«Εχουμε πάντα λόγο να εξεγειρόμαστε». Φράση βγαλμένη απ’ τη δεκαετία του 1960. Μότο που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από επαναστάτες και μη μιας εποχής που ακόμη σήμερα διεκδικεί ξεχωριστή θέση στη γοητεία της ουτοπίας. Και όμως, τη φράση εκτόξευσε ως πολεμική ιαχή ο Μάο Τσε Τουνγκ πριν από 37 χρόνια για να κηρύξει την Πολιστιστική Επανάσταση στην Κίνα. Ο ανθός της κινεζικής νεολαίας, ακολουθώντας τις προσταγές του Μεγάλου Τιμονιέρη -αν μπορούσε ας έκανε διαφορετικά- όρμησε σαν τυφώνας κατά των τεσσάρων απαρχαιωμένων αξιών «παλιές ιδέες, παλιά κουλτούρα, παλιά ήθη, παλιές συνήθειες» για να ανανεώσει τον κομμουνιστικό μηχανισμό της χώρας και να τον απαλλάξει, υποτίθεται, από την «αστική γάγγραινα» που τον κατέτρωγε. Η συνέχεια είναι γνωστή: μια πρωτοφανής έκρηξη βίας, δολοφονίες χιλιάδων ανθρώπων στο όνομα των ιδεολογικών εκκαθαρίσεων, εκτοπίσεις σε στρατόπεδα αναμόρφωσης, παράλυση της οικονομίας. Για δέκα χρόνια ώς το 1976, τη χρονιά που πέθανε ο Μάο, η Κίνα έζησε σε παροξυσμό. Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές αυτής της θηριωδίας ήταν οι Ερυθροφρουροί, οι νέοι Κινέζοι που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους σε επαναστατικό οίστρο.
Ο Λι Ζενσένγκ ήταν και αυτός παιδί του Μάο. Η Πολιτιστική Επανάσταση τον βρήκε με ένα ξεχωριστό όπλο στο χέρι. Μια φωτογραφική μηχανή. Φωτορεπόρτερ για την εφημερίδα της Χεϊλονγκτζιάν, επαρχίας στη βορειοανατολική Κίνα, ο Λι φόρεσε το περιβραχιόνιο του Ερυθροφρουρού και φωτογράφισε την αναγέννηση της χώρας: συγκεντρώσεις πλήθους που κραδαίνει το κόκκινο βιβλίο με τις σκέψεις του Μάο, εργάτες που περιφέρουν αγάλματα του ηγέτη σε έναν ωκεανό ηλιοτρόπιων. Στο φίλμ του όμως αποτύπωσε και την άλλη πλευρά, τις εκτελέσεις, τους δημόσιους εξευτελισμούς των «αντεπαναστατών», τις καταστροφές και τις λεηλασίες βουδιστικών ναών, το κάψιμο μιαρών βιβλίων. Αυτές τις φωτογραφίες δεν τις δημοσίευε. Επρεπε να καταστραφούν. Αυτό έκαναν όλοι οι συναδελφοί του στην εφημερίδα: έκαιγαν οι ίδιοι τα φιλμ ή τα παρέδιδαν στις αρχές. Οχι όμως και ο Λι Ζενσένγκ. Τις συγκέντρωνε και τις ταξινομούσε προσεκτικά κάτω από το πάτωμα του σπιτιού του. Μόνο η οικογένειά του γνώριζε το μυστικό. Δεν χρειάστηκε να βρεθούν οι αποκαλυπτικές φωτογραφίες για να καταλήξει σε στρατόπεδο αναμόρφωσης: στο φτηνό λεπτό χαρτί της εφημερίδας, το πορτρέτο του Μάο που είχε τραβήξει, «αμαύρωνε» μια λόγχη τυπωμένη στην πίσω σελίδα, η οποία έμοιαζε να διαπερνά το παχουλό πρόσωπο του Μεγάλου Τιμονιέρη. Η πράξη του Λι θεωρήθηκε αντεπανασταστική.
Στα δύο χρόνια που πέρασε στο στρατόπεδο αναμόρφωσης δούλεψε σκληρά. Φωτογράφιζε κρυφά το χιόνι και τα δέντρα. Επαιρνε κουράγιο από τη φύση και περίμενε την άνοιξη…
Που άργησε αλλά ήρθε. Ο Λι παρουσιάζει για πρώτη φορά τις αδημοσίευτες φωτογραφίες του στο Παρίσι σε μια έκθεση που θα διαρκέσει ώς τις 21 Σεπτεμβρίου. Τριακόσιες από αυτές είναι ωραία τυπωμένες σε έναν τόμο με τίτλο «Το κόκκινο βιβλίο ενός Κινέζου φωτογράφου». Στον πρόλογο, ο ιστορικός Τζόναθαν Σπένσερ γράφει ότι στην περίπτωση της Πολιτιστικής Επανάστασης ο κανόνας που λέει ότι ο χρόνος βοηθάει στο να κατανοήσουμε τις μεγάλες ιστορικές ανατροπές δεν ισχύει. Τα τραύματα δεν έχουν ακόμη επουλωθεί – και ας προσπάθησε το μεγαλύτεο κομμάτι της δυτικής διανόησης μέχρι τη δεκαετία του 1970 τουλάχιστον, να συντηρήσει μια συγκρατημένη εικόνα των ακροτήτων του μαοϊσμού. Το βιβλίο δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης των γεγονότων. Πώς θα μπορούσε άλλωστε, απέναντι σε ένα καθεστώς που θεωρούσε το πράσινο χρώμα στους φωτεινούς σηματοδότες «αστικό» και επέτρεπε στους αυτοκινητιστές να περνούν με κόκκινο, το κόκκινο της Επανάστασης…