«O στρατός μας δεν έρχεται στη γη και στις πόλεις σας ως κατακτητής, αλλά ως απελευθερωτής…». Με αυτήν τη στομφώδη ανακοίνωση, ο στρατηγός σερ Στάνλεϊ Μάουντ είχε περιγράψει τις προθέσεις της Βρετανίας όταν ο βρετανικός στρατός εισέβαλε στη Βαγδάτη πριν από 86 χρόνια αυτόν το μήνα. Τρία χρόνια αργότερα, οι Ιρακινοί ζούσαν συγκλονιστικές στιγμές εξέγερσης εναντίον των βρετανικών δυνάμεων κατοχής. O στρατηγός, καταγγέλλοντας τους εξουσιαστές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τους οποίους εξεδίωξε η Βρετανία, είχε δηλώσει προς τον λαό της Βαγδάτης: «Θυμήσου, λαέ, ότι επί 26 γενιές ζούσες κάτω από την τυραννική μπότα του ξένου κατακτητή που στόχευε στο να στρέψει τον έναν αραβικό οίκο εναντίον του άλλου, ελπίζοντας να βγει αυτός κερδισμένος από τις διαφορές και τις αντιπαλότητες. Αυτή η πολιτική είναι απεχθής για τη Μεγάλη Βρετανία και τους συμμάχους της, που γνωρίζουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη και ευημερία όταν υπερισχύουν η έχθρα και η κακή διακυβέρνηση».
Ογδόντα έξι χρόνια μετά, ο Τόμι Φρανκς είναι ο νέος Στάνλεϊ Μάουντ. Γι’ αυτό κι όπως σημειώνουν οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Μάικλ Αϊζενσταντ, υπάρχουν ορισμένα μαθήματα που οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο στρατηγός Φρανκς θα πρέπει να έχουν μελετήσει καλά, μιας και συνεργάζονται τόσο στενά με τους Βρετανούς. Μάθημα πρώτο: Δεν δίνεις ποτέ υποσχέσεις και ύστερα τις αθετείς. Οι Βρετανοί παρέτειναν την παραμονή τους στο Ιράκ, κάτι που θεωρήθηκε ως επέκταση της βρετανικής κυριαρχίας και προδοσία συνάμα, δεδομένου ότι οι Βρετανοί είχαν υποσχεθεί ανεξαρτησία. Μάθημα δεύτερο: Εσο προσεκτικός απέναντι σ’ αυτούς που εμπιστεύεσαι. H Βρετανία εστίασε την εξουσία στη Βαγδάτη και σε ορισμένα μέλη της αραβικής μειονότητας των Σουνιτών, δίνοντας παράλληλα αξία στη γραφειοκρατία που άφησε πίσω της η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ηταν φυσικό να υπάρξουν εξεγέρσεις. Μάθημα τρίτο: Δεν διορίζεις ηγέτη έξω από τη χώρα. H Βρετανία εγκατέστησε έναν ξένον ως βασιλιά, τον Φεϊζάλ, ο οποίος συνόδευσε τον Λόρενς της Αραβίας στον πόλεμο κατά των Οθωμανών. O Φεϊζάλ, όμως, έγινε μισητός στα μάτια πολλών Ιρακινών. Μάθημα τέταρτο: Κράτα τον στρατό μακριά από την πολιτική και την εσωτερική ασφάλεια. O ιρακινός λαός έχει εμπλακεί σε αλλεπάλληλα πραξικοπήματα.
Στο ίδιο βιβλίο του Αϊζενσταντ υπάρχει ένα ενδιαφέρον σημείο που λέει το εξής: H εντύπωση πως η Βρετανία πήγε στη Μέση Ανατολή για να μείνει -αρκετά ώστε να αναδιαμορφώσει την περιοχή προς όφελος των ευρωπαϊκών πολιτικών συμφερόντων, ιδεών και ιδανικών- ήταν βασισμένη στην εύθραυστη υπόθεση ότι… θα μπορούσε να το πράξει με πολύ μικρό κόστος!
Είναι άγνωστες οι σημερινές πραγματικές προθέσεις των Αμερικανών ηγετών. Λέγονται και γράφονται πολλά. Δείτε, όμως, πώς η Ιστορία είναι τελικά ταλαντούχα. Μπορεί και επαναλαμβάνεται? αρκεί να της δοθεί η ευκαιρία. Κι εμείς; Τι θα απογίνουμε εμείς οι παρατηρητές των γεγονότων; Θα πνιγούμε μέσα στις δεξαμενές της απάθειάς μας ή θα ξαμοληθούμε στους δρόμους των δικών μας δυνατών ιδανικών;
Πριν από έναν αιώνα, ίσως και λίγο παραπάνω, ο συνθέτης Dvorak έγραψε το έργο «Συμφωνία για τον Νέο Κόσμο». Νομίζω ότι δεν έχει υπάρξει άλλο μουσικό έργο (τότε είχε συγκλονίσει τη Νέα Υόρκη) που να εκφράζει τόσο αυθόρμητα, τόσο απροσδόκητα, μα και τόσο σταθερά (ο πατέρας του συνθέτη, ένας άξεστος αγρότης, ονειρευόταν να δει τον γιο του να γίνεται κρεοπώλης) τα πιστεύω και τις ιδέες που ενέπνευσαν όλες αυτές τις γενιές των μεταναστών που αργότερα έγιναν Αμερικανοί πολίτες.
Σήμερα, η εξουσία αυτής της χώρας, που σχηματοποιήθηκε και ωρίμασε μέσα από τις ενθουσιώδεις ιδέες αυτών των ανθρώπων, βρίσκεται στα χέρια ηγετών, ικανών να συζητητούν με απίστευτη άνεση για τις δυνατότητες των B-52 και των αόρατων αεροσκαφών, αγνοώντας πιθανότατα την πραγματική δύναμή τους, τη δύναμη της φωτιάς των οπλικών συστημάτων. Ανθρώπων που όλο και πιο απροκάλυπτα τον τελευταίο καιρό δίνουν την εντύπωση υποκριτών, όχι γι’ άλλο λόγο, αλλά γιατί διαθέτουν δύο διαφορετικά κριτήρια στις προσεγγίσεις τους: ένα κριτήριο για μας κι ένα άλλο κριτήριο για τους ίδιους.
Θα χρειαστεί να βαδίσουμε για καιρό με αυτά τα νέα δεδομένα. Οπως επίσης για καιρό θα βάζουμε κάτω χαρτί και μολύβι για να σχηματοποιούμε πάνω σε λευκές σελίδες έννοιες ταυτόσημες, σαν την παγκοσμιοποίηση, το μεταμοντέρνο, την επανάσταση των MME, τη φιλελεύθερη οικονομία… για να ξυπνάμε κάθε πρωί και να αναρωτιόμαστε φωναχτά: «Μα, πού βρισκόμαστε;» για να παίρνουμε την ψυχρή απάντηση που μας πρέπει: «Μα, στο πουθενά». Κι όμως, οι φλόγες που σκέπασαν τους Δίδυμους Πύργους, το άγος του αμερικανικού λαού και οι πληγές που άνοιξαν διάπλατες τη στιγμή της κατάρρευσης των συμβόλων, δεν δικαιολογούν το πουθενά. Το αντίθετο μάλιστα. Θα ‘πρεπε να γίνουν η αφορμή για να αναθεωρήσουμε προς το καλύτερο τις έννοιες της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης, την έννοια των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Θα ‘πρεπε να γίνουν η απαρχή μιας αναθεώρησης της αρχής της καλύτερης κατανομής του εισοδήματος και της αναδιανομής του πλούτου.
Προς το παρόν, οι φλόγες των Δίδυμων Πύργων οδηγούν σε πράξεις εκδικητικές εναντίον λαών -και όχι ηγετών, όπως διατείνονται οι αμερικανικές αρχές- που η τύχη το ‘φερε να βρίσκονται σε τόπους όχι τόσο λαμπρούς, να ανήκουν σε συμμαχίες όχι τόσο ισχυρές, αλλά που στα βάθη της ψυχής τους, μοιάζουν με όλους εμάς που καλούμαστε να συμβιβαστούμε ολοκληρωτικά πια με την πολιτική των προληπτικών πληγμάτων και των προληπτικών πολέμων. Θα αντέξουμε, άραγε; Θα συνηθίσουμε και σ’ αυτό; Είναι τελικά μια ατέλειωτη χοάνη ο άνθρωπος που αφομοιώνει τα πάντα προκειμένου να επιβιώσει και να βγει με όσο το δυνατόν λιγότερα πλήγματα στην επιφάνεια; Μήπως τα παιδιά που μέλλει να γεννηθούν θα μπορούν να κοιτάζουν μόνο μέχρι εκεί που φτάνουν τα πόδια τους, χωρίς να μπορούν να προβλέψουν το επόμενο βήμα;
Τι να απαντήσω από τούτη τη στήλη; Ισως θα ‘ταν προτιμότερο να πω ότι εξακολουθώ να βλέπω ανθρώπους να γελούν, να ευθυμούν, να τραγουδούν, να αισιοδοξούν, να ερωτεύονται, να κάνουν σχέδια για το μέλλον. Εξακολουθώ να βλέπω την ανύπαντρη μητέρα από τη Νιγηρία να κρατάει με αγάπη το μωρό της, παρ’ ότι της μένει ελάχιστος χρόνος πριν από τον θάνατό της. Οπως βλέπω τις γυναίκες της Καμπούλ να βγάζουν σιγά-σιγά την μπούργκα που τις απέκοπτε από τον κόσμο. Βλέπω, τέλος, τον χωρικό με το Καλάσνικοφ να κραυγάζει ευχαριστημένος μες στην απλοϊκότητά του γιατί είχε τρυπήσει το ρεζερβουάρ ενός πανίσχυρου Απάτσι. Από τη Στοκχόλμη ώς το Πεκίνο και την Καμπούλ, από τη Νιγηρία ώς την Καλιφόρνια κι ώς τη Βαγδάτη, οι συντεταγμένες του θυμικού των ανθρώπων παραμένουν το ίδιο σταθερές. Και νομίζω ότι αυτό πρέπει να είναι το μήνυμα των ημερών μας.