σκανδαλώδες, όπως αποδείχθηκε, πολύχρωμο μωσαϊκό, εμπνευσμένο πάλι από νέους ηλικιακά μελετητές. Τα αποτελέσματα των διαγωνισμών για το Σύνταγμα και την Κουμουνδούρου (ή Ελευθερίας, αν προτιμάτε) πιστοποίησαν απλά την υιοθέτηση μιας νέας αντίληψης. Ο αφόρητος επαρχιωτισμός της πλατείας Κλαυθμώνος ή της Κάνιγγος ήταν ένας εφιάλτης που σε λίγα χρόνια θα είχαμε ξεχάσει. Ονειρευόμασταν χάι τεκ παγκάκια, μινιμαλιστικές αψίδες, video walls, ανελέητους μοντερνισμούς. Δεν θα γινόμασταν ποτέ Βαρκελώνη (γιατί άλλωστε;). Αλλά τουλάχιστον θα κάναμε την προσπάθεια μας.

Η προσπάθεια έγινε, αλλά φαίνεται να μένει μισή. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αρνήθηκε να αποδεχθεί το πολύχρωμο λιθόστρωτο των μελετητών στο Μοναστηράκι, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε μία εξαιρετικά συμβατική λύση (θα τοποθετηθούν πλάκες Καρύστου ή Πηλίου) που θα μπορούσε να έχει προκύψει στην αρχιτεκτονική υπηρεσία του τελευταίου συνοικιακού δήμου. Στο Σύνταγμα, αφού άλλαξε άρδην η κυκλοφοριακή μελέτη και ματαιώθηκε η φιλόδοξη ενοποίηση της πλατείας με την οδό Ερμού, τώρα γίνεται προσπάθεια να αλλάξει και η δαπεδόστρωση (γρανίτης αντί για μάρμαρο).

Τρεις αλλαγές στην Ομόνοια

Στην Ομόνοια σημειώθηκαν τρεις βασικές αλλαγές: κατ’ αρχάς, δεν προχώρησε η πρόταση του διαφώτιστου δαπέδου στην κεντρική περιοχή της πλατείας και η έμμεση επικοινωνία του με το επίπεδο των εκδοτηρίων του υπογείου σταθμού. Ετσι, ακυρώνεται ένα από τα πιο δημοφιλή στοιχεία της μελέτης, το παιχνίδι με το φως. Επίσης, καταργήθηκε το στέγαστρο και η οθόνη προβολής που προβλεπόταν σε θέση ακριβώς πίσω από τις κερκίδες. H πρισματική κατασκευή με επιφάνεια εκροής νερού παρουσιάζεται ιδιαίτερα έντονη, εξαιτίας της κατάργησης της οθόνης προβολής, και κατά πάσα πιθανότητα θα «κοντύνει» κατά ένα μέτρο, σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του προέδρου της EAXA Γιάννη Καλαντίδη. Καταργήθηκαν ακόμα τα στέγαστρα που προβλέπονταν στις εισόδους και στις εξόδους του μετρό. H προσθήκη γλυπτικής κατασκευής του Γιώργου Ζογγολόπουλου δεν υπήρχε στα δεδομένα του διαγωνισμού, ενώ και στην Ομόνοια θα προστεθεί πράσινο: σύμφωνα με μελέτη της Διεύθυνσης Κηποτεχνίας του Δήμου Αθηναίων, θα τοποθετηθούν ζαρντινιέρες διάσπαρτες σε ολόκληρη την επιφάνεια της πλατείας.

Στην πλατεία Κουμουνδούρου, η βραβευμένη μελέτη θα εφαρμοστεί, κατά το μεγαλύτερο μέρος? με εξαίρεση την τομή 4 μέτρων που ματαιώθηκε, έτσι ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες «συναντήσεις» με αρχαιολογικά ευρήματα. Τα έργα στην πλατεία Κουμουνδούρου αναμένεται να αρχίσουν το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου.

Γιάννης Καλαντίδης: Σήμερα δεν θα τους έκανα τους διαγωνισμούς

Για το θέμα των αλλαγών που έγιναν στα βραβευμένα σχέδια μιλήσαμε με τον πρόεδρο της EAXA Γιάννη Καλαντίδη.

– Κύριε Καλαντίδη, υπάρχει ένα κλίμα δυσφορίας ανάμεσα σε πολλούς αρχιτέκτονες οι οποίοι κέρδισαν τους διαγωνισμούς.

– Ναι, το γνωρίζω. Τι να κάνω, όμως; Πάρτε για παράδειγμα την Ομόνοια. Δυστυχώς, τα προοπτικά «κρύβουν» τις υψομετρικές διαφορές. Και τώρα έχουμε ένα τείχος τριών μέτρων, σε συντριβάνι που κατασκευάζεται. Και από την Γ΄ Σεπτεμβρίου η Ακρόπολη δεν φαίνεται με τίποτα.

– Και τι θα κάνετε;

– Θα καταβιβαστεί κατά ένα μέτρο.

– Είστε ευχαριστημένος από τη σημερινή εικόνα;

– Θα σας πω. Το αποτέλεσμα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών δεν δικαιώνεται από τη σημερινή εικόνα. Στο Σύνταγμα οι μελετητές επιμένουν να παραμείνει το επικίνδυνο για τους πεζούς μάρμαρο. Εμείς είμαστε της άποψης να τοποθετηθεί ο ασφαλέστερος γρανίτης.

– Αληθεύει ότι ο Δήμος Αθηναίων ασκεί πιέσεις για αύξηση του πρασίνου στην επιφάνεια των πλατειών;

– Ναι, είναι αλήθεια. Ακούγονται και υπερβολές. Κι εμείς είμαστε υπέρ του πρασίνου αλλά υπό προϋποθέσεις. Οχι να φυτεύουμε δέντρα εκεί που δεν υπάρχει ήλιος, για παράδειγμα.

– Δεν θα έπρεπε να δοκιμαστεί και η νέα γενιά αρχιτεκτόνων; Να μην τους δοθεί μία ευκαιρία; (σ.σ.: O πρόεδρος της EAXA αναφέρεται συχνά στο νεαρό της ηλικίας των περισσότερων μελετητών).

– Συμφωνώ. H ευκαιρία δόθηκε. Κάποιος πληρώνει τώρα αυτήν την ευκαιρία και την πληρώνει η πόλη της Αθήνας.

– Στο Μοναστηράκι άλλαξε ολόκληρη η μελέτη. Θα εφαρμοστεί κάτι που δεν έχει καμία σχέση με τον διαγωνισμό.

– Γνωρίζετε πολύ καλά ότι τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου απέρριψαν το πολύχρωμο λιθόστρωτο της μελέτης. Κι εν πολλοίς είχαν δίκιο. Γιατί θα πρέπει να προτείνουμε δόκιμα υλικά που θα είμαστε σε θέση να αντικαταστήσουμε όταν προκύψει ανάγκη ύστερα από πέντε ή δέκα χρόνια.

– Αν επιτρέπουμε τόσες αλλαγές και τόσες παρεμβάσεις, αναρωτιέμαι τι νόημα έχουν οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί. Γιατί τους κάνατε;

– Ηταν θέμα αρχής. Είχαμε πρωτοσυστήσει την εταιρεία, είμασταν στο ξεκίνημα. Αν αρχίζαμε σήμερα, δεν θα τους έκανα. Οι συνάδελφοί μου οι αρχιτέκτονες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα έργα στις πόλεις δεν είναι δικά τους. Ανήκουν στους πολίτες. Το δικό μας λάθος ήταν ότι εμείς δεν θέσαμε αυστηρότερες προδιαγραφές. Δεν εκτιμήσαμε σωστά το ζήτημα της απειρίας…

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή