Αναζητώ εναγωνίως τα πρώτα (πλαστικά και χάρτινα) βιβλία της κόρης μου. Μπαινοβγαίνω στα βιβλιοπωλεία και αγγίζω βιβλία περισσότερο από ποτέ. Δεν θα ήθελα να εξασκήσει μόνο τα πρώτα της δόντια, αλλά να χαρεί τα βιβλία με όλες τις αισθήσεις. Ιδίως εκείνα τα βιβλία που απεικονίζουν ζώα. Ενα κομμάτι από τον κορμό του ζώου ψαλιδίζεται κι από κάτω ξεπροβάλλουν υφάσματα σκληρά που μιμούνται το αφτί του ελέφαντα ή μαλακότερα που μιμούνται το τριχωτό σώμα ενός χιμπατζή.
Υποθέτω ότι ένα παιδί πλησιάζει τα βιβλία για το χρώμα και την αφή, όπως τους κύβους και τις κουδουνίστρες του, μέχρι να μεγαλώσει αρκετά και να γοητευτεί από την αφήγηση ιστοριών. E, λοιπόν αυτά τα πολυ-βιβλία, όπως κι όλα τα υπόλοιπα αντικείμενα που συνοδεύονται από τις πρώτες λέξεις, από τα πρώτα γραπτά σημάδια ενός άγνωστου περίκλειστου κόσμου, κυκλοφορούν σχεδόν αποκλειστικά στα αγγλικά. Στα παιχνιδοπωλεία βρίσκεις πολύ όμορφα, επιμορφωτικά αδιάβροχα βιβλία που απεικονίζουν τη φάρμα (the farm), το παιδί (the child) που ταΐζει το άλογο (the horse) σε μια φιλική απεικόνιση της εξοχής (country).
Οσο κι αν προσπάθησα για να βρω μαλακούς κύβους με την ελληνική αλφάβητο, πέφτω διαρκώς σε παιχνίδια που μαθαίνουν στα παιδιά, από πολύ νωρίς, πώς δημιουργούνται γλωσσικές αυτοκρατορίες. Πολύ λυπάμαι που δεν κατάφερα τελικά, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων, να ανταποκριθώ στην πρόσκληση του ΕΚΕΜΕΛ, του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης, για ένα τριήμερο στη Ρόδο μαζί με άλλους Ελληνες συγγραφείς που ολοκληρώνεται σήμερα. H συνάντηση αποσκοπούσε προγραμματικά σε μια γνωριμία με κριτικούς λογοτεχνίας ευρωπαϊκών, κυρίως αγγλικών, εφημερίδων. Το κεντρικό ερώτημα είναι εκείνο που μάς κατατρώει ως (λογοτεχνικό) έθνος: Γιατί η ελληνική πεζογραφία δεν εκτιμάται στο εξωτερικό και γιατί δεν αποτελεί αντικείμενο συστηματικής βιβλιοκριτικής αφ’ ης στιγμής μεταφράζεται.
Αν είχα καταφέρει να πάω, θα τους έλεγα αυτήν την ιστορία για τα βιβλία της κόρης μου. Θα ήθελα πολύ να περιγράψω, εκ του αντιθέτου, το ζήτημα της αγγλόφωνης εισβολής που είναι ολοσχερής και δείχνει εξαιρετικά καλοπροαίρετη και αθώα. Οχι ως κάτι διαβολικό, όχι – αλλά ως μια πραγματικότητα που εξηγεί γιατί στην Ελλάδα το 50% των εκδόσεων σχεδόν αποτελείται από μεταφρασμένη λογοτεχνία, ενώ στη Βρετανία το ποσοστό αυτό πέφτει στο 3%. «Στην Αγγλία», μου έλεγε προχθές ο Αρης Μπερλής, «το εξωτικό στοιχείο έχει βρει διέξοδο στην αγγλόφωνη λογοτεχνία των Ινδών, των Πακιστανών. Αλλωστε, έχουν παράδοση απροθυμίας: ακόμη και ο Ντοστογιέφσκι μεταφράστηκε στο γύρισμα του αιώνα, με τη μεσολάβηση του κύκλου του Μπλούμσμπερι». Δεν θα μπορούσα να διαφωνήσω μαζί του.
Από την άλλη μεριά δεν πιστεύω πως αν πιπιλίσεις τ’ αφτιά ενός καλοπροαίρετου Αγγλου που έρχεται στη Ρόδο για τριήμερες πολιτιστικές διακοπές, μπορείς να καταφέρεις πολλά πράγματα. Ασφαλώς λες με τον τρόπο σου «υπάρχω», «γράφω», «θα ήθελα ν’ ακούσεις την ιστορία μου», αλλά πέραν αυτού; Μπορούν οι κριτικοί λογοτεχνίας να περιγράψουν στο κοινό της χώρας τους βιβλία που δεν έχουν διαβάσει και τα οποία απλώς ψυχανεμίζονται ότι έχουν ενδιαφέρον; Και τι θα μπορούσε να προκύψει από την περιγραφή; Αναγνωστικό ενδιαφέρον; Εκδόσεις; Συζητήσεις για την ελληνική θάλασσα;
Η ελληνική πρωτοβουλία ασφαλώς δεν χάνει τη σημασία της. Το ΕΚΕΜΕΛ και η Κατρίν Βελισσάρη προσωπικά κάνει ότι μπορεί, περισσότερα απ’ όσα μπορεί. Δικαίως επιλέγει τη διπλωματική οδό για να προωθήσει τη λογοτεχνία. H λογοτεχνία παραμένει ο καλύτερος πρεσβευτής. Οπότε περιμένουμε με ενδιαφέρον τα συμπεράσματα της συνάντησης.
Το πρόβλημα είναι ότι οι αποικιοκρατικοί πολιτισμοί (όπως ο αγγλικός) ενδιαφέρονται συνήθως για τη λογοτεχνική μεταστοιχείωση της δικής τους εμπειρίας ή έστω για τον τρόπο που τους αντικρίζει ο κάθε Χανίφ Κιουρέισι, ο κάθε Νάιπουλ, ο κάθε μετανάστης τρίτης γενιάς. Κι επίσης για την απρόσκοπτη παραγωγή αδιάβροχων βιβλίων που θα φτάσουν σε κάθε άκρη της γης για να μάθουν σε όλα τα παιδιά του κόσμου ότι ο ουρανός ονομάζεται sky και το σπίτι house.