Οταν ο Χένρι Κίσινγκερ αποφασίζει να μιλήσει, γίνεται ποταμός. Τις περισσότερες φορές λέει αλήθειες, λίγο πικρόχολες βέβαια, αλλά αλήθειες που βάζουν βαθιά το μαχαίρι στο κόκκαλο. Αλλωστε, ένας υπουργός Εξωτερικών που έξυσε με τα νύχια των χεριών του τις αιμάσσουσες πληγές του Βιετνάμ, τι είδους ηθικοπολιτικούς ενδοιασμούς θα είχε να εκθέσει σε κοινή θέα τις απόψεις του για την πατρίδα; Αυτήν την πατρίδα που τελευταία μοιάζει όλο και πιο συχνά μ’ ένα αυταρχικό κακομαθημένο παιδί που θέλει όλα τα παιχνίδια -μονά ζυγά- δικά του.
Σ’ ένα από τα τελευταία του βιβλία με τον τίτλο «ΗΠΑ: Αυτοκρατορία ή ηγέτιδα δύναμη», ο Χένρι Κίσινγκερ αναφέρει τα εξής: Στην αυγή της νέας χιλιετίας η υπεροχή των ΗΠΑ δεν μπορεί να συγκριθεί ούτε ακόμη και μ’ εκείνην των μεγαλύτερων αυτοκρατοριών του παρελθόντος. Από τα οπλικά συστήματα ως την επιχειρηματικότητα, από την επιστήμη ώς την τεχνολογία, από την ανώτατη εκπαίδευση ώς τη λαϊκή κουλτούρα, η επιρροή που ασκεί η Αμερική σε όλο τον πλανήτη δεν έχει προηγούμενο. Στο απόγειο της ισχύος τους, όμως, οι ΗΠΑ βρίσκονται μπροστά σε μια απροσδόκητη κατάσταση. H νίκη τους στον Ψυχρό Πόλεμο τις παρέσυρε στην αυταρέσκεια. Τα εκπληκτικά οικονομικά επιτεύγματα έχουν παρασύρει με τη σειρά τους τους διαμορφωτές της πολιτικής, οδηγώντας τους στο να συγχέουν τη στρατηγική με τα οικονομικά, καθιστώντας τους συγχρόνως λιγότερο ευαίσθητους στις πολιτικές και πνευματικές επιπτώσεις των τεράστιων μεταβολών που προκλήθηκαν από την αμερικανική τεχνολογία.
Κι είναι αλήθεια -ποιος πια δεν το ζει στο πετσί του- ότι η αυτοϊκανοποίηση και η ευημερία γέννησαν μια απίστευτα φθαρτή βεβαιότητα: ότι η Αμερική έχει ένα πεπρωμένο, το οποίο εκφράζεται με έναν διπλό μύθο. Στο χώρο της αμερικανικής Αριστεράς, πολλοί θεωρούν ότι οι ΗΠΑ είναι ο υπέρτατος ρυθμιστής των εξελίξεων σε όλο τον πλανήτη. Στη Δεξιά, πάλι, μερικοί φαντάζονται ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης συνέβη μάλλον αυτόματα. Λένε πως ήταν η επήρεια της αμερικανικής στάσης και της άκαμπτης ρητορικής (η αυτοκρατορία του Κακού) που συνέβαλαν στη συντριβή του Τείχους του Αίσχους, για να καταλήξουν αβασάνιστα στο «ρηθέν διά των προφητών» ότι η λύση στα δεινά του κόσμου είναι η ηγεμονία της Αμερικής.
Αυτές οι ιδέες του βετεράνου της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ο οποίος βρίσκεται σε στόχαστρο μιας επιλεκτικής δικαιοσύνης, κέντρισαν το ενδιαφέρον μου με αφορμή τα όσα γράφτηκαν και ειπώθηκαν για το ΠΑΣΟΚ και την απομάκρυνση του κ. Λαλιώτη ή αν θέλετε αντίστροφα, την παράδοση του κόμματος σε φιλοαμερικανικά κομματικά στέλεχη. Είναι ίσως αφελές να υποστηρίζει κανείς τέτοιου είδους υπερβολές, ακόμη κι αν διαθέτει ατράνταχτα στοιχεία περί του προκειμένου. Και είναι εξίσου αφελές να βγάζει προς τα έξω τέτοιες κορόνες, οι οποίες στο παρελθόν όχι απλώς έχουν βλάψει την πατρίδα μας, αλλά συγχρόνως συνέβαλαν στη δημιουργία ενός ανεξήγητου σε διαστάσεις αντιαμερικανικού μετώπου. Αλλά θα συμφωνήσετε ότι μεγάλο μέρος αυτής της ευθύνης το επωμίζονται οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο τρόπος που διατυμπανίζουν τις πολιτικές αρχές τους. O τρόπος που προβάλλονται ως μοναδικοί και χωρίς μιμητές εκφραστές της δημοκρατίας.
Μου ‘δωσαν όμως επίσης την αφορμή να αναφερθώ και στο βιβλίο του Ρόμπερτ Κάγκαν με τον τίτλο «Παράδεισος και Εξουσία». Ενα βιβλίο για τις σχέσεις Ευρώπης – Αμερικής στην καινούργια παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Εκεί όπου τέμνονται οι γραμμές επικοινωνίας και αναδεικνύονται γυμνές επιχειρημάτων οι σημαντικές ιδεολογικές διαφορές και οι διιστάμενες φιλοσοφίες.
Αν κάτι επισημαίνει ο Κάγκαν -και νομίζω ότι μας βοηθάει να κατανοήσουμε τους λόγους για τους οποίους ζούμε τελευταία έτσι- είναι ότι η Ευρώπη βιώνει τη μετα-ιστορική εποχή. Αφήνει πίσω της αιματηρούς πολέμους και εκατόμβες νεκρών και επιχειρεί να στήσει ένα καινούργιο όραμα που θα αγγίζει τους πυλώνες της διεθνούς νομιμότητας με στόχο την αιώνια ειρήνη του Ιμάνουελ Καντ.
Στον αντίποδα βρίσκει την Αμερική που εμμένει στην κλασική ιστορία. Των πολέμων του Θουκυδίδη. Που εξασκεί την εξουσία σ’ έναν άναρχο Χομπεσιανό κόσμο, όπου οι διεθνείς και οι κανόνες είναι ανεφάρμοστοι και η ασφάλεια είναι συνυφασμένη με τη στρατιωτική ισχύ.
Τις περισσότερες φορές απ’ αυτή τη στήλη επιχειρούμε να κάνουμε γνωστές τις απόψεις των μεγάλων πολιτικών και αναλυτών τούτου του κόσμου, με αφορμή πάντα τις τελευταίες εξελίξεις. Και είναι κοινό πια μυστικό ότι παρά τις φιλοφρονήσεις που επιχειρούνται και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ο άκρατος πατριωτισμός της Αμερικής, η υπερβολική προσήλωση στα σύμβολα και η τυφλή εμπιστοσύνη στην ισχύ των όπλων είναι τα νέα συστατικά του κόσμου στον οποίον εισερχόμαστε. Οφείλουμε να γνωρίζουμε για να έχουμε, δηλαδή.
Ενας καλός φίλος από την Αμερική μου ‘λεγε πως ο αμερικανικός πατριωτισμός λειτουργεί ως αφροδισιακό ή μάλλον ως φάρμακο διά πάσαν νόσο. Και φυσικά, η σημαία υπάρχει παντού για να θυμίζει στον πολίτη τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις που από της γεννήσεώς του αναλαμβάνει απέναντί της. Τους τελευταίους μήνες, μου έλεγε ο ίδιος φίλος, στο διάσημο Μουσείο Σμιθσόνιαν, ομάδα επιστημόνων επιχειρεί να αναδείξει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την αμερικανική σημαία. Οχι όμως οποιαδήποτε σημαία. Αλλά αυτήν που υπήρξε πηγή έμπνευσης για τον εθνικό ύμνο.
Η Μπέτσι Ρος έχει την αποκλειστικότητα στην αγορά των μύθων όσον αφορά τουλάχιστον τη δημιουργία της αμερικανικής σημαίας γι’ αυτό και σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει τη Μέρι Μπίκερσγκιλ. H τεράστια σημαία όμως που αυτή και η κόρη της έφτιαξαν πριν από δύο αιώνες είναι σήμερα ένα από τα πλέον αγαπημένα πατριωτικά σύμβολα της χώρας. Πρόκειται για μια σημαία που για να τελειώσει η ραφή της, χρειάστηκε να απλωθεί φαρδιά πλατιά στο πάτωμα ενός εργοστασίου ζύθου λίγο μετά το τέλος του πολέμου με τους Βρετανούς το 1812.
Οι απόγονοι των κατόχων της σημαίας ήθελαν, ως ένα είδος διαθήκης, ο κόσμος όλος να μπορεί να βλέπει και να αγγίζει αυτή τη σημαία, καθώς δεν ήταν απλώς ότι υψώθηκε στο κάστρο μετά την υποχώρηση των Βρετανών, αλλά υπήρξε πηγή έμπνευσης για τον ποιητή Φράνσις Σκοτ Κέι, ο οποίος το 1814 έγραψε το «Μέχρι την Αυγή της σύντομης Νύχτας» που στη συνέχεια αποτέλεσε τη μαγιά για τον Εθνικό Υμνο που ακολούθησε. Οι άνθρωποι του Σμιθσόνιαν όμως αγωνίζονται να περιορίσουν τη φθορά της σημαίας και παράλληλα να ικανοποιήσουν την επιθυμία των δημιουργών της. Σήμερα, η σημαία έχει λιγότερα αστέρια από τα κανονικά και είναι σχεδόν αδύνατον να συντεθούν εξαρχής τα κομματάκια που κόπηκαν μετά την υποστολή της από το κάστρο Μακχέντι.
Ο αγαπημένος ποιητής Γκιμπράν διερωτάται αν κάποιος απ’ όλους εμάς μπορεί να γίνει ο δάσκαλος που στέκεται ορθρός στο βάθρο του πολιτισμού. Αν μπορεί κάποιος να εμφυσήσει στο πνεύμα των ανθρώπων τη διδασκαλία την αμόλυντη εμποτισμένη από τις ήρεμες μέρες του παρελθόντος. Αν μπορεί τέλος να γίνει η πανάκεια για την ανθρωπότητα που υποφέρει, βάλσαμο ίσως στις πληγωμένες καρδιές μας.