Μπαράζ αντιδράσεων από την συνήθως σιωπηλή κοινότητα των Ελλήνων αρχιτεκτόνων πυροδότησε η συνέντευξη του προέδρου της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας (EAXA) Γιάννη Καλαντίδη στην «K», με αφορμή τα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά την εφαρμογή τριών βραβευμένων μελετών σε ισάριθμες κεντρικές πλατείες της Αθήνας (Ομόνοια, Σύνταγμα, Μοναστηράκι). O κ. Καλαντίδης τόνιζε στο φύλλο της 9ης Μαρτίου πως αν ξεκινούσε σήμερα τη σχετική διαδικασία, δεν θα προχωρούσε στη διεξαγωγή αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, χρεώνοντας στους μελετητές απειρία (απότοκη του «νεαρού της ηλικίας») που «καλείται να πληρώσει σήμερα η Αθήνα».
Πρώτες αντέδρασαν, ως άμεσα θιγόμενες, οι μελετητικές ομάδες της Ομόνοιας και του Μοναστηρακίου. Το περιεχόμενο των επιστολών που δημοσιεύουμε σήμερα (με μικρές περικοπές, λόγω έλλειψης χώρου) επιβεβαιώνει το βαθύ ιδεολογικό χάσμα με την EAXA. H αντίδραση μέρους του αρχιτεκτονικού κόσμου δεν εξαντλήθηκε στις δύο επιστολές. Μας μεταφέρθηκαν, ανάμεσα σε άλλα, δυσοίωνες εικόνες διαρκών παρεμβάσεων που αλλοίωναν ή ακύρωναν μελέτες ή σχέδια, χωρίς θεσμική νομιμοποίηση. Αναφέρθηκε η περίπτωση μέλους της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου κατήργησε επιτόπου περίπτερα εισόδου που είχαν εγκριθεί από τα αρμόδια όργανα. Ενοχλημένα εμφανίζονται και μέλη των κριτικών επιτροπών που γνωμοδότησαν στους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και προφανώς εκτίθενται από τη μη εφαρμογή τους. Ανάμεσα στα μέλη της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού για την πλατεία Μοναστηρακίου είναι και ο ίδιος ο πρόεδρος της EAXA Γιάννης Καλαντίδης.
Ανάλογα προβλήματα με αυτά που παρουσιάζονται στις πλατείες εντοπίζονται και στις μελέτες για την ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων. H πεζοδρόμηση της οδού Αδριανού και οι επεμβάσεις στις παρυφές του Κεραμεικού και της Αρχαίας Αγοράς προχωρούν με διαδικασίες-εξπρές που δεν λαμβάνουν υπόψη τις μελέτες των αρχιτεκτόνων. Ακόμα και στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου, την αποκαλούμενη «ναυαρχίδα» της Ενοποίησης, αποκαλύπτονται τώρα δυσλειτουργίες, με όχι αμελητέες συνέπειες για το τελικό αποτέλεσμα.
Η «K» σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί το ευαίσθητο ζήτημα του σεβασμού του αρχιτεκτονικού έργου να διολισθήσει σε προσωπική διένεξη ανάμεσα σε επαγγελματίες αρχιτέκτονες και στον πρόεδρο της EAXA. O ρόλος του Τύπου είναι να θέτει υπαρκτά ζητήματα και να κινητοποιεί τον διάλογο. O κ. Καλαντίδης, σε επικοινωνία του με την «K», εξέφρασε την επιθυμία να διοργανωθεί από την EAXA, και σε συνεργασία με τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων, ημερίδα με θέμα τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς στην Ελλάδα. Αυτό θα είναι ένα καλό, πρώτο βήμα. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να δούμε στη σημερινή αντιπαράθεση την αρχή ενός μακρού δρόμου που θα μας βγάλει από τον φαύλο κύκλο της απαξίωσης της αρχιτεκτονικής και των αδιεξόδων που αναπαράγει. Ποτέ δεν είναι αργά.
Το «εξπρές» της Αδριανού
Το δημοσίευμα της «K» έφερε στην επιφάνεια κι άλλες περιπτώσεις αλλοίωσης αρχιτεκτονικών μελετών. Αν και σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη (στον οποίο ανατέθηκε από το 1996 η μελέτη της οδού Αδριανού), η δική του πρόταση όχι απλώς αποψιλώθηκε αλλά παρακάμφθηκε εξ ολοκλήρου: «H οδός Αδριανού που διαμορφώνεται δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη μελέτη που είχαμε υποβάλει στην EAXA? μελέτη, τονίζω, για την οποία πληρωθήκαμε. Χωρίς να έχουμε την παραμικρή ενημέρωση, ο κ. Καλαντίδης αποφάσισε να προωθήσει κάτι εντελώς διαφορετικό και μάλιστα εντός ελαχίστων ημερών, κατόπιν πρωθυπουργικής εντολής. Και όταν διαμαρτυρηθήκαμε, ο πρόεδρος της EAXA, αφού απολογήθηκε μόνο για την έλλειψη ενημέρωσης, αντέταξε στην επιχειρηματολογία μας το παροιμιώδες επιχείρημα: «Αφού πληρωθήκατε, γιατί μιλάτε;»»! Για τον κ. Αντωνακάκη, η χωρίς λόγο σπατάλη δημοσίου χρήματος (για μελέτες που τελικά δεν πραγματοποιούνται) είναι μόνο το ένα σκέλος της υπόθεσης: «Το πιο σοβαρό, για μένα, είναι να σπαταλάς κατ’ αυτόν τον τρόπο το αρχιτεκτονικό δυναμικό της χώρας, όταν του αφαιρείς τη δυνατότητα να παράγει έργο».
Διαγωνισμοί «στο γόνατο»
Διαφορετική η περίπτωση του αρχιτέκτονα Γιώργου Διαμαντόπουλου, εκ των μελετητών της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και της Αποστόλου Παύλου. O κ. Διαμαντόπουλος αναγνωρίζει στην EAXA την προώθηση πολύ σημαντικών πολεοδομικών παρεμβάσεων, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να καταγγείλει άνωθεν επεμβάσεις κατά τη διάρκεια των έργων πεζοδρόμησης της Διονυσίου Αρεοπαγίτου που αλλοίωσαν το πνεύμα της μελέτης.
Το μεγάλο απόθεμα εμπειρίας του κ. Διαμαντόπουλου σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, του επιτρέπει να έχει άποψη: «H επιτυχία ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού δεν εξαρτάται τόσο από την ικανότητα των διαγωνιζομένων αλλά κυρίως από τον τρόπο με τον οποίο τοποθετείται ο εργοδότης. Ενας σωστά οργανωμένος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, που δίνει σαφείς κατευθύνσεις στους συμμετέχοντες, σαφείς προδιαγραφές, καταλήγει μονοσήμαντα σε καλό αποτέλεσμα και περιορίζει την πιθανότητα λαθών. Οταν, όμως, ο διαγωνισμός γίνεται για τα μάτια του κόσμου, για να προκαλέσει δημοσιότητα και χωρίς σωστή προετοιμασία, το αποτέλεσμα είναι είτε τα βραβεία να μην υλοποιούνται είτε, στην περίπτωση που υλοποιούνται, να ανακαλύπτονται λογικοφανή επιχειρήματα που να δικαιολογούν επεμβάσεις. Ετσι, σήμερα, η Αθήνα δεν πληρώνει την απειρία των αρχιτεκτόνων αλλά την απειρία όσων προκήρυξαν τους διαγωνισμούς. Δεν λέω ότι οι βραβευμένες μελέτες είναι καλές ή κακές, αλλά, αν πάσχουν, η ευθύνη της επιλογής δεν βαραίνει τους ίδιους».
«Ομόνοια»: Γιατί δεν τους κηρύξατε άγονους;
«Στο φύλλο της «Κ» της Κυριακής, 9 Μαρτίου διαβάσαμε τη συνέντευξη του προέδρου της ΕΑΧΑ κ. Ι. Καλαντίδη, σχετικά με τις απόψεις του για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς που διοργάνωσε η ΕΑΧΑ και για το έργο της διαμόρφωσης της Πλατείας Ομονοίας ειδικότερα. Θεωρήσαμε υποχρέωσή μας να απαντήσουμε δημόσια, όχι μόνο για την προσωπική μας αποκατάσταση ως μελετητές του συγκεκριμένου έργου, αλλά και για την υπεράσπιση του θεσμού που μας έφερε σε αυτήν τη θέση: τον θεσμό των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών.
Υποστηρίζει ο κ. Καλαντίδης ότι η ευκαιρία που δόθηκε μέσω των διαγωνισμών σε νέους αρχιτέκτονες να διαγωνιστούν ισότιμα και να βραβευτούν, είχε τελικά αρνητικές επιπτώσεις για την πόλη της Αθήνας. Το τι επιπτώσεις θα είχε η εφαρμογή των βραβείων στην πόλη δυστυχώς δεν θα το μάθουμε ποτέ, γιατί οι μελέτες αλλοιώθηκαν και εξακολουθούν να αλλοιώνονται στη φάση κατασκευής τους από τις συνεχείς παρεμβάσεις, οι σημαντικότερες των οποίων δεν έχουν να κάνουν με τεχνικά ή ακόμη και οικονομικά ζητήματα, αλλά με τις ίδιες τις αρχές σχεδιασμού της βραβευμένης από θεσμοθετημένη επιτροπή πρότασης.
Είναι όμως ο ρόλος της ΕΑΧΑ να κρίνει και να επεμβαίνει στην αρχιτεκτονική πρόταση σε περίπτωση που διαφωνεί με αυτήν, ή να εξυπηρετήσει μέσω των υπηρεσιών της την καλύτερη δυνατή εφαρμογή της, ώστε να δει επιτέλους η Αθήνα ένα βραβευμένο έργο από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό σε δημόσιο χώρο της; (…) Η πόλη της Αθήνας συνεπώς δεν απειλείται από την ευκαιρία που δόθηκε σε νέους αρχιτέκτονες να δημιουργήσουν, αλλά μάλλον περισσότερο από τις αδικαιολόγητες παρεμβάσεις οργάνων και προσώπων που έχουν τη δύναμη να επιβάλουν τις απόψεις τους.
Ο πρόεδρος της ΕΑΧΑ υποστηρίζει το προφανές, ότι δηλαδή τα έργα στην πόλη δεν ανήκουν στους αρχιτέκτονες. Υπαινίσσεται όμως εδώ προφανώς ότι δεν είναι οι ίδιοι αρμόδιοι να αποφασίζουν για την ποιότητα του σχεδιασμού της. Ούτε βέβαια οι επιτροπές κρίσεων των διαγωνισμών που αποτελούνται από εμπειρότατους και καταξιωμένους αρχιτέκτονες, στην πλειοψηφία τους καθηγητές ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Τότε όμως ποιος είναι; Ως ποιο βαθμό ο εκάστοτε πρόεδρος της ΕΑΧΑ, δήμαρχος ή υπουργός δικαιούνται να παρεμβαίνουν ανάλογα με τα προσωπικά τους αισθητικά κριτήρια σε αρχιτεκτονικές μελέτες και μάλιστα βραβευμένες; Οι πολίτες χρειάζεται να προστατευτούν μόνο ως προς το δικαίωμά τους να δουν βραβευμένα έργα να υλοποιούνται και να τα κρίνουν μέσα στον χρόνο.
Γιατί ένας οργανισμός εμποδίζει, απαξιώνει και υπονομεύει διαρκώς το έργο το οποίο εκείνος υλοποιεί; Και τελικά αν η ΕΑΧΑ διαφωνούσε με την απόφαση της κριτικής επιτροπής των διαγωνισμών, γιατί δεν κήρυξε άγονους τους διαγωνισμούς και να προχωρήσει σε προκήρυξη νέων ή σε αναθέσεις με επιλογή μελετητών της αρεσκείας της;».
Οι αρχιτέκτονες μελετητές:
Αριάδνη Βοζάνη, Γρηγόρης Δεσύλας,
Μαριαλένα Κατσίκα, Θοδωρής Τσιατάς
«Μοναστηράκι»: Για πάντα νέοι
«Το περιεχόμενο της πρόσφατης συνέντευξης του κ. Γιάννη Καλαντίδη, αρχιτέκτονα και προέδρου της ΕΑΧΑ Α.Ε., μας θίγει ως πολίτες και ως αρχιτέκτονες που διακρίθηκαν με το πρώτο βραβείο στον σχετικό ευρωπαϊκό διαγωνισμό για την πλατεία Μοναστηρακίου (1998). (…) Θα πρέπει να γνωρίζει ο αρχιτέκτονας κ. Γιάννης Καλαντίδης ότι οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί αποτελούν τη μοναδική διαφανή και ασφαλή διαδικασία για το μέλλον της πόλης, διαδικασία την οποία όπως λέει ο ίδιος επέλεξε αρχικά στο ξεκίνημα της ΕΑΧΑ Α.Ε. Ομως στη συνέχεια ομολογεί «αν αρχίζαμε σήμερα δεν θα τους έκανα». Και τι θα έκανε; Θα προτιμούσε την «ασφαλή» λύση των μελετοκατασκευών, η οποία είναι γνωστό που έχει οδηγήσει αυτή την πόλη.
(…) Πιο συγκεκριμένα αν είναι κάτι που θα «πληρώσει» η πλατεία στο Μοναστηράκι, η περιοχή και η πόλη της Αθήνας, είναι ότι έπειτα από έναν ευρωπαϊκό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και τέσσερα χρόνια σκληρής δουλειάς και έρευνας η διαμόρφωση της πλατείας θα γίνει, όπως μας ανακοινώθηκε με σχετική επιστολή της ΕΑΧΑ (25-2-2003) και αφού ήδη είχαμε παραδώσει την οριστική μελέτη και τη μελέτη εφαρμογής (3-2-2003), με «ορθογωνισμένες πλάκες Καρύστου ή Πηλίου, ενώ παράλληλα θα υπάρξουν νησίδες πρασίνου». Αποφασίζεται μια λύση για την υλοποίηση της οποίας ήταν εντελώς περιττός ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, η εκπόνηση μελέτης και εμείς άχρηστοι. (…) Θεωρούμε ότι με την απόφασή του αυτή ο αρχιτέκτονας κ. Γιάννης Καλαντίδης προσβάλλει όχι μόνο εμάς ως μελετητές αλλά και την κριτική επιτροπή στην οποία μετείχε, συγχρόνως καταργεί τις νόμιμες διαδικασίες και αδιαφορεί για την αλόγιστη σπατάλη του δημόσιου χρήματος. Θα θέλαμε λοιπόν να τον ρωτήσουμε γιατί έκανε τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, γιατί ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής υπερψήφισε τη συγκεκριμένη πρότασή μας, γιατί τέλος μας ανατέθηκε από την ΕΑΧΑ Α.Ε. η μελέτη;
(…) Τέλος θα θέλαμε να υπενθυμίσουμε στον αρχιτέκτονα κ. Γιάννη Καλαντίδη, αν και το γνωρίζει πολύ καλά, ότι δεν είμαστε τόσο νέοι και άπειροι, ο καθένας από εμάς έχει μια πλούσια εμπειρία και σπουδές και έχει συμμετάσχει σε ομάδες, διαγωνισμούς και έρευνες που αφορούν την Αθήνα. (…) Εκτός βέβαια αν εννοεί ότι για να αποκτήσει «πείρα» κανείς και να μην είναι «νέος» πρέπει να δεχτεί εξευτελισμούς, συμβιβασμούς, τη διάψευση του οράματος για την πόλη και τον δημόσιο χώρο. Το όραμα μιας πόλης έχει κόστος, θέλει τόλμη, ξεπέρασμα της γραφειοκρατίας, εμπιστοσύνη σε νέες ιδέες, συνεργασία για να μπορέσει η πόλη να αποκτήσει ένα νέο πρόσωπo. Ο αρχιτέκτονας Αριστομένης Προβελέγγιος έχει γράψει ότι «Αυτός ο μόνος δρόμος θέλει σύνεση, ήθος και αφάνταστη δημιουργία». Σε αυτό έχουμε να απαντήσουμε ότι θα παραμείνουμε για πάντα νέοι».
Οι μελετητές-αρχιτέκτονες:
Νίκος Καζέρος, Ζήνα Κωτσοπούλου,
Βάσω Μανιδάκη, Χριστίνα Παρακεντέ,
Ελένη Τζιρτζιλάκη